علت تعدد زوجات پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله
پرسش :
از نگاه قرآن چرا پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله ازدواج هاى متعددى داشته است؟
پاسخ :
تعدد زوجات، یکى از سنت‌هاى دیرینه در بیشتر ملت‌هاى قدیم، حتى اعراب قبل از اسلام بوده است و این ازدواج‌ها داراى حد و شروطى نبوده، مردها مى‌توانستند، ده‌ها همسر اختیار کنند و این ازدواج‌ها نوعاً به سبب افزایش نسل و افتخار به آن و داشتن پسر فراوان و غلبه در جنگ‌ها و زیادى کارها و مشاغل‌شان و خوش‌گذرانى و شهوت و.... صورت مى‌گرفت؛1 اما اسلام این ازدواج‌هاى نامحدود را محدود و شروطى چون عدالت و مساوات را بر آن‌ها وضع نمود.2
هر مرد مسلمان به شرط تمکن و رعایت عدالت بین همسران مى‌تواند تا چهار همسر دائم اختیار نماید، ولى پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم محدود به این مقدار نبود، بلکه مى‌توانست بیش از چهار همسر دائم اختیار نماید، حتى قرآن کریم مى‌فرماید:«و امرَاَةً مُؤمِنَةً ان وهَبَت نَفسَها لِلنَّبىِ‌ّ ان ارادَ النَّبىُّ ان یَستَنکِحَها خالِصَةً لَکَ مِن دونِ المُؤمِنینَ؛3 و هرگاه زن با ایمانى خود را به پیامبر ببخشد (و مهرى براى خود نخواهد) چنانچه پیامبر بخواهد مى‌تواند او را به همسرى برگزیند؛ امّا چنین ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه دیگر مؤمنان» سپس در ذیل آیه شریف مى‌فرماید: «لِکَیلا یَکونَ عَلَیکَ حَرَجٌ؛4 این به سبب آن است که مشکلى [در اداى رسالت] بر تو نباشد [و از این راه حامیان فزون‌ترى فراهم سازى]»
از این آیه شریف استفاده مى‌شود که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شرایطى دارد که دیگران ندارند و همین تفاوت، سبب تفاوت در احکام و وظایف شده است.
همۀ علل و اسبابى که باعث شد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم همسران متعدد برگزیند، براى ما مشخص نیست، امّا از بررسى ازدواج‌هاى پیامبر روشن مى‌شود که این ازدواج‌ها به علل گوناگون (اجتماعى و سیاسى) صورت گرفته است، که به چند نمونه از آن‌ها اشاره مى‌کنیم:
1. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شرایطى داشت که دیگران نداشتند و همین تفاوت سبب تفاوت در احکام شده است؛ زیرا مى‌دانیم هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نداى اسلام را بلند کرد تک و تنها بود و تا مدت‌ها جز عده محدود و کمى به او ایمان نیاوردند، او بر ضد تمام معتقدات خرافى عصر و محیط خود قیام کرد و به همه اعلان جنگ داد. طبیعى است که همه اقوام و قبائل آن محیط بر ضد او بسیج شوند.
در این‌صورت باید از تمام وسائل براى شکستن اتحاد نامقدس دشمنان استفاده کند که یکى از آن‌ها ایجاد رابطه خویشاوندى از طریق ازدواج با قبائل مختلف بود، زیرا محکم‌ترین رابطه در میان عرب جاهلى رابطه خویشاوندى محسوب مى‌شد و داماد قبیله را همواره از خود مى‌دانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه مى‌شمردند.
بنابراین ازدواج‌هاى پیامبر در بسیارى از موارد، مانند: ازدواج با «صفیه» دختر حىّ بن اخطب رئیس قبیله بنى نضیر، «حفصه» دختر عمر، «جویره» دختر حارث، رئیس قبیله بنى مصطلق جنبه سیاسى داشته و براى کاستن از عداوت، یا ایمان آوردن و یا طرح دوستى و جلب محبت اشخاص و یا قبایل بوده است که از رهگذر این ازدواج‌ها تمام افراد یک قبیله مسلمان مى‌شدند.
2. بعضى ازدواج‌هاى پیامبر مانند: ازدواج با «زینب»، براى شکستن سنت جاهلى بوده است که شرح آن در تفاسیر مختلف در ذیل آیه 37 سوره احزاب آمده است.
3. برخى ازدواج‌هاى پیامبر براى تأمین نیاز اقتصادى بیوه زنان بود، به خصوص افرادى که سرپرست خود را در راه اسلام از دست داده بودند هم چون «سوده» و «ام سلمه».
در نتیجه، با بررسى اجمالى از همسران پیامبر در مى‌یابیم که ازدواج‌هاى متعدد او از روى شهوت‌رانى نبوده است، اگر چنین بود پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم در اوج جوانى و در سن 25 سالگى با حضرت خدیجه ازدواج نمى‌کرد و تا زمانى که حضرت خدیجه علیها السلام زنده بود همسرى دیگرى را انتخاب نکرد و همسران دیگر را بعد از وفات حضرت خدیجه علیها السلام و در زمان هجرت در مدینه و پایه‌ریزى حکومت اسلامى و در سن کهولت یعنى 53 سالگى به بعد اختیار نمود و اگر چنین بود زمانى که زن جوانى به نام عایشه را اختیار کرد، دیگر به سراغ ام‌سلمه - که زنى پیر بود - نمى‌رفت و....5
پی‌نوشت‌ها:
(1). اسلام و جاهلیت، یحیى نورى، ص 611
(2). سوره نساء، آیه 129
(3). سوره احزاب، آیه 50
(4). همان
(5). ر. ک: فلسفه ازدواج دائم و موقت در اسلام، سید مجتبى ذاکرى شاندیز، ص 149-167؛ حریت و حقوق زن در اسلام، على شریعتى و محمد عبدى، ص 39؛ حیوة‌القلوب، علامه مجلسى، ج 4، ص 1519-1570
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
تعدد زوجات، یکى از سنت‌هاى دیرینه در بیشتر ملت‌هاى قدیم، حتى اعراب قبل از اسلام بوده است و این ازدواج‌ها داراى حد و شروطى نبوده، مردها مى‌توانستند، ده‌ها همسر اختیار کنند و این ازدواج‌ها نوعاً به سبب افزایش نسل و افتخار به آن و داشتن پسر فراوان و غلبه در جنگ‌ها و زیادى کارها و مشاغل‌شان و خوش‌گذرانى و شهوت و.... صورت مى‌گرفت؛1 اما اسلام این ازدواج‌هاى نامحدود را محدود و شروطى چون عدالت و مساوات را بر آن‌ها وضع نمود.2
هر مرد مسلمان به شرط تمکن و رعایت عدالت بین همسران مى‌تواند تا چهار همسر دائم اختیار نماید، ولى پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم محدود به این مقدار نبود، بلکه مى‌توانست بیش از چهار همسر دائم اختیار نماید، حتى قرآن کریم مى‌فرماید:«و امرَاَةً مُؤمِنَةً ان وهَبَت نَفسَها لِلنَّبىِ‌ّ ان ارادَ النَّبىُّ ان یَستَنکِحَها خالِصَةً لَکَ مِن دونِ المُؤمِنینَ؛3 و هرگاه زن با ایمانى خود را به پیامبر ببخشد (و مهرى براى خود نخواهد) چنانچه پیامبر بخواهد مى‌تواند او را به همسرى برگزیند؛ امّا چنین ازدواجى تنها براى تو مجاز است نه دیگر مؤمنان» سپس در ذیل آیه شریف مى‌فرماید: «لِکَیلا یَکونَ عَلَیکَ حَرَجٌ؛4 این به سبب آن است که مشکلى [در اداى رسالت] بر تو نباشد [و از این راه حامیان فزون‌ترى فراهم سازى]»
از این آیه شریف استفاده مى‌شود که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شرایطى دارد که دیگران ندارند و همین تفاوت، سبب تفاوت در احکام و وظایف شده است.
همۀ علل و اسبابى که باعث شد پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله و سلم همسران متعدد برگزیند، براى ما مشخص نیست، امّا از بررسى ازدواج‌هاى پیامبر روشن مى‌شود که این ازدواج‌ها به علل گوناگون (اجتماعى و سیاسى) صورت گرفته است، که به چند نمونه از آن‌ها اشاره مى‌کنیم:
1. پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم شرایطى داشت که دیگران نداشتند و همین تفاوت سبب تفاوت در احکام شده است؛ زیرا مى‌دانیم هنگامى که پیامبر صلى الله علیه و آله و سلم نداى اسلام را بلند کرد تک و تنها بود و تا مدت‌ها جز عده محدود و کمى به او ایمان نیاوردند، او بر ضد تمام معتقدات خرافى عصر و محیط خود قیام کرد و به همه اعلان جنگ داد. طبیعى است که همه اقوام و قبائل آن محیط بر ضد او بسیج شوند.
در این‌صورت باید از تمام وسائل براى شکستن اتحاد نامقدس دشمنان استفاده کند که یکى از آن‌ها ایجاد رابطه خویشاوندى از طریق ازدواج با قبائل مختلف بود، زیرا محکم‌ترین رابطه در میان عرب جاهلى رابطه خویشاوندى محسوب مى‌شد و داماد قبیله را همواره از خود مى‌دانستند و دفاع از او را لازم و تنها گذاشتن او را گناه مى‌شمردند.
بنابراین ازدواج‌هاى پیامبر در بسیارى از موارد، مانند: ازدواج با «صفیه» دختر حىّ بن اخطب رئیس قبیله بنى نضیر، «حفصه» دختر عمر، «جویره» دختر حارث، رئیس قبیله بنى مصطلق جنبه سیاسى داشته و براى کاستن از عداوت، یا ایمان آوردن و یا طرح دوستى و جلب محبت اشخاص و یا قبایل بوده است که از رهگذر این ازدواج‌ها تمام افراد یک قبیله مسلمان مى‌شدند.
2. بعضى ازدواج‌هاى پیامبر مانند: ازدواج با «زینب»، براى شکستن سنت جاهلى بوده است که شرح آن در تفاسیر مختلف در ذیل آیه 37 سوره احزاب آمده است.
3. برخى ازدواج‌هاى پیامبر براى تأمین نیاز اقتصادى بیوه زنان بود، به خصوص افرادى که سرپرست خود را در راه اسلام از دست داده بودند هم چون «سوده» و «ام سلمه».
در نتیجه، با بررسى اجمالى از همسران پیامبر در مى‌یابیم که ازدواج‌هاى متعدد او از روى شهوت‌رانى نبوده است، اگر چنین بود پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله و سلم در اوج جوانى و در سن 25 سالگى با حضرت خدیجه ازدواج نمى‌کرد و تا زمانى که حضرت خدیجه علیها السلام زنده بود همسرى دیگرى را انتخاب نکرد و همسران دیگر را بعد از وفات حضرت خدیجه علیها السلام و در زمان هجرت در مدینه و پایه‌ریزى حکومت اسلامى و در سن کهولت یعنى 53 سالگى به بعد اختیار نمود و اگر چنین بود زمانى که زن جوانى به نام عایشه را اختیار کرد، دیگر به سراغ ام‌سلمه - که زنى پیر بود - نمى‌رفت و....5
پی‌نوشت‌ها:
(1). اسلام و جاهلیت، یحیى نورى، ص 611
(2). سوره نساء، آیه 129
(3). سوره احزاب، آیه 50
(4). همان
(5). ر. ک: فلسفه ازدواج دائم و موقت در اسلام، سید مجتبى ذاکرى شاندیز، ص 149-167؛ حریت و حقوق زن در اسلام، على شریعتى و محمد عبدى، ص 39؛ حیوة‌القلوب، علامه مجلسى، ج 4، ص 1519-1570
منبع: پرسمان قرآنی فلسفه احکام، سید علی هاشمی نشلجی، نشر جمال، 1390.
