معنای واژه «شَجَر» در قرآن کریم

پرسش :

منظور از واژه «شَجَر» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
«شَجَرْ» به معنى گیاهانى است که داراى ساقه است؛ و لذا در قرآن مجید در مقابل «نَجم» که به معنى گیاهان بى‌ ساقه است قرار گرفته: «وَالنَّجْمُ وَ الشَّجَرُ یَسْجُدانِ»(1)؛ (و گیاهان و درختان براى خدا سجده مى کنند).

همچنین در «مقائیس اللّغه» آمده است که «شجر» در اصل داراى دو معنى است: بلندى و ارتفاع، و تداخل اجزاء یک شى در یکدیگر؛ و از آنجا که درختان هم داراى ارتفاع‌ اند، و هم شاخه‌ هاى آنها در یکدیگر وارد مى‌ شود، «شجر» به آنها اطلاق شده است و «مُشاجِرَة» به معنى نزاع و اختلاف و گفتگو است؛ چرا که سخنان طرفین در یکدیگر تداخل مى‌ کند.

ولى بعضى معتقدند که اصل این مادّه به معنى چیزى است که نمو دارد و بالا مى‌ رود و شاخ و برگ پیدا مى‌ کند؛ و گاه به امور معنوى نیز اطلاق مى‌ شود، مانند «وَالشَّجَرَةَ الْمَلْعُوْنَةَ فِى الْقُرانِ»(2)؛ (و درخت نفرین شده را که در قرآن ذکر کرده ایم)، که به معنى شجره زقوم یا قوم یهود یا بنى‌امیه تفسیر شده است.(3)

پی‌نوشت‌ها:
(1). قرآن کریم، سوره الرحمن، آیه 6.
(2). همان، سوره اسراء، آیه 60.
(3). المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى، حسین بن محمد، تحقیق: صفوان عدنان، داود، دارالعلم، الدار الشامیة، دمشق، بیروت، 1412 ق، چاپ اول، ص 446؛ معجم المقاییس اللغة، ابن فارس، أحمد بن فارس‏، محقق / مصحح: هارون، عبد السلام محمد، مکتب الاعلام الاسلامی، ‏قم،‏ ‏1404 ق‏، چاپ اول، ج 6، ص 18.

منبع: پیام قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 ش‏، چاپ نهم، ج 2، ص 300.