مقدمات شناختی و معرفتی برای اقامه نماز

پرسش :

مقدمات شناختی و معرفتی برای اقامه نماز کامل و معنوی چیست؟

پاسخ :
هر فردی پیش از اینکه به وادی نماز و عبادت وارد شود، باید در نظام معرفتی خود مقدمات لازم را برای دستیابی به بینش های فرانگر، دارا باشد. عبادتی که از روی شناخت و معرفت نباشد، اگر چه همیشگی باشد، بی شک رابطه ای عمیق نخواهد بود. نمازگزار پس از پشت سر گذاشتن مراحل شناختی و برخی معرفت ها و ایجاد بینش های صحیح، با استفاده از عوامل انس می تواند به مراحل عالی نمازگزاری دست یابد و نمازی که از روی عادت و بدون اثر درونی خوانده می شود، چیزی بیش از به جا آوردن یک آداب ظاهری نیست. این پیش نیازهای شناختی عبارتند از:
 

1. خودشناسی

انسان در فرآیند خودشناسی به ضرورت عبادت پی می برد و به وجود عبادت احساس نیاز می کند. انسان در روند خودشناسی، می فهمد که زندگی به جز جنبه های مادی، چهره ای معنوی نیز دارد، این جنبه زندگی مربوط به فطرت خدادادی است. پس تنها با اخلاق نیکو و پرستش خداوند دوام می یابد. نتیجه این شناخت، درک نیازمندی های انسان به خداوند است.(1) پس از درک این نیازهاست که انسان، خداوند را به خاطر نعمت های بی پایانش شکر می کند. این همان روح بندگی است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در توصیف اهمیت خودشناسی می فرمایند: «برترین پیروزی برای آدمی، شناختن نفس خویشتن است».(2)
 

2. خدا شناسی(3) و توحید

انسان تا زمانی که خدا را نشناسد و به مقام عظمت او آگاه نشود، انگیزه ای برای عبادت ندارد، ولی خداشناسی نیز به دنبال خودشناسی به دست می آید.(4) با این حال، پی بردن به ابعاد وسیع توحید، نیازمند تلاش برای کسب معرفت بیشتر است.

امام حسین علیه السلام می فرمایند:
ای مردم! خداوند بندگانش را خلق نفرمود، مگر برای آنکه او را بشناسند. پس هنگامی که او را شناختند، او را عبادت کنند و هنگامی که او را عبادت کردند، دیگر بی نیاز از عبادت غیر او شوند.(5)

ایمان به خدای یگانه و باور توحیدی، یکی از عمده ترین پیش نیازهای معرفتی عبادت است که بدون توجه به آن، عبادت چیزی جز آداب ظاهری نخواهد بود. آگاهی از معنای واقعی توحید، بر عبادت، آثاری بسیار ژرف می نهد. بر اساس نظر عرفا و علمای اخلاق، توحید، از عالی ترین مراحل سیر و سلوک است.
 

3. معاد شناسی

آثار تربیتی معاد، یکی از بزرگ ترین راهکارهای اخلاقی برای ترک صفات ناپسند و ایجاد فضایل اخلاقی است. به گونه ای که انکار معاد را می توان بزرگ ترین عامل گستاخی بشر در سرپیچی از فرمان های الهی دانست. در مقابل، ایمان به معاد، بالاترین ضمانت اجرایی عمل به دستورهای الهی است.

از این منظر، معاد یکی از مهم ترین پیش نیازهای شناختیِ عبادت است. آگاهی انسان از زندگی پس از مرگ، سبب انس بیشتر و واقعی او با عبادت و احساس نیاز به کسب توانایی های لازم، برای این سفر سرنوشت ساز است.(6)
 

4. امام شناسی

امامت از اصول مذهب شیعه و از مبانی جهان بینی شیعی است که نقش مهمی در زندگی عبادی شیعیان داشته است. ائمه اطهار علیهم السلام افزون بر اینکه الگوهای برجسته و کامل عبادت و اسوه دین داری بوده اند، اندیشه ها و راهبردهای گران قدرشان، همواره برنامه حرکت در مسیر عبادت الهی را در اختیار انسان ها قرار می دهد از منظر شیعه ائمه علیهم السلام واسطه فیض الهی اند و سبب نزول برکات بر انسان ها می شوند و پذیرش اصل ولایت از شرایط پذیرش اعمال است.(7) امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرمایند: «ما باب اللّه هستیم و راه خدا از طریق ما شناخته می شود».(8)

پی‌نوشت‌ها:
1- «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاء إِلَی اللَّهِ ؛ ای مردم شما نیازمند به خدایید». (فاطر: 15)
2- غررالحکم و دررالکلم، ص 232.
3- نک: مبانی خداشناسی، محمد محمدی ری شهری.
4- قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله: «آن کس که خود را شناخت، خدای خویش را شناخت». بحارالانوار، ج 2، ص 32.
5- بحارالانوار، ج 5، ص 312.
6- نک: منازل الاخره، شیخ عباس قمی؛ حیات اخروی، مرتضی مطهری؛ معاد در قرآن، عبدالله جوادی آملی؛ معاد انسان و جهان، جعفر سبحانی.
7- اصول کافی، ج 1، ص 430؛ وسایل الشیعه، ج 1، ص 90.
8- میزان الحکمه، ج 5، ص 422؛ بحارالانوار، ج 83، ص 127.

منبع: پرسمان نماز، محسن محمدی، قم: انتشارات مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما، 1389.