کعبه؛ منشأ برکت و هدایت براى جهانیان
پرسش :
چرا خداوند در آیه 96 سوره آل عمران کعبه را منشأ برکت و هدایت براى جهانیان مى‌نامد؟
پاسخ :
کعبه اولین خانه‌اى است که در مکّه معبد همگانى نهاده شده و منشأ برکات فراوان و وسیلۀ هدایت جهانیان است:«اِنَّ اوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذى بِبَکَّةَ مُبارَکاً و هُدًى لِلعالَمین»1 «برکت» شىء ثابت و بادوام را مى‌گویند. از این رو گودال‌هاى آب در بیابان را «برکه» مى‌گویند و چنانکه شیخ طوسى فرموده سینه را نیز از آن جهت «برک» مى‌نامند که جایگاه حفظ اندیشه و اسرار علوم است.2 همچنین سینۀ شتر را «برک» مى‌گویند.3
از آن جهت که خداى سبحان خود ثابت و دایم است و خیر او در اطراف کعبه، فراوان‌تر و پایدارتر است، فرمود: «مبارکاً» و از آن جهت که کعبه وسیله هدایت جهانیان است و همۀ عابدان و سالکان به آن سمت متوجّه‌اند و از آن‌جا دعوت حق، به وسیله بسیارى از انبیا به گوش جهانیان رسیده است، فرمود: «هدى للعالمین». چنانکه خاتم‌الأنبیاء صلى الله علیه و آله و سلم از آن جا مردم را به توحید فراخواند، و وجود مبارک خاتم الأوصیاء امام زمان علیه السلام نیز هنگام ظهور از آن‌جا پیام خویش را به گوش جهانیان مى‌رساند و چون نشانه‌هاى روشن الهى و وسیله‌هاى فراوان دیگر براى هدایت مردم در آن‌جا وجود دارد، فرمود:«فیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ»4
استمرار عبادت در اطراف کعبه - به گونه‌اى که جز هنگام نماز جماعت، لحظه‌اى طواف آن قطع نمى‌شود - و ثواب مضاعف عبادت و نیز آمرزش گناهان در کنار کعبه، از نشانه‌هاى «مبارک» بودن آن دانسته شده است. همچنین شناخت خداى سبحان به دلالت آیاتى همچون:
1. هلاکت ستمگرانى مانند اصحاب فیل؛ 2. عدم فرار حیوانات شکارى و ضعیف از درندگان در حرم الهى؛ 3. برچیده شدن و نابودى سنگ‌هایى که بر اثر رمى جمرات انباشته مى‌شود؛ 4. انس گرفتن پرندگان به انسان‌ها؛ 5. شفا یافتن بیماران به برکت بیت اللّه الحرام؛ 6. ننشستن پرندگان بر بام کعبه، نیز دلالت کعبه بر جهتى که باید بدان سو نمازگزارد، و راهیابى به بهشت به سبب انجام حجّ و طواف بر گرد کعبه، از مصادیق «هدایت» الهى در آن سرزمین به شمار آمده است.5
برخى مفسّران، در نقل یکى از آیات روشن و نشانه‌هاى برکت بیت اللّه الحرام گفته‌اند: «بارش باران بر کعبه و اطراف آن، دلیل بر حاصل خیزى است؛ چنان چه در همه جوانب باران ببارد، در آن سال همۀ مناطق و سرزمین‌ها حاصل خیز و پربرکت خواهد بود و اگر در جهت خاصى از کعبه باران بارید تنها سرزمین‌هاى واقع در آن جهت، سالى پربرکت خواهد داشت»6 لیکن ظاهراً هیچ دلیلى بر تقیید «برکت و هدایت» که در آیه مذکور آمده، و یا تفصیل بین آن دو وجود ندارد. از این رو، این که گفته شده: «برکت در آیه مزبور، ناظر به برکت‌هاى ظاهرى بوده و هدایت در آن ناظر به برکت‌هاى معنوى است و جهانیان از این دو نعمت ظاهرى و باطنى در کنار کعبه برخوردارند» نیز وجهى ندارد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). آل‌عمران/ 96
(2). تبیان، ج 2، ص 536
(3). مفردات، راغب اصفهانى، مادۀ برک
(4). آل‌عمران/ 97
(5). مجمع‌البیان، طبرسى، ج 2، ص 347
(6). همان
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
کعبه اولین خانه‌اى است که در مکّه معبد همگانى نهاده شده و منشأ برکات فراوان و وسیلۀ هدایت جهانیان است:«اِنَّ اوَّلَ بَیتٍ وُضِعَ لِلنّاسِ لَلَّذى بِبَکَّةَ مُبارَکاً و هُدًى لِلعالَمین»1 «برکت» شىء ثابت و بادوام را مى‌گویند. از این رو گودال‌هاى آب در بیابان را «برکه» مى‌گویند و چنانکه شیخ طوسى فرموده سینه را نیز از آن جهت «برک» مى‌نامند که جایگاه حفظ اندیشه و اسرار علوم است.2 همچنین سینۀ شتر را «برک» مى‌گویند.3
از آن جهت که خداى سبحان خود ثابت و دایم است و خیر او در اطراف کعبه، فراوان‌تر و پایدارتر است، فرمود: «مبارکاً» و از آن جهت که کعبه وسیله هدایت جهانیان است و همۀ عابدان و سالکان به آن سمت متوجّه‌اند و از آن‌جا دعوت حق، به وسیله بسیارى از انبیا به گوش جهانیان رسیده است، فرمود: «هدى للعالمین». چنانکه خاتم‌الأنبیاء صلى الله علیه و آله و سلم از آن جا مردم را به توحید فراخواند، و وجود مبارک خاتم الأوصیاء امام زمان علیه السلام نیز هنگام ظهور از آن‌جا پیام خویش را به گوش جهانیان مى‌رساند و چون نشانه‌هاى روشن الهى و وسیله‌هاى فراوان دیگر براى هدایت مردم در آن‌جا وجود دارد، فرمود:«فیهِ آیاتٌ بَیِّناتٌ»4
استمرار عبادت در اطراف کعبه - به گونه‌اى که جز هنگام نماز جماعت، لحظه‌اى طواف آن قطع نمى‌شود - و ثواب مضاعف عبادت و نیز آمرزش گناهان در کنار کعبه، از نشانه‌هاى «مبارک» بودن آن دانسته شده است. همچنین شناخت خداى سبحان به دلالت آیاتى همچون:
1. هلاکت ستمگرانى مانند اصحاب فیل؛ 2. عدم فرار حیوانات شکارى و ضعیف از درندگان در حرم الهى؛ 3. برچیده شدن و نابودى سنگ‌هایى که بر اثر رمى جمرات انباشته مى‌شود؛ 4. انس گرفتن پرندگان به انسان‌ها؛ 5. شفا یافتن بیماران به برکت بیت اللّه الحرام؛ 6. ننشستن پرندگان بر بام کعبه، نیز دلالت کعبه بر جهتى که باید بدان سو نمازگزارد، و راهیابى به بهشت به سبب انجام حجّ و طواف بر گرد کعبه، از مصادیق «هدایت» الهى در آن سرزمین به شمار آمده است.5
برخى مفسّران، در نقل یکى از آیات روشن و نشانه‌هاى برکت بیت اللّه الحرام گفته‌اند: «بارش باران بر کعبه و اطراف آن، دلیل بر حاصل خیزى است؛ چنان چه در همه جوانب باران ببارد، در آن سال همۀ مناطق و سرزمین‌ها حاصل خیز و پربرکت خواهد بود و اگر در جهت خاصى از کعبه باران بارید تنها سرزمین‌هاى واقع در آن جهت، سالى پربرکت خواهد داشت»6 لیکن ظاهراً هیچ دلیلى بر تقیید «برکت و هدایت» که در آیه مذکور آمده، و یا تفصیل بین آن دو وجود ندارد. از این رو، این که گفته شده: «برکت در آیه مزبور، ناظر به برکت‌هاى ظاهرى بوده و هدایت در آن ناظر به برکت‌هاى معنوى است و جهانیان از این دو نعمت ظاهرى و باطنى در کنار کعبه برخوردارند» نیز وجهى ندارد.
پی‌نوشت‌ها:
(1). آل‌عمران/ 96
(2). تبیان، ج 2، ص 536
(3). مفردات، راغب اصفهانى، مادۀ برک
(4). آل‌عمران/ 97
(5). مجمع‌البیان، طبرسى، ج 2، ص 347
(6). همان
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
