هو جمال الدین ، وقیل فخر الدین ، وقیل نور الدین حمزة بن علی ، وقیل عبدالملک بن مالک الهاشمی ، البیهقی ، الاسفراینی ، الطوسی ، المشتهر فی شعره بآذری ، وقیل فی اسمه :نور الدین محمد بن عبد الملک .من مشاهیر شعراء ایران فی القرن التاسع الهجری ، ومن الصوفیة المعروفین ، وله تآلیف .
ولد فی اسفراین سنة 784 هـ .
عاصر السلطان شاه رخ التیموری ، وقیل الغ بیگ التیموری ، ومدحه فی شعره وحظی لدیه ، وأصبح ملک شعراء بلاطه ، ثم انخرط فی سلک الصوفیة وصار من مردة محیی الدین الغزالی الطوسی ، ثم دخل فی حلقة الصوفی المعروف شاه نعمة الله ولی وصار من مقربیه ، وصحبه الى حج بیت الله الحرام ، ومنها سافر الى بلاد الهند ، وبعد مدة رجع إلى ایران واستقر فی اسفراین ، ولم یزل بها حتى توفی سنة 866 هـ ، وقیل سنة 864 هـ .
من آثاره : (دیوان شعر) ، و(جواهر الأسرار) ، و(طغرى همایون) ، و(مفاتیح الأسرار) ، و(غرایب الدنیا) ویعرف بـ (عجایب الغرایب) ، وله عدة مثنویات منها : (ثمرات) ، و(امامیة) ، و(بهمن نامه) .
من شعره :
دلى که آه کشد در ره تو از خامى است***هر که سوخت ازو دود بر نمى آید
وله أیضاً :
اگر چه دولت وصلت به چون منى نرسد***در این امید بمیرم که خوش تمنائى است
وله من قصیدة :
منت خداى را که مطیع پیغمبرم***فرمان بر قضاى خداوند اکرمم
زآنها نیم که حسن فروشم بمال وزر***تقواست زینت من وزهدست زیورم
توحید بحر باشد وتن همچو کشتیست***جان نا خداى کشتى وعقل است لنگرم
تا من عزیز مصر وجود خود آمدم***آید زروح باج ولایت زقیصرم
المراجع :
الذریعة ج 9 قسم 1 ص3 و4 وج 19 ص245 وغیرها ، ریحانة الأدب (فارسی) 1/46 و47 ، مجالس المؤمنین (فارسی) 2/125 ـ 132 ، هفت اقلیم (فارسی) ص12 و13 ، لغت نامه دهخدا (فارسی) 2/58 ، فرهنگ سخنوران (فارسی) ص3 ، حبیب السیر (فارسی) 4/61 .
