اسباب و انگیزه های غیبت
پرسش :
اسباب و انگیزه های غیبت چیست؟
پاسخ :
غیبت از جمله گناهانى است که عوامل بى شمارى دارد، که هر کدام به تنهایى مى تواند سرچشمه غیبت شود. از جمله:
1ـ حسد؛ 2ـ خودخواهى و خود برتر بینى؛ 3ـ غرور و نخوت؛ 4ـ انحصارطلبى؛ 5ـ کینه توزى؛ 6ـ جاه طلبى؛ 7ـ دنیا پرستى و علاقه به مال و مقام؛ 8ـ ریاکارى؛ 9ـ تزکیه نفس و اظهار پاکى و تقوا؛ 10ـ ایجاد سرگرمى ناسالم؛ 11ـ سوء ظن؛ 12ـ انتقام جویى؛ 13ـ تشفّى قلب و فرونشاندن غضب؛ 14ـ سخریه و استهزاء و ... .
در همه این عوامل انسان سعى مى کند بوسیله غیبت، شخصیت طرف و موقعیت اجتماعى او را درهم شکسته و او را در نظرها خوار و بى مقدار کند، و از این طریق انتقام گرفته و یا خشم خود را فرو نشاند، یا با محروم ساختن غیبت شونده از مقام و مال، او را در اختیار خود بگیرد یا اظهار زهد و تقدس کند، یا حاضران را بخنداند و یا خود را برتر و بالاتر از دیگران معرفى کند.
از این مطالب آشکار مى شود که اولا دامنه غیبت تا چه حد گسترده است و چه عوامل زیاد و متنوعى دارد؛ امام صادق (علیه السلام) در حدیثى می فرمایند:
«اَصْلُ الْغیْبَةِ تَتَنَوَّعُ بِعَشْرَةِ اَنْواع؛ شِفاءِ غَیْظ وَ مُساعَدَةِ قَوْم وَ تُهْمَة، وَ تَصْدِیْقِ خَبَر بِلاکَشْفِهِ، وَ سُوءِ ظَنٍّ وَ حَسَد وَ سُخْرِیَّة وَ تَعَجُّب وَ تَبَرُّم وَ تَزَیُّن، فَاِنْ اَرَدْتَ السَّلامَةَ فَاذْکُرِ الْخالِقَ لاَ الْمخْلُوقَ فَیَصِیْرُ ذلِکَ مَکانَ الْغِیْبَةِ عِبْرَةً وَ مَکانَ الاْثْمِ ثَواباً»(1)؛
(سرچشمه غیبت به ده نوع تقسیم مى شود، تشفّى قلب [فرونشاندن آتش غضب] و همگامى با دیگران [تعصّب گروهى] و تهمت زدن، و تصدیق عجولانه خبرى که صدق و کذب آن آشکار نشده، و سوء ظن و حسد و استهزاء، و اظهار تعجب و ابراز ناراحتى و خویشتن آرایى. و اگر مى خواهى سالم بمانى به یاد خالق باش نه به یاد مخلوق، این سبب مى شود که به جاى غیبت [از عیوب دیگران] عبرت بگیرى و به جاى گناه پاداش براى تو حاصل شود).
روشن است که امام (علیه السلام) در صدد بیان بخشى از عوامل عمده غیبت بوده است، زیرا همان گونه که گفته شد، عوامل غیبت از اینها فراوان تر است.
پی نوشت:
(1). مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، امام صادق(علیه السلام)، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1400 ق، چاپ اول، ص 205، الباب المائة (فی الغیبة)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 257، باب 66 (الغیبة)؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 ق، چاپ اول، ج 9، ص 118، باب (تحریم اغتیاب المؤمن صدقا).
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 111.
غیبت از جمله گناهانى است که عوامل بى شمارى دارد، که هر کدام به تنهایى مى تواند سرچشمه غیبت شود. از جمله:
1ـ حسد؛ 2ـ خودخواهى و خود برتر بینى؛ 3ـ غرور و نخوت؛ 4ـ انحصارطلبى؛ 5ـ کینه توزى؛ 6ـ جاه طلبى؛ 7ـ دنیا پرستى و علاقه به مال و مقام؛ 8ـ ریاکارى؛ 9ـ تزکیه نفس و اظهار پاکى و تقوا؛ 10ـ ایجاد سرگرمى ناسالم؛ 11ـ سوء ظن؛ 12ـ انتقام جویى؛ 13ـ تشفّى قلب و فرونشاندن غضب؛ 14ـ سخریه و استهزاء و ... .
در همه این عوامل انسان سعى مى کند بوسیله غیبت، شخصیت طرف و موقعیت اجتماعى او را درهم شکسته و او را در نظرها خوار و بى مقدار کند، و از این طریق انتقام گرفته و یا خشم خود را فرو نشاند، یا با محروم ساختن غیبت شونده از مقام و مال، او را در اختیار خود بگیرد یا اظهار زهد و تقدس کند، یا حاضران را بخنداند و یا خود را برتر و بالاتر از دیگران معرفى کند.
از این مطالب آشکار مى شود که اولا دامنه غیبت تا چه حد گسترده است و چه عوامل زیاد و متنوعى دارد؛ امام صادق (علیه السلام) در حدیثى می فرمایند:
«اَصْلُ الْغیْبَةِ تَتَنَوَّعُ بِعَشْرَةِ اَنْواع؛ شِفاءِ غَیْظ وَ مُساعَدَةِ قَوْم وَ تُهْمَة، وَ تَصْدِیْقِ خَبَر بِلاکَشْفِهِ، وَ سُوءِ ظَنٍّ وَ حَسَد وَ سُخْرِیَّة وَ تَعَجُّب وَ تَبَرُّم وَ تَزَیُّن، فَاِنْ اَرَدْتَ السَّلامَةَ فَاذْکُرِ الْخالِقَ لاَ الْمخْلُوقَ فَیَصِیْرُ ذلِکَ مَکانَ الْغِیْبَةِ عِبْرَةً وَ مَکانَ الاْثْمِ ثَواباً»(1)؛
(سرچشمه غیبت به ده نوع تقسیم مى شود، تشفّى قلب [فرونشاندن آتش غضب] و همگامى با دیگران [تعصّب گروهى] و تهمت زدن، و تصدیق عجولانه خبرى که صدق و کذب آن آشکار نشده، و سوء ظن و حسد و استهزاء، و اظهار تعجب و ابراز ناراحتى و خویشتن آرایى. و اگر مى خواهى سالم بمانى به یاد خالق باش نه به یاد مخلوق، این سبب مى شود که به جاى غیبت [از عیوب دیگران] عبرت بگیرى و به جاى گناه پاداش براى تو حاصل شود).
روشن است که امام (علیه السلام) در صدد بیان بخشى از عوامل عمده غیبت بوده است، زیرا همان گونه که گفته شد، عوامل غیبت از اینها فراوان تر است.
پی نوشت:
(1). مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة، امام صادق(علیه السلام)، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، 1400 ق، چاپ اول، ص 205، الباب المائة (فی الغیبة)؛ بحار الأنوار، مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، محقق / مصحح: جمعى از محققان، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، 1403 ق، چاپ دوم، ج 72، ص 257، باب 66 (الغیبة)؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، نورى، حسین بن محمد تقى، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، مؤسسة آل البیت(علیهم السلام)، قم، 1408 ق، چاپ اول، ج 9، ص 118، باب (تحریم اغتیاب المؤمن صدقا).
منبع: اخلاق در قرآن، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب (علیه السلام)، قم، 1377 ش، چاپ اول، ج 3، ص 111.
