حریم خصوصی
پرسش :
آیا امر به معروف و نهی از منکر دخالت در حریم خصوصی دیگران نیست؟ و باعث تجسس در زندگی خصوصی دیگران نمی شود؟
پاسخ :
در پاسخ به این سؤال ابتدا مناسب است توضیح مختصری پیرامون مفهوم «حریم خصوصی» ارائه نماییم سپس به بیان دیدگاه اسلام درباره حریم خصوصی و تجسس پرداخته و نسبت آن را با فریضه امر به معروف و نهی از منکر بیان نماییم.
مفهوم حریم خصوصی:
مفهوم «حریم خصوصی» و حقوق ناشی از آن در دهه ی ۱۸۹۰ توسط یکی از قضات دادگاه های ایالات متحده به نام «لوئیس براندیس» در مقاله ای با عنوان «حقوق مصونیت و حقوق خصوصی» به کار رفت. او در این مقاله، حریم خصوصی را به معنای حق تنها بودن برای افراد دانست.
از آنجا که تعیین دامنه ی حریم خصوصی عملاً به عرف جامعه واگذار شده است، حالتی سیال و نسبی به خود می گیرد. با بررسی آموزه های وحیانی، ضرورت تکریم و عدم مداخله و تجاوز به حریم خصوصی نمایان می شود. به عنوان مثال، دستورات مختلفی در قرآن وجود دارد که از آنها استفاده می شود در حدّ امکان باید آبروی اشخاص حفظ شود مانند: اجازه گرفتن برای ورود به منزل دیگران،[۱] ممنوعیت سوء ظن، تجسس و غیبت،[۲] ممنوعیت تهمت،[۳] ممنوعیت تمسخر،[۴] ممنوعیت بدزبانی،[۵] و ممنوعیت فاش کردن عیوب مؤمنان[۶]
از جمع بندی این نمونه آیات، استفاده می شود که پذیرش حریم خصوصی و عدم مداخله ی بی مورد در آن و نقض نکردن آن، حداقل حقوق انسان ها و مؤمنان است؛ هرچند هر مؤمنی مکلف است که خود نیز در خلوت و آشکار به مراقبت و رعایت حدود الهی بپردازد.
مفهوم تجسس :
در فرهنگ قرآن، تجسّس عبارت است از: دنبال عیب های پنهانی مردم رفتن و از رازهای آنها جهت آگاهی از امور ناپسند و پنهانی، تفتیش نمودن.[۷]
تجسس از دیدگاه اسلام خصلتی ناپسند است و قرآن مجید می فرماید:
«لاتَجَسَّسُو»؛[۸]«(در کار دیگران) تجسّس نکنید»
زیرا این خصلت باعث بر ملاشدن نقاط ضعف دیگران و چه بسا موجب جسارت خطاکار و آشکار کردن زشتی های خود و حتی بی پروایی و بی باکی و یاد گرفتن دیگران شود!! قرآن مجید می فرماید:
«انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ انْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ»؛[۹] «کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان (مقدّر) است».
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر می نویسد:
«دورترین و مبغوض ترین رعیت ها در نزد تو، آنها باشند که درباره عیب های مردم بیش از همه کنجکاوی و پیگیری می نمایند، زیرا در مردم عیب هایی وجود دارد که ولی امر مسلمین سزاوارترین مردم به پوشانیدن آنهاست، پس هیچ گاه چیزهایی را که از تو غایب است فاش مساز، همانا تو به آنچه که ظاهر است مکلف هستی و آنچه از تو پنهان است، حکم آن باخداست و تا می توانی عیب ها و زشتی های مردم را بپوشان»[۱۰]
ناگفته نماند حریم خصوصی چند صورت دارد؛
۱ – مواردی که به طور کامل باورها و رفتارها شخصی است و به هیچ وجه جنبه ی اجتماعی ندارد؛ مثل آن که فرد در منزل شخصی، نوع خاصی غذا می خورد یا لباس خاصی می پوشد، در این صورت باید گفت: هرگونه ورود، مصداق تجسس نکوهش شده است.
۲ – مواردی را شامل می شود که نتایج و آثار آن دامن گیر جامعه می شود.
پی نوشتها:
[۱] – نور (۲۴)، آیه ۲۷
[۲] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۲
[۳] – نساء (۴)، آیه ۱۱۲
[۴] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۹
[۵] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۱
[۶] – نساء (۴)، آیه ۱۴۸
[۷] – المیزان، ج۱۸، ص۳۲۳
[۸] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۲
[۹] – نور (۲۴)، آیه ۱۹
[۱۰] – نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۴۲۶
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
مفهوم حریم خصوصی:
مفهوم «حریم خصوصی» و حقوق ناشی از آن در دهه ی ۱۸۹۰ توسط یکی از قضات دادگاه های ایالات متحده به نام «لوئیس براندیس» در مقاله ای با عنوان «حقوق مصونیت و حقوق خصوصی» به کار رفت. او در این مقاله، حریم خصوصی را به معنای حق تنها بودن برای افراد دانست.
از آنجا که تعیین دامنه ی حریم خصوصی عملاً به عرف جامعه واگذار شده است، حالتی سیال و نسبی به خود می گیرد. با بررسی آموزه های وحیانی، ضرورت تکریم و عدم مداخله و تجاوز به حریم خصوصی نمایان می شود. به عنوان مثال، دستورات مختلفی در قرآن وجود دارد که از آنها استفاده می شود در حدّ امکان باید آبروی اشخاص حفظ شود مانند: اجازه گرفتن برای ورود به منزل دیگران،[۱] ممنوعیت سوء ظن، تجسس و غیبت،[۲] ممنوعیت تهمت،[۳] ممنوعیت تمسخر،[۴] ممنوعیت بدزبانی،[۵] و ممنوعیت فاش کردن عیوب مؤمنان[۶]
از جمع بندی این نمونه آیات، استفاده می شود که پذیرش حریم خصوصی و عدم مداخله ی بی مورد در آن و نقض نکردن آن، حداقل حقوق انسان ها و مؤمنان است؛ هرچند هر مؤمنی مکلف است که خود نیز در خلوت و آشکار به مراقبت و رعایت حدود الهی بپردازد.
مفهوم تجسس :
در فرهنگ قرآن، تجسّس عبارت است از: دنبال عیب های پنهانی مردم رفتن و از رازهای آنها جهت آگاهی از امور ناپسند و پنهانی، تفتیش نمودن.[۷]
تجسس از دیدگاه اسلام خصلتی ناپسند است و قرآن مجید می فرماید:
«لاتَجَسَّسُو»؛[۸]«(در کار دیگران) تجسّس نکنید»
زیرا این خصلت باعث بر ملاشدن نقاط ضعف دیگران و چه بسا موجب جسارت خطاکار و آشکار کردن زشتی های خود و حتی بی پروایی و بی باکی و یاد گرفتن دیگران شود!! قرآن مجید می فرماید:
«انَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ انْ تَشیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ امَنُوا لَهُمْ عَذابٌ الیمٌ»؛[۹] «کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان شیوع یابد، عذاب دردناکی برای آنان (مقدّر) است».
امیرمؤمنان علی(علیه السلام) در عهدنامه مالک اشتر می نویسد:
«دورترین و مبغوض ترین رعیت ها در نزد تو، آنها باشند که درباره عیب های مردم بیش از همه کنجکاوی و پیگیری می نمایند، زیرا در مردم عیب هایی وجود دارد که ولی امر مسلمین سزاوارترین مردم به پوشانیدن آنهاست، پس هیچ گاه چیزهایی را که از تو غایب است فاش مساز، همانا تو به آنچه که ظاهر است مکلف هستی و آنچه از تو پنهان است، حکم آن باخداست و تا می توانی عیب ها و زشتی های مردم را بپوشان»[۱۰]
ناگفته نماند حریم خصوصی چند صورت دارد؛
۱ – مواردی که به طور کامل باورها و رفتارها شخصی است و به هیچ وجه جنبه ی اجتماعی ندارد؛ مثل آن که فرد در منزل شخصی، نوع خاصی غذا می خورد یا لباس خاصی می پوشد، در این صورت باید گفت: هرگونه ورود، مصداق تجسس نکوهش شده است.
۲ – مواردی را شامل می شود که نتایج و آثار آن دامن گیر جامعه می شود.
پی نوشتها:
[۱] – نور (۲۴)، آیه ۲۷
[۲] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۲
[۳] – نساء (۴)، آیه ۱۱۲
[۴] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۹
[۵] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۱
[۶] – نساء (۴)، آیه ۱۴۸
[۷] – المیزان، ج۱۸، ص۳۲۳
[۸] – حجرات (۴۹)، آیه ۱۲
[۹] – نور (۲۴)، آیه ۱۹
[۱۰] – نهج البلاغه، نامه ۵۳، ص۴۲۶
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
