پاسخ به شبهه ای پیرامون غلط ادبی در قرآن
پرسش :
شبهه: در آیه‌ی 62 سوره‌ی توبه گفته شده: (اللهُ وَ رَسُولُهُ أَحَقُّ أَنْ یُرْضوهُ) شایسته است که خدا و رسولش را (با رفتار و اعمال خود) راضی سازند. در این آیه سخن از خدا و رسولش است اما با اشتباهی فاحش، ضمیری که در یرضوه است و به آن دو (خدا و رسولش) برمی گردد، ضمیر مفرد ذکر می شود!
پاسخ :
جواب شبهه:
اگر سخن از خدا و رسولش می شود ولی در مقام ارجاع ضمیر، ضمیر مفرد می آید، در حقیقت اشاره به این است که رضایت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از رضایت خداوند متعال جدا نیست و او همان می پسندد که خدا می پسندد.
به تعبیر دیگر: این اشاره به حقیقت «توحید افعال» دارد، چرا که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مقابل خدا از خود استقلالی ندارد، رضا و غضب او، همه به خدا منتهی می شود و همه برای او و در راه اوست.
در بسیاری از آیات قرآن کریم، اطاعت از خداوند، اطاعت از رسول و معصیتِ خداوند، معصیت رسول معرّفی شده است که ما به دو نمونه اشاره می کنیم:
نمونه‌ی اوّل: آیه‌ی 80 سوره‌ی مبارکه‌ی نساء
که می فرماید: (مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ) هر کس از پیامبر فرمان بَرَد، در حقیقت خدا را فرمان برده است.
نمونه‌ی دوم: آیه 23 سوره‌ی مبارکه‌ی جنّ
که می فرماید: (مَنْ یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ) هر کس نافرمانی خدا و رسولش کند، آتش دوزخ از آن اوست.
در عصر پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، مردی ضمن سخنان خود چنین گفت: (مَن اَطاعَ الله وَ رَسُولُ لَهُ فَقَد فازَ، و مَن عَصاهُما فَقَد غَوی) یعنی کسی که خدا و پیامبرش را اطاعت کند، رستگار است و کسی که این دو را مخالفت کند، گمراه است.
هنگامی که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) این تعبیر را شنید که او خدا و پیامبر را در یک ردیف قرار داده ولی ضمیر «تثنیه» ذکر کرده، ناراحت شد و فرمود: (بِئسَ الخَطیبُ اَنتَ، هذَا قُلتَ وَ مَن عَصی الله و رَسولَه؟) یعنی تو سخنگوی بدی هستی، چرا گفتی هر کس نافرمانی خدا و پیامبرش را کند...؟ بدان که: هر کس نافرمانی خدا را نماید، نافرمانی مرا را نیز نموده و نیازی به ذکر ضمیر تثنیه نبود. (1)
با توجه به مطالبی که ذکر شد، معلوم می شود که اختلاف ضمیر و مرجعِ ضمیر به خاطر اشتباه ادبی نیست بلکه به خاطر فهماندن این مطلب است که رضایت خدا و پیغمبر در یک راستاست و رضایت هیچ یک از آنها جدای از رضایت دیگری نیست.
پی‌نوشت:
1. تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه‌ی 62 سوره توبه.
منبع: پاسخ به شبهات اینترنتی (پاسخ به شبهاتی که سایت های ضد اسلامی و ضد شیعی منتشر کرده اند)، هادی کُردان، جلد دوم، تهران: انتشارات شارق، چاپ سوم، 1389ش.
جواب شبهه:
اگر سخن از خدا و رسولش می شود ولی در مقام ارجاع ضمیر، ضمیر مفرد می آید، در حقیقت اشاره به این است که رضایت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) از رضایت خداوند متعال جدا نیست و او همان می پسندد که خدا می پسندد.
به تعبیر دیگر: این اشاره به حقیقت «توحید افعال» دارد، چرا که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) در مقابل خدا از خود استقلالی ندارد، رضا و غضب او، همه به خدا منتهی می شود و همه برای او و در راه اوست.
در بسیاری از آیات قرآن کریم، اطاعت از خداوند، اطاعت از رسول و معصیتِ خداوند، معصیت رسول معرّفی شده است که ما به دو نمونه اشاره می کنیم:
نمونه‌ی اوّل: آیه‌ی 80 سوره‌ی مبارکه‌ی نساء
که می فرماید: (مَنْ یُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ) هر کس از پیامبر فرمان بَرَد، در حقیقت خدا را فرمان برده است.
نمونه‌ی دوم: آیه 23 سوره‌ی مبارکه‌ی جنّ
که می فرماید: (مَنْ یَعْصِ اللهَ وَ رَسُولَهُ فَإِنَّ لَهُ نَارَ جَهَنَّمَ) هر کس نافرمانی خدا و رسولش کند، آتش دوزخ از آن اوست.
در عصر پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، مردی ضمن سخنان خود چنین گفت: (مَن اَطاعَ الله وَ رَسُولُ لَهُ فَقَد فازَ، و مَن عَصاهُما فَقَد غَوی) یعنی کسی که خدا و پیامبرش را اطاعت کند، رستگار است و کسی که این دو را مخالفت کند، گمراه است.
هنگامی که پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) این تعبیر را شنید که او خدا و پیامبر را در یک ردیف قرار داده ولی ضمیر «تثنیه» ذکر کرده، ناراحت شد و فرمود: (بِئسَ الخَطیبُ اَنتَ، هذَا قُلتَ وَ مَن عَصی الله و رَسولَه؟) یعنی تو سخنگوی بدی هستی، چرا گفتی هر کس نافرمانی خدا و پیامبرش را کند...؟ بدان که: هر کس نافرمانی خدا را نماید، نافرمانی مرا را نیز نموده و نیازی به ذکر ضمیر تثنیه نبود. (1)
با توجه به مطالبی که ذکر شد، معلوم می شود که اختلاف ضمیر و مرجعِ ضمیر به خاطر اشتباه ادبی نیست بلکه به خاطر فهماندن این مطلب است که رضایت خدا و پیغمبر در یک راستاست و رضایت هیچ یک از آنها جدای از رضایت دیگری نیست.
پی‌نوشت:
1. تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیه‌ی 62 سوره توبه.
منبع: پاسخ به شبهات اینترنتی (پاسخ به شبهاتی که سایت های ضد اسلامی و ضد شیعی منتشر کرده اند)، هادی کُردان، جلد دوم، تهران: انتشارات شارق، چاپ سوم، 1389ش.
