وظیفه در صورتی که روزه ضرر داشته باشد

پرسش :

اگر روزه برای انسان ضرر داشته باشد، وظیفۀ شخص چیست؟(1)

پاسخ :
الف. ضرر مهم:
اگر انسان یقین یا اطمینان داشته باشد که روزه برایش ضرر قابل توجهی دارد که عادتاً قابل تحمل نیست یا چنین ضرری را احتمال بدهد و از آن احتمال، خوف و ترس برای او پیدا شود، چنانچه احتمال او در نظر عقلا بجا باشد، نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد، صحیح نیست (مشهور).

اگر انسان یقین یا اطمینان داشته باشد که روزه برایش ضرر قابل توجهی دارد که عادتاً قابل تحمل نیست یا چنین ضرری را احتمال بدهد و از آن احتمال، خوف و ترس برای او پیدا شود، چنانچه احتمال او در نظر عقلا بجا باشد، واجب نیست روزه بگیرد؛ بلکه اگر آن ضرر موجب هلاکت و مرگ یا جنایت بر نفس، مثل نقص عضو شود، روزه حرام است و در عدم وجوب روزه فرقی نیست که روزه موجب حدوث بیماری و ضرر قابل توجه گردد یا موجب شدیدترشدن آن یا طولانی شدن دورۀ درمان آن گردد (آیت الله سیستانی).

ب. ضرر مختصر:
ضررهای خفیف و مختصر، مجوز افطار روزه نیست و دراین صورت روزه بر فرد واجب است؛ بنابراین اگر روزه موجب می شود که مختصری تغییر در مزاج فرد ایجاد شود یا اندکی دمای بدنش افزایش یابد یا احساس ضعف و سستی در بدنش نماید یا باعث کاهش نور چشم به مقدار متعارف گردد، به گونه ای که یکی دو ساعت بعد از افطار عارضۀ مذکور به کلی برطرف گردد یا سایر ضررهای خفیف مشابه که عقلا از آن پرهیز نمی کنند و عرف مردم عادتاً آن را تحمل می نمایند، موارد مذکور عذر شرعی محسوب نشده و روزه بر چنین افرادی واجب است (مشهور).

پی‌نوشت:
1. عروة الوثقی، فصل فی شرایط صحه الصوم، الأمر السادس؛ خویی و وحید و تبریزی و سیستانی، منهاج الصالحین، مسئلۀ 1029؛ توضیح المسائل مراجع، مسئلۀ 1744.

منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.