جدا خواباندن کودکان
پرسش :
فرزند دختر من پنج ساله است و بیش از حدّ در کنار ما بازی می کند به طوری که شب ها نمی گذارد بخوابیم. وقتی او را به دکتر بردیم، آنها گفتند که بیش فعّال است. باید با او چگونه برخورد کنیم؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
برای بیش فعالی ایشان حتماً باید به روان پزشک مراجعه کنند؛ البته اوّل به روان شناس مراجعه کنند و اگر او دستور داد، بعد به روان پزشک بروند؛ چون قبل از این که روان شناس تشخیص بدهد، نیازی به روان پزشک و دارو نیست؛ چون داروهایی که برای کنترل بیش فعّالی استفاده می شود، بعدا ممکن است در بزرگ سالی اثرات نامطلوبی داشته باشد. بنابراین با تشخیص روان شناس، اگر نیاز بود به روان پزشک بروند هم و دارو هم بگیرند و به مقدار کم هم استفاده بکنند، تا انشاءالله بعضی از این مشکلات حل بشود.
از نشانه هایی که در رابطه با بیش فعالی وجود دارد این است که این کودکان خیلی جست و خیز می کنند و ممکن است خیلی هم دیر به رخت خواب بروند و شب ها دیر بخوابند. این ها همه دلیل بر همان بیش فعّالی است. خب یک دختر بسیار عاطفی تر است و نیاز شدید دارد به این که بیش از بچّه های دیگر به ایشان محبّت بشود. خب هیچ شکّی در این امر نیست؛ امّا نکته این جاست که حالا چکار باید بکنیم که این کودک در جای خودش بخوابد؟
سنّ مناسب کدام است؟
درباره ی خواب بچّه ها نظرات مختلفی وجود دارد. واقعاً این مسأله یکی از چیزهایی است که بعضی از روان شناسان یا کارشناسان گاهی وقت ها به شدّت روی این قضیه با هم اختلاف نظر دارند. مسأله این است که آیا ما باید حتما بچّه را از اوّل در یک اتاق جدا بخوابانیم یا این که می شود پیش خودمان باشد؟
بعضی ها می گویند که بین ۱ سالگی تا ۲ سالگی، یعنی از ۱۲ ماهگی تا ۱۸ ماهگی، بهترین زمان برای این است که بچّه را برای خواب از خود جدا کنیم. من فکر می کنم که اگر دستوراتی که در این باره و در این سن داده شده، رعایت شود، خوب است و انسان می تواند موفّق بشود. ولی اگر از این سن گذشت و ما در این دوران این کار را نکردیم و بچّه بزرگ شد و به خوابیدن در کنار والدین عادت کرد، دیگر جدا کردن او خیلی سخت است و ممکن است آسیب ببیند.
جداکردن به صورت تدریجی
ولی نکته ای که در اینجا وجود دارد و من آن را توصیه می کنم، این است که در این صورت هم والدین نباید اجازه بدهند که فرزندشان به اتاق خواب آن ها بیاید؛ بلکه او در اتاق خواب خودش بخوابد و پدر و مادر برای خوابیدن به اتاق او بروند.
در این موارد بعد از جدا کردن او، اوّل باید پدر و مادر با هم در کنار او بمانند و بعد کم کم گاهی پدر و گاهی مادر نزد او بخوابد؛ مثلاً یک شب پدر و یک شب مادر پیش او بخوابند و بعد این حضور را کم کنند؛ یعنی حضور پدر و مادر در اتاق خواب کودک کم کم و به تدریج باید قطع شود؛ نه به صورت دفعی.
والدین باید حتما یک جای خواب برای فرزندشان مشخص کنند و به او بگویند که این جا اتاق شماست و ما برای خوابیدن به اتاق تو می آییم و تو باید در جای خودت بخوابی تا عادت کنی؛ لذا به این روشی که عرض کردم، به تدریج از او جدا بشوند.
با کودکان بیش فعّال، با حوصله برخورد کنید!
این روش تدریجی اگر به کار گرفته شود، خوب است؛ البته ممکن است این روش نسبت به همه ی بچّه ها نتیجه ی یکسان نداشته باشد و در واقع در بعضی از بچّه ها دیر جواب می دهد؛ مخصوصاً در همین دختر خانمی که تقریباً ۴ ، ۵ سال دارند و بلاخره عاطفی تر هم هستند و ممکن است مثلا بیش فعّال هم باشد و نیاز بیش تری به توجّه دارد، ممکن است که دیر جواب بدهد؛ ولی جواب می دهد.
با کودکان بیش فعّال خیلی باید با صبر و حوصله برخورد کرد و واقعاً گاهی وقت ها اعصاب فولادین می خواهد تا انسان بتواند با این ها کنار بیاید و با این شرایطی که عرض کردم، انشاءالله که این پدر و مادرها موفّق می شوند.
عوامل استرس زا را رفع کنید!
نکته ی دیگر این است که آیا باید حتماً همه ی بچّه ها از والدین جدا بخوابند؟ این مسأله باز به بچّه ها بستگی دارد. نمی توان در این جا به صورت یک فرمول قطعی و کلّی گفت که حتما باید همه ی بچّه ها جدا بخوابند؛ چرا که بعضی از بچّه ها واقعاً وقتی جدا می خوابند، دچار استرس می شوند و این امر یا بخاطر موقعیت جغرافیایی منطقه شان است یا مثلاً به خاطر موقعیت سنّی آن هاست و گاهی وقت ها ممکن است بخاطر محیط زندگی و خانه ی آن ها باشد.
گاهی خود پدر و مادر نیز اگر با هم مشاجره داشته باشند و بچّه مضطرب بشود و استرس بگیرد، میتواند مانع جدا خوابیدن او بشود. این موارد در واقع ایجاب می کند که با هم یک عامل برای امنیّت بچّه در کنار او باشد؛ یعنی در این صورت مجبورند که در کنار او بمانند و او را تنها نگذارند. اگر پدر و مادر بتوانند که هیچ وقت شرایط اضطراب را چه از نظر محیطی و چه جغرافیایی و چه رفتاری، برای بچّه فراهم نکنند، در این صورت این بچّه یک اضطراب بیش تر ندارد و آن هم تنها خوابیدن است و با این وجود راحت تر می توانیم بچّه را در یک اتاق تنها، یعنی در اتاق خودش قرار بدهیم و بخوابانیم.
اما اگر غیر از استرس تنها خوابیدن و ترس از تاریکی، خود والدین هم عوامل دیگری برای اضطراب کودکشان ایجاد کنند و یا به عوامل استرس زای دیگر توجّه نکنند و برای رفع این عوامل نکوشند، در این صورت دیگر رسیدن آن ها به هدف تقریبا غیر ممکن می شود. در اینجا اگر با زور و اجبار بخواهند کودک را در اتاق خودش بخوابانند، ممکن است اثرات نامطلوب بر روی او بگذارد که بعد ها در نوجوانی یا در جوانی بروز پیدا بکند.
آسیب های جدا نخوابیدن کودکان
نکته ای که در آخر می خواهم حتما به آن تاکید کنم، این است که حالا اگر به هر دلیلی ما از اوّل رعایت نکردیم و به این دستورات عمل نکردیم و اتاق خواب او را جدا نکردیم یا به دلایل دیگر از جمله شرایط محیطی و سایر موارد، کودک در کنار پدر و مادر می خوابد، باید آن ها توجّه داشته باشند و مراقب باشند که از مسائل خلوت خودشان یک وقت این کودک چیزی نبیند.
الف. فراهم شدن زمینه ی گناه
در این باره کارشناسان حتماً بارها گفته اند که پیغمبر گرامی اسلام قسم یاد می کند که اگر کودکی بیدار باشد و مسائل خلوت پدر و مادر را ببیند و یا نفس آن ها را بشنود، پیامبر خدا قسم می خورند که در وجود این کودک زمینه ی بروز خیلی از گناهان مخصوصاً گناه نا مشروع زنا، از همین زمان کودکی فراهم می شود. باید پدر و مادر ها خیلی مراقب این نکته باشند.
ب. وابستگی زیاد
جدا نخوابیدن کودک یک معزل دیگر هم به وجود می آورد و آن این است که کودک زیاد به پدر و مادر وابسته می شود. وقتی هم که زیاد وابسته بشود، مخصوصاً دختر اگر زیاد وابسته شود، نمی تواند بعدا زندگی خوبی داشته باشد. درواقع زود به بلوغ اجتماعی نمی رسد و برای ازدواج و برای پذیرش همسر و زندگی مستقل آماده نمی شود.
خیلی از دختر خانم ها الان ممکن است از نظر سنّی بالغ باشند، ولی در واقع بلوغ اجتماعی ندارند و برای ازدواج آماده نیستند و ازدواجشان دیر شده است. این افراد گاهی وقت ها تا سنّ ۲۵ تا ۳۰ سال هم هنوز بلوغ اجتماعی ندارند. این به خاطر این است که پدر و مادر آن ها را خیلی به خود وابسته کرده اند.
والدین باید توجّه داشته باشند که این نگرانی وجود دارد و واقعاً این طبعات بد هم پیش می آید؛ پس تا جایی که می شود، سعی کنند حتّی اگر فرزند آن ها پیش خودشان هم می خوابد، یک مقدار با فاصله بخوابد و حتماً روپوشی داشته باشد؛ مخصوصاً اگر مسئله ی خلوت زناشویی در میان است، حتماً از خواب او مطمئن باشند و مطمئن باشند از این که روپوش دارد و جایی را نمی بیند. به هر صورت در عین حال که فرزند در کنار شان است، اجازه ندهند که خیلی به آن ها وابسته شود.
برای بیش فعالی ایشان حتماً باید به روان پزشک مراجعه کنند؛ البته اوّل به روان شناس مراجعه کنند و اگر او دستور داد، بعد به روان پزشک بروند؛ چون قبل از این که روان شناس تشخیص بدهد، نیازی به روان پزشک و دارو نیست؛ چون داروهایی که برای کنترل بیش فعّالی استفاده می شود، بعدا ممکن است در بزرگ سالی اثرات نامطلوبی داشته باشد. بنابراین با تشخیص روان شناس، اگر نیاز بود به روان پزشک بروند هم و دارو هم بگیرند و به مقدار کم هم استفاده بکنند، تا انشاءالله بعضی از این مشکلات حل بشود.
از نشانه هایی که در رابطه با بیش فعالی وجود دارد این است که این کودکان خیلی جست و خیز می کنند و ممکن است خیلی هم دیر به رخت خواب بروند و شب ها دیر بخوابند. این ها همه دلیل بر همان بیش فعّالی است. خب یک دختر بسیار عاطفی تر است و نیاز شدید دارد به این که بیش از بچّه های دیگر به ایشان محبّت بشود. خب هیچ شکّی در این امر نیست؛ امّا نکته این جاست که حالا چکار باید بکنیم که این کودک در جای خودش بخوابد؟
سنّ مناسب کدام است؟
درباره ی خواب بچّه ها نظرات مختلفی وجود دارد. واقعاً این مسأله یکی از چیزهایی است که بعضی از روان شناسان یا کارشناسان گاهی وقت ها به شدّت روی این قضیه با هم اختلاف نظر دارند. مسأله این است که آیا ما باید حتما بچّه را از اوّل در یک اتاق جدا بخوابانیم یا این که می شود پیش خودمان باشد؟
بعضی ها می گویند که بین ۱ سالگی تا ۲ سالگی، یعنی از ۱۲ ماهگی تا ۱۸ ماهگی، بهترین زمان برای این است که بچّه را برای خواب از خود جدا کنیم. من فکر می کنم که اگر دستوراتی که در این باره و در این سن داده شده، رعایت شود، خوب است و انسان می تواند موفّق بشود. ولی اگر از این سن گذشت و ما در این دوران این کار را نکردیم و بچّه بزرگ شد و به خوابیدن در کنار والدین عادت کرد، دیگر جدا کردن او خیلی سخت است و ممکن است آسیب ببیند.
جداکردن به صورت تدریجی
ولی نکته ای که در اینجا وجود دارد و من آن را توصیه می کنم، این است که در این صورت هم والدین نباید اجازه بدهند که فرزندشان به اتاق خواب آن ها بیاید؛ بلکه او در اتاق خواب خودش بخوابد و پدر و مادر برای خوابیدن به اتاق او بروند.
در این موارد بعد از جدا کردن او، اوّل باید پدر و مادر با هم در کنار او بمانند و بعد کم کم گاهی پدر و گاهی مادر نزد او بخوابد؛ مثلاً یک شب پدر و یک شب مادر پیش او بخوابند و بعد این حضور را کم کنند؛ یعنی حضور پدر و مادر در اتاق خواب کودک کم کم و به تدریج باید قطع شود؛ نه به صورت دفعی.
والدین باید حتما یک جای خواب برای فرزندشان مشخص کنند و به او بگویند که این جا اتاق شماست و ما برای خوابیدن به اتاق تو می آییم و تو باید در جای خودت بخوابی تا عادت کنی؛ لذا به این روشی که عرض کردم، به تدریج از او جدا بشوند.
با کودکان بیش فعّال، با حوصله برخورد کنید!
این روش تدریجی اگر به کار گرفته شود، خوب است؛ البته ممکن است این روش نسبت به همه ی بچّه ها نتیجه ی یکسان نداشته باشد و در واقع در بعضی از بچّه ها دیر جواب می دهد؛ مخصوصاً در همین دختر خانمی که تقریباً ۴ ، ۵ سال دارند و بلاخره عاطفی تر هم هستند و ممکن است مثلا بیش فعّال هم باشد و نیاز بیش تری به توجّه دارد، ممکن است که دیر جواب بدهد؛ ولی جواب می دهد.
با کودکان بیش فعّال خیلی باید با صبر و حوصله برخورد کرد و واقعاً گاهی وقت ها اعصاب فولادین می خواهد تا انسان بتواند با این ها کنار بیاید و با این شرایطی که عرض کردم، انشاءالله که این پدر و مادرها موفّق می شوند.
عوامل استرس زا را رفع کنید!
نکته ی دیگر این است که آیا باید حتماً همه ی بچّه ها از والدین جدا بخوابند؟ این مسأله باز به بچّه ها بستگی دارد. نمی توان در این جا به صورت یک فرمول قطعی و کلّی گفت که حتما باید همه ی بچّه ها جدا بخوابند؛ چرا که بعضی از بچّه ها واقعاً وقتی جدا می خوابند، دچار استرس می شوند و این امر یا بخاطر موقعیت جغرافیایی منطقه شان است یا مثلاً به خاطر موقعیت سنّی آن هاست و گاهی وقت ها ممکن است بخاطر محیط زندگی و خانه ی آن ها باشد.
گاهی خود پدر و مادر نیز اگر با هم مشاجره داشته باشند و بچّه مضطرب بشود و استرس بگیرد، میتواند مانع جدا خوابیدن او بشود. این موارد در واقع ایجاب می کند که با هم یک عامل برای امنیّت بچّه در کنار او باشد؛ یعنی در این صورت مجبورند که در کنار او بمانند و او را تنها نگذارند. اگر پدر و مادر بتوانند که هیچ وقت شرایط اضطراب را چه از نظر محیطی و چه جغرافیایی و چه رفتاری، برای بچّه فراهم نکنند، در این صورت این بچّه یک اضطراب بیش تر ندارد و آن هم تنها خوابیدن است و با این وجود راحت تر می توانیم بچّه را در یک اتاق تنها، یعنی در اتاق خودش قرار بدهیم و بخوابانیم.
اما اگر غیر از استرس تنها خوابیدن و ترس از تاریکی، خود والدین هم عوامل دیگری برای اضطراب کودکشان ایجاد کنند و یا به عوامل استرس زای دیگر توجّه نکنند و برای رفع این عوامل نکوشند، در این صورت دیگر رسیدن آن ها به هدف تقریبا غیر ممکن می شود. در اینجا اگر با زور و اجبار بخواهند کودک را در اتاق خودش بخوابانند، ممکن است اثرات نامطلوب بر روی او بگذارد که بعد ها در نوجوانی یا در جوانی بروز پیدا بکند.
آسیب های جدا نخوابیدن کودکان
نکته ای که در آخر می خواهم حتما به آن تاکید کنم، این است که حالا اگر به هر دلیلی ما از اوّل رعایت نکردیم و به این دستورات عمل نکردیم و اتاق خواب او را جدا نکردیم یا به دلایل دیگر از جمله شرایط محیطی و سایر موارد، کودک در کنار پدر و مادر می خوابد، باید آن ها توجّه داشته باشند و مراقب باشند که از مسائل خلوت خودشان یک وقت این کودک چیزی نبیند.
الف. فراهم شدن زمینه ی گناه
در این باره کارشناسان حتماً بارها گفته اند که پیغمبر گرامی اسلام قسم یاد می کند که اگر کودکی بیدار باشد و مسائل خلوت پدر و مادر را ببیند و یا نفس آن ها را بشنود، پیامبر خدا قسم می خورند که در وجود این کودک زمینه ی بروز خیلی از گناهان مخصوصاً گناه نا مشروع زنا، از همین زمان کودکی فراهم می شود. باید پدر و مادر ها خیلی مراقب این نکته باشند.
ب. وابستگی زیاد
جدا نخوابیدن کودک یک معزل دیگر هم به وجود می آورد و آن این است که کودک زیاد به پدر و مادر وابسته می شود. وقتی هم که زیاد وابسته بشود، مخصوصاً دختر اگر زیاد وابسته شود، نمی تواند بعدا زندگی خوبی داشته باشد. درواقع زود به بلوغ اجتماعی نمی رسد و برای ازدواج و برای پذیرش همسر و زندگی مستقل آماده نمی شود.
خیلی از دختر خانم ها الان ممکن است از نظر سنّی بالغ باشند، ولی در واقع بلوغ اجتماعی ندارند و برای ازدواج آماده نیستند و ازدواجشان دیر شده است. این افراد گاهی وقت ها تا سنّ ۲۵ تا ۳۰ سال هم هنوز بلوغ اجتماعی ندارند. این به خاطر این است که پدر و مادر آن ها را خیلی به خود وابسته کرده اند.
والدین باید توجّه داشته باشند که این نگرانی وجود دارد و واقعاً این طبعات بد هم پیش می آید؛ پس تا جایی که می شود، سعی کنند حتّی اگر فرزند آن ها پیش خودشان هم می خوابد، یک مقدار با فاصله بخوابد و حتماً روپوشی داشته باشد؛ مخصوصاً اگر مسئله ی خلوت زناشویی در میان است، حتماً از خواب او مطمئن باشند و مطمئن باشند از این که روپوش دارد و جایی را نمی بیند. به هر صورت در عین حال که فرزند در کنار شان است، اجازه ندهند که خیلی به آن ها وابسته شود.
