برای اینكه با نكات علمی آیه آشنا شویم، لازم است معنای برخی واژه‌ها‌ی آیه بررسی شود: «فَلْیَنظُرِ الْإِنسَانُ مِمَّ خُلِقَ * خُلِقَ مِن مَاءٍ دَافِقٍ * یَخْرُجُ مِن بَیْنِ الصُّلْبِ وَالتَّرَائِبِ»1 «انسان باید بنگرد كه از چه چیز آفریده شده است؟! از یك آب جهنده آفریده شده است، آبی كه از میان پشت و دو استخوان جلوی بدن مرد (آلت تناسلی) خارج می‌شود.» واژه‌شناسی: واژه‌ی «دافق» از «دفق» به معنای «صبُ الماء» ریختن آب آمده است و «ماء دافق»، همان منی مرد است كه به صورت جهنده از او خارج می‌شود.2 «صُلب» به معنای استخوان‌های تیره پشت از پس گردن تا آخر ران‌ها، كمر، و به معنای چیز شدید و سخت و ... آمده است.3 «ترائب» از ریشه‌ی «تراب» به معنای دو چیز مساوی در بدن است لذا صاحب‌نظران مصادیق زیادی برای آن ذكر كرده‌اند. مانند: بین دو سینه‌ی زن، بین دو كتف و سر، استخوان سینه و گلو،4 عصاره‌ی قلب،5 سرتا سر بدن، (چشم، دست، پا،)6 بین نخاع و سینه‌ی هر شخص،7 و بین پشت و دو استخوان پا (محل آلت تناسلی).8 نگاه تفسیری: آیه‌ی فوق اشاره به منشاء و ریشه‌ی منی دارد به این معنا كه منی از صلب و ترائب سرچشمه می‌گیرد.9 با توجه به مصادیق و احتمالات در مورد واژه‌ی «صلب و ترائب» مفسران10 نیز احتمالات مختلفی بیان كرده‌اند: آن چه مشهور و موافق علم و لغت است عبارت است از اینكه: آب منی از بین ستون فقرات پشت و دو استخوان ران پا (محل آلت تناسلی) خارج می‌شود.»11 قرآن برای حفظ عفت كلام، بعضی از مسائل جنسی را به صورت كنایه یا تشبیه، یا تمثیل بیان می‌كند و از مطرح كردن مستقیم آن خودداری می‌كند. از این رو برای پرهیز كردن از استفاده از نام آلت تناسلی به صورت كنایه واژه‌ی «ترائب» یعنی دو استخوان جلوی بدن مرد را به كار برده است. منشاء منی در نگاه علم: منی در لغت به معنای «تقدیر و اندازه‌گیری آمده و به آب مرد» اطلاق شده است و در مورد زن به كار نرفته است.12 منی، حاوی 200 تا 300 میلیون اسپرماتوزئید است. برخی 2 تا 500 میلیون عدد متغیر می‌دانند.13 نطفه‌ی مرد را كرمك می‌گویند و طول آن 10 ـ 100 مو (هر مو یك میلیونیم متر است) و دارای سر و گردن و یك دم بسیار متحرك می‌باشد و در هر ثانیه 14 ـ 23 میكرون حركت می‌كند. اسپرم‌ها داخل مهبل ریخته می‌شود از 300 تا 500 عدد آن فقط یكی از آن‌ها مورد نیاز است و ما بقی وارد زهدان می‌گردد.14 صاحب نظران درباره‌ی منشاء منی می‌گویند: وقتی به كتب لغت مراجعه می‌كنیم، محل منی را صُلب و ترائب می‌دانند كه مربوط به قسمت پشتی و قدامی ستون فقرات یعنی جای اولیه‌ای كه بیضه و رحم قرار می‌گیرند. (قبل از شش ماهگی جنین، تخم و تخمدان هر دو در پشت قرار دارند و پس از شش ماهگی در جنس نر هر دو به پایین كشیده شده و در پوسته‌ی بیضه قرار می‌گیرند و به وضع عادی در می‌آیند و در جنس ماده نیز مختصر جابجا شده و در دو طرف پهلو محاذی لوله‌های رحم جایگزین می‌شوند.)15 نظریه‌ی علمی دیگری درباره‌ی منشاء منی وجود دارد كه مطابق با لغت و قول مشهور است و آن این است كه: منی مرد كه از میان صُلب و ترائب (استخوان پاها) او خارج می‌شود، در تمام نقاط و مجاری عبور منی ـ از نظر كالبد شكافی ـ در محدوده صُلب و ترائب (استخوان پاها) قرار دارند. غدد كیسه‌ای پشت پروستات (كه ترشحا آنها قسمتی از منی را تشكیل می‌دهد) نیز در این محدوده قرار دارند. پس می‌توان گفت: منی از میان صلب مرد به عنوان یك مركز عصبی ـ تناسل امر كننده ـ و ترائب او به عنوان رشته‌های عصبی مأمور به اجرا، خارج می‌شوند.16 نتیجه‌گیری: با توجه به كتب لغت و نظرات مفسرین و دیدگاه‌های دانشمندان می‌توان گفت: «صلب» به معنای پشت مرد، به عنوان یك مركز عصبی، و «ترائب» به معنای ما بین دو استخوان ران است، كه كنایه از دستگاه تناسلی مرد دارد پس آیه‌ی «صُلب و ترائب» با نظرات دانشمندان جنین‌شناسی همخوانی دارد. اما آیا می‌توان آن را «اعجاز علمی» دانست؟ در پاسخ باید گفت: مسئله‌ی خروج منی از بدن انسان، و دستگاه تناسلی كه بین پشت و دو استخوان جلوی بدن است فی الجمله (تا حدودی) برای بشر قابل حس بوده است و لذا آیه‌ی فوق را نمی‌توان در ردیف اعجاز علمی قرآن دانست بلكه می‌توان یكی از «اشارات علمی قرآن» قلمداد كرد.17 برای مطالعه‌ی بیشتر به كتاب‌های زیر مراجعه فرمائید: 1. پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، دكتر محمدعلی رضائی اصفهانی، انتشارات مبین، ج 2، ص 457 ـ 445. 2. التمهید، محمدهادی معرفت، انتشارات نشر اسلامی، ج 6، ص 64. 3. طب در قرآن، دكتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، انتشارات حفظی، ترجمه علی چراغی، ص 32. 4. رویان شناسی لانگمن، پروفسور توماس، وی، ترجمه بهادری، انتشارات سهامی چهر. 1 . طارق / 7 ـ 5. 2 . قاموس قرآن، سید علی اكبر قرشی، دارالكتب الاسلامیه، تهران، ذیل ماده «دفق»؛ تفسیر المیزان علامه طباطبایی، دارالكتب الاسلامیه، تهران، ج 20، ص 379، برای ماء دافق معانی دیگری ذكر كرده‌اند؛ مانند: آب مشترك زن و مرد، آب زنان كه از رحم خارج می‌شود. اما با توجه به معنای دافق كه دارای جهندگی است؛ ماء دافق شامل منی مرد می‌باشد. 3 . التحقیق فی كلمات القرآن الكریم، حسن مصطفوی، ذیل ماده‌ی صلب و ترائب؟ 4 . مجمع البیان، طبرسی، دارالمعرفه، بیروت، ذیل آیه 7 سوره طارق. 5 . ابن كثیر، تفسیر القرآن العظیم، ج 4، ص 532. 6 . مجمع، همان. 7 . البصائر، ذیل آیه. 8 . التمهید، محمدهادی معرفت، انتشارات التمهید، قم، ج 6، ص 64. 9 . در سوره اعراف آیه‌ی 172 نیز اشاره به منشاء منی دارد، و آمده است «و اذ اخذ ربك من بنی آدم من ظهورهم ذریتهم ...؛ و هنگامی كه پروردگارت از پشت فرزندان آدم، ذریه‌ی آنان را برگرفت.» 10 . منی از میان پشت و روی او خارج می‌شود با توجه به هیجانات كل بدن، می‌توان گفت: منی از تمام بدن خارج می‌شود. تفسیر نمونه، مكارم شیرازی، ذیل آیه‌ی كل بدن بین استخوان سینه و پشت واقع شده است. (المیزان، علامه طباطبایی، ذیل آیه) 11 . التمهید، محمد هادی معرفت، انتشارات نشر اسلامی، قم، ج 6، ص 64، طب در قرآن، دكتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، انتشارات حفظی، تهران، ص 32. 12 . قاموس قرآن، سید علی اكبر قرشی، دارالكتب الاسلامیه، تهران، ذیل ماده «منی». 13 . اولین دانشگاه آخرین پیامبر، دكتر پاك‌نژاد، كتابفروشی اسلامی، ج 6، ص 64؛ طب در قرآن، همان، ص 32. 14 . رویان شناسی لانگمن، پرفسور توماس، ترجمه بهادری و مشكور، سهامی چهر،‌ص 29. 15 . اولین دانشگاه آخرین پیامبر، پاك‌نژاد، ج 1، ص 240. 16 . طب در قرآن، دكتر عبدالحمید دیاب و قرقوز، ص 32 با تلخیص. 17 . پژوهشی در اعجاز علمی قرآن، دكتر محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات مبین، چ 1، 1380، ج 2، ص 445 ـ 457.