هو أبو الحسن نجم الدین ونظام الدین أحمد بن عمر بن علی السمرقندی ، المعروف بالعروضی ، المشهور بنظامی عروضی .من کبار علماء وادباء بلاد فارس فی عصره ، وکان متبحراً فی الطب والهیئة والنجوم والعروض ، ولتضلعه فی علم العروض عرف بالعروضی ، وکان کاتباً ، شاعراً .
ولد فی اواخر القرن الخامس الهجری فی سمرقند .
عاصر بعضاً من سلاطین الغور ، وأدرک حکم السلطان سنجر السلجوقی ، وقابل کلاً من الشاعرین المعروفین عمر الخیّام ونظامی گنجوی .
له من الآثار (دیوان شعر) ، و(ویس ورامین) ، و(چهار مقاله) أو (مجمع النوادر) .
توفی حدود سنة 560هـ ، وقیل سنة 570هـ .
ومن شعره :
در عشق تو از بسکه خروش آوردیم***دریاى سپهر را بجوش آوردیم
آرى که خروش ما بتو در نگرفت***رفتیم وزبانهاى خموش آوردیم
وله أیضاً :
بسا کاخى که محمودش بناکرد***که از رفعت همى با مه مرا کرد
نبینى زان همه یک خشت بر پاى***مدیح عنصرى مانده است برجاى
وله أیضاً :
سلامت زیر گردون کام ننهاد***خدا راحت درین ایام ننهاد
زگردون آرمیده چون توان بود***که خود ایزد درو آرام ننهاد
جهان بر وفق نام خود جهانست***خرد او را گزاف این نام ننهاد
خنک انرا که از میدان ارواح***قدم در خطه اجسام ننهاد
المراجع :
الذریعة ج9 قسم 4 ص1207 ، تاریخ گزیده (فارسی) ص753 ، روزروشن (فارسی) ص538 ، مجمع الفصحاء (فارسی) 3/1409 وص1410 . ریحانة الأدب (فارسی) 6/210 وص211 ، هفت اقلیم (فارسی) 3/352 ـ 354 ، لغت نامه دهخدا (فارسی) 48/600 ، فرهنگ سخنوران (فارسی) 609 ، فرهنگ معین (فارسی) 6/2132 مشاهیر جهان (فارسی) ص341 ، هدیة العارفین 1/86 .
