هو أبو القاسم حسن بن اسحاق بن شرف شاه بن منصور الفردوسی ، الطوسی ، وقیل فی اسمه منصور بن حسن ، وقیل اسمه اسحاق بن شرف شاه ابن محمد بن منصور ابن فخر الدین أحمد ، وکان یلقب بسحبان العجم ، والمتلقّب فی شعره بفردوسی .
أکبر أدباء وشعراء إیران ، ومن مشاهیر شعراء العالم ، وله صولات وجولات فی شعره فی الحماسة والفخر وذکر الأساطیر والملاحم التاریخیة لأبطال بلاد فارس .
ولد بقریة باژ من قرى طابران من أعمال طوس سنة 315 هـ ، وقیل 323 هـ ، وقیل سنة 324 هـ ، وقیل سنة 329 هـ .
قام بجولة زار خلالها غزنین وهراة وطوس وطبرستان ، ثم رجع إلى خراسان .
من اثاره کتاب (الشاهنامه) والمشتملة على ستین ألف بیت من الشعر ، نظمها فی ثلاثین سنة ، وقدمها للسلطان محمود بن سبکتکین الغزنوی ، وکان أکبر شاعر فی بلاطه ، وترجم کتاب الشاهنامه إلى أکثر اللغات الحیة ، ویعتبر الکتاب من مفاخر الأدب العالمی ، ویضم بین دفتیه ملاحم وحروب ملوک وأبطال الفرس القدامى والتی تعد من أمجاد ومفاخر الفرس فی قدیم الأزمنة .
ومن اثاره أیضاً (خمسه فردوسی) .
من شعره فی وصف اللیل :
شبى چون شبه روى شسته بقیر***نه بهرام پیدا نه کیوان نه تیر
دگر گونه آرایشى کرد ماه***بسیج گذر کرد برپیشگاه
شده تیره اندر سراى دو رنگ***میان کرده باریک ودل کرده تنگ
زتاجش سه بهره شده لاجورد***سپرده هوا را بزنگار گرد
سپاه شب تیره بر دشت وراغ***یکى فرش افکنده چون پر زاغ
وفی مقدمة کتاب الشاهنامه ذکر أبیاتاً من الشعر منها :
به نام خداوند جان وخرد***کز این برتر اندیشه برنگذرد
خداوند ناو خداوند جاى***خداوند روزى ده رهنماى
خداوند کیوان وگردان سپهر***فزوزنده ماه وناهید ومهر
زنام ونشان وگمان بر ترست***نگارنده برشده پیکر است
به بینندگان آفریننده را***نبینى مرنجان دو بیننده را
توفی فی مسقط رأسه سنة 461 هـ ، وقیل سنة 416 هـ ، وقیل سنة 411 هـ .
المراجع :
أعیان الشیعة 5/255 و256 ، الذریعة 7/261 و262 وج9 قسم 3 ص 821 ـ 823 ، الموسوعة الاسلامیة 6/120 و121 ، الکنى والألقاب 3/15 ـ 17 ، المورد 4/127 ، ملحق المنجد 523 ، گنج سخن (فارسی) 130 ـ 152 ، ریحانة الأدب (فارسی) 4/318 ـ 323 ، هزار سال شعر فارسى (فارسی) ص 34 ـ 48 ، باکاروان حله (فارسی) ص 35 ـ 45 و 407 و408 ، تاریخ گزیده (فارسی) ص 743 ، هفت اقلیم (فارسی) 2/198 ـ 202 ، لغت نامه دهخدا (فارسی) 37/150 ـ 155 ، فرهنگ نفیسى (فارسی) 4/539 ، مطلع الشمس (فارسی) 1/271 ـ 277 ، فرهنگ سخنوران (فارسی) ص 440 ـ 442 ، فرهنگ معین (فارسی) 6/1337 و1338 ، زبده الآثار (فارسی) ص241 ، مجالس المؤمنین (فارسی) 2/584 ـ 609 ، فرهنگ شاعران زبان پارسى (فارسی) ص 430 و431 ، شاهان شاعر (فارسی) ص 37 ـ 44 ، هدیة العارفین 1/274 ، مشاهیر جهان (فارسی) ص314 ، هدیة الأحباب (فارسی) ص210 و211 .
