مهم‌ترین آداب زیارت امام حسین (علیه السلام)
مهم‌ترین آداب زیارت امام حسین (علیه السلام) چیست؟
مهم ترین آداب زیارت امام حسین علیه السلام [۱]
در احادیث اهل بیت علیهم السلام، ره نمودهایى در باره آداب زیارت امام حسین علیه السلام آمده که توجّه به آنها، موجب بهره‌گیرى بیشتر از برکات زیارت ایشان مى‌گردد و بى توجّهى به آنها، از بهره زائر مى‌کاهد. از این رو، مى توان گفت که اختلاف روایات، در تبیین میزان ثواب و برکات زیارت آن امام علیه السلام، ناظر به امورى از قبیل مراتب زائران در رعایت آداب زیارت است.
بارى! به طور کلّى، آداب زیارت امام حسین علیه السلام، به دو دسته تقسیم مى شود: آداب باطنى و آداب ظاهرى که در این جا به مهم‌ترین آنها، اشاره مى کنیم:
آداب باطنى زیارت
این دسته از آداب، در حقیقت، روح، مغز و باطنِ زیارت است که بدون آن، چه بسا زائر از زیارت، بهره اى نداشته باشد. این آداب، عبارت اند از:
۱. معرفت
در شمارى از روایات، بهره گیرى از برکات زیارت امام حسین علیه السلام، مشروط به شناخت حقّ ایشان شده است. این شرط، در حقیقت، زیارت را در جهت هدف اصلى آن ـ که جهل زدایى است ـ، قرار مى دهد. بنا بر این، نخستین ادبى که زائر امام حسین علیه السلام باید به آن توجّه داشته باشد، این است که بفهمد: حقّ آن امام، چیست؟ چرا شهید شد؟ و براى اقامه حقّ او، چه وظیفه اى دارد؟
یافتن پاسخ این پرسش ها، به زنده نگه داشتن فرهنگ عاشورا و نهضت حسینى در جامعه، کمک مى کند و زائر حقیقى را در جهت اهداف بلند این نهضت، قرار مى دهد و بدین سان، هر چه معرفت زائر بیشتر باشد، بهره گیرى وى از برکات زیارت، افزون تر خواهد بود.
۲. اخلاص
اخلاص، پس از معرفت، اساسى ترین شرط بهره گیرى از هر عبادت و از جمله زیارت است. اخلاص نیز مانند معرفت، مراتبى دارد که به میزان آن، زائر از برکات بى شمار زیارت، برخوردار مى گردد. [۲]
۳. حضور قلب و تسلیم
حقیقت زیارت، جز با داشتن حضور قلب در محضر امام، تحقّق نمى یابد. همچنین با پدید آمدن این احساس در زائر، ادبِ دیگرى که خشوع (یعنى اطاعت و تسلیم) است، براى وى حاصل مى گردد. [۳]
۴. اشتیاق
یکى از آداب زیارات امام علیه السلام، شوق است. این ادب، ریشه در محبّت و معرفت زائر دارد. هر چه معرفت انسان نسبت به سیّد الشهدا علیه السلام بیشتر شود، محبّت به او افزون تر مى گردد و اشتیاق بیشترى به زیارت او پیدا مى کند و بدین سان، بر پایه روایاتى که در این بخش آمده، کسانى که با اشتیاق بیشترى به زیارت امام حسین علیه السلام بروند، در صف اصحاب او قرار مى گیرند و در قیامت، زیر پرچم ایشان خواهند بود و در بهشت نیز با او همنشین هستند. [۴]
۵. حزن
در شمارى از روایات، تأکید شده که زائر امام حسین علیه السلام، باید با قلبى اندوهناک و چهره اى ژولیده و غبارآلود ـ که نشانه افراد مصیبت زده است ـ، او را زیارت کند [۵]. این ادب، در حقیقت، حاصل معرفت و محبّت است. کسى که امام را مى شناسد و نسبت به او احساس محبّت مى کند، طبعا هنگامى که به دیدار او مى رود و صحنه شهادت او را در نظر مجسّم مى کند، در هاله اى از غم، فرو مى رود و آثار اندوه بر چهره اش پدیدار مى گردد.
آداب ظاهرى زیارت
اهمّیت این آداب، هر چند به اندازه اهمّیت آداب باطنى نیست؛ لیکن رعایت آنها زمینه ساز تحقّق شمارى از آداب باطنى و کمال بهره بردارى از برکات آنهاست. مهم ترینِ این آداب، از این قرار است:
۱. غسل
غسل زیارت، نه تنها ظاهرِ زائر را پاک مى کند؛ بلکه پاکى از گناهان و طهارت معنوى را نیز به همراه دارد. [۶]
۲. پوشیدن پاکیزه ترین لباس
در برخى از روایات، توصیه شده که زائر، پس از غسل، لباس پاکى بر تن نماید و سپس عازم زیارت شود؛ [۷] لیکن برخى دیگر، پوشیدن پاکیزه ترین لباس را توصیه کرده اند. تردیدى نیست که فرد براى حضور در محضر امام علیه السلام، باید پاکیزه ترین لباس خود را بپوشد. [۸]
۳. استفاده نکردن از بوى خوش و زینت
هیئت ظاهرى زائر، باید متناسب حضور بر سرِ مزار شهدا باشد. لذا ادب حضور، ایجاب مى کند که نه تنها زائر، خود را زینت نکند؛ بلکه توصیه شده با چهره اى ژولیده و غمبار، وارد حرم شریف امام حسین علیه السلام شود. [۹]
۴. سکوت
در حدیثى از امام صادق علیه السلام، توصیه شده که هنگام زیارت سیّد الشهدا علیه السلام، زائر براى تأسّى به فرشتگان حاضر در حرم مطهّر آن امام علیه السلام، شایسته است که سکوت را مراعات کند و جز خیر و نیکى، بر زبان جارى نسازد. [۱۰] ظاهرا مقصود از «خیر» در این جا، خواندن زیارت نامه و نماز و دعا و ذکر و مانند آن است.
۵. آرامش و وقار
یکى از آداب زیارت سیّد الشهدا علیه السلام، این است که زائر با آرامش و وقار به سوى حرم مطهّر ایشان حرکت کند و بدین منظور، گام هایش را کوتاه بردارد و عجله نکند. رعایت این ادب، موجب تقویت حضور قلب در زائر مى گردد. [۱۱]
۶. اجازه ورود خواستن
حرم امام علیه السلام، در واقع، خانه خاندان پیامبر خدا صلى الله علیه و آله و یکى از خانه هاى پیامبر صلى الله علیه و آله محسوب مى شود. از این رو، وارد شدن به آن، بدون اجازه، شایسته نیست. لذا ادب، ایجاب مى کند که پیش از ورود به آن، از خدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام، اذن دخول، گرفته شود. [۱۲] نکته جالب توجّه، این که در باره تأثیر خواندن اذن دخول، از امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمود: فَإِن خَشَعَ قَلبُکَ وَ دَمِعَت عَینُکَ، فَهُوَ عَلامَةُ الإِذنِ؛ فَادخُل. [۱۳] پس اگر دلت خاشع (تسلیم) و اشکت سرازیر شد، نشانه صادر شدن اذن است. پس داخل شو.
داشتن حالت خشوع و تضرّع هنگام ورود به کربلاى حسین علیه السلام، نشانه پذیرش امام و اذن اوست. اگر چنین حالى به زائر دست داد، خوشا به حالش! در غیر این صورت، شایسته است که به حال اضطرار، قدرى توقّف کند، شاید که مشمول عنایت هاى آن بزرگوار گردد.
۷. پیش گذاشتن پاىِ راست
مقدّم داشتن پاى راست، ادب ورود به مکان هاى مقدّس است و در خصوص ورود به حرم سیّد الشهدا علیه السلام، در روایت صفوان از امام صادق علیه السلام، به این ادب، تصریح گردیده است. [۱۴]
۸. خواندن زیارت هاى مأثور
زائر، مى تواند به هر نحوى که مایل است و ادبْ اقتضا مى کند، با امام علیه السلام سخن بگوید؛ امّا بى تردید، بهره گیرى از زیارت نامه هاى مأثور (رسیده از اهل بیت علیهم السلام )، ثواب بیشترى دارد؛ زیرا افزون بر تعبّد، این زیارت نامه ها، حامل پیام ها و ره نمودهاى بسیار مهم و ارزنده و صحیحى هستند که با این میزان از استوارى و دقّت و ارزش، در غیر آنها یافت نمى گردند. [۱۵]
گفتنى است که جامع ترین زیارت نامه ها براى اهل بیت علیهم السلام، زیارت «جامعه کبیره» است. [۱۶]
توجّه به این نکته نیز ضرورى است که زیارت امام حسین علیه السلام، آداب دیگرى هم دارد که ضمن روایات فصل هفتم، [۱۷] و نیز در کلام فقیه بزرگوار شمس الدین محمّد مکّى،معروف به شهید اوّل، خواهد آمد. [۱۸]
پی‌نوشت‌ها:
[۱] ر.ک: دانشنامه امام حسین علیه السلام بر پایه قرآن و حدیث، ج ۱۱ ص ۱۳۹ (فصل هفتم: آداب زیارت امام حسین علیه السلام).
[۲] همان، ص ۱۴۳ (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اخلاص).
[۳] همان، ص ۱۴۵ (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت /حضور قلب و تسلیم).
[۴] همان، ص ۱۴۷ (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اشتیاق).
[۵] همان، ص ۱۴۹ (فصل هفتم / آداب باطنی زیارت / اندوه).
[۶] همان، ص ۱۵۱ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / غسل).
[۷] همان، ص ۱۵۱ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت/ غسل).
[۸] همان، ص ۱۵۷ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / پوشیدن پاکیزه ترین لباس ها).
[۹] همان، ص ۱۵۷ (فصل هفتم/ آداب ظاهری زیارت / پرهیز از به کار بردن عطر و روغن و سرمه و خوددارى از شوخى و بگومگو).
[۱۰] همان، ص ۱۵۹ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / سکوت).
[۱۱] همان، ص ۱۶۳ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / کوتاه برداشتن گام ها) و (آرامش و وقار داشتن).
[۱۲] همان، ص ۱۶۵ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / اذن ورود خواستن).
[۱۳] همان، ص ۳۱۰ ح ۳۲۳۲.
[۱۴] همان، ص ۱۶۷ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / مقدم کردن پاى راست).
[۱۵] همان، ص ۱۶۷ (فصل هفتم / آداب ظاهری زیارت / زیارت کردن با زیارت هاى روایت شده).
[۱۶] همان، ص ۲۳۷ (فصل هشتم / زیارت هشتم / زیارت جامعه کبیره).
[۱۷] همان، ص ۱۳۹ (فصل هفتم / آداب زیارت امام حسین علیه السلام).
[۱۸] همان، ص ۱۷۶ (فصل هفتم / سخنى در باره آداب زیارت).
منبع : دانشنامه امام حسین (علیه السلام) بر پایه قرآن و حدیث، جلد دهم.
