تلقین به نفس؛ یعنی از طریق به زبان آوری قولی معین، تغییری به مقتضای آن در ضمیر پدید آید. یا با آشکار کردن عملی در اعضا و جوارح، سایه و طنین آن عمل را به درون بیفکنیم. در نظام تربیتی اسلام، روش هایی توصیه شده که از نظر ماهیت، در بردارنده مسئله تلقین به نفس است. توضیح این روش ها با عنوان هایی مانند تلقین قولی، تلقین فعلی و تلقین قولی ـ فعلی بیان می شوند. هر یک از این موارد را نیز در دو جنبه منفی و مثبت می توان بررسی کرد؛ یعنی تلقین هایی که منفی هستند و نباید صورت پذیرد و تلقین های مثبت که باید به کار گرفته شوند. تلقین قولی از هر دو نظر نفی و اثبات، مقام و موقعیتی مهم در روش های تربیتی اسلام دارد. امام صادق علیه السلام فرمود: وَ لا تُخاصِمُوا النّاسَ لِدینِکُمْ فَاِنَّ المُخاصَمَةَ مُمْرِضَةٌ لِلْقَلْبِ. برای دفاع از دینتان با مردم نزاع و مشاجره نکنید؛ زیرا این کار، دل را بیمار می کند. بر اساس این حدیث درمی یابیم مخاصمه و مشاجره که نوعی تلقین قولی و زبانی است، در امر بیماری دل نقش دارد. نمونه ای از جنبه اثباتی تلقین: فردی از اصحاب امام صادق علیه السلام نزد وی آمد و گفت: گاه در دلم اندیشه های کفرآمیز موج می زند. امام نیز در پاسخ به چاره جویی او فرمود: «هرگاه چنین شد، به زبان بگو: لا اللّه الّا اللّه». تلقین فعلی بسیار مؤثرتر از تلقین زبانی ـ قولی است. تلقین فعلی این است که صورتی از فعل مطلوب بر اعضا و جوارح آدمی آشکار شود، در حالی که آن فعل و آثارش در درون ریشه ندوانده است و کم کم بر اثر تکرار، درونی می شود. چنین است که «تباکی»؛ خود را به گریستن زدن، به «بکاء». گریه می انجامد و «تَحَلُّم»؛ خود را به بردباری زدن، به حلم و شکیبایی. تباکی، نقش گریه را بازی کردن است و تحلم، نقش بردباری را بازی کردن است و این هر دو بازی، گاه جدی می شود؛ زیرا «رُبَّ جِدٍّ جَرَّهُ اللَّعْبُ؛ بساجدی ها که در پی بازی آیند.» از امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره سخنی چنین دل نشین نقل است: انْ لَمْ تَکُنْ حلیماً فَتَحَلَّمْ، فَاِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إلّا أوشَکَ أنْ یَکُونَ مِنْهُم. اگر بردبار نیستی، پس خود را بردبار جلوه ده؛ زیرا اندک پیش می آید کسی خود را به گروهی شبیه سازد و جزو آنها نشود. نقش ظاهر بر باطن زدن، تنها به ظواهر پسندیده اختصاص ندارد. هرگاه گفتار یا رفتاری نکوهیده نیز بر جوارح آدمی نمودار شود، آهنگی باطنی خواهد انگیخت. ازاین رو، لقمان به فرزندش سفارش می کند: «لا تَمْشِ فِی الْاَرْضِ مَرَحا؛ به هنگام راه رفتن، با تفرعن بر زمین گام مزن.» تفرعن، نقش است، ولی حاصل آن، فرعونی شدن دل است.