ضرورت‌ها و راهکارهای وحدت شیعه و اهل تسنن چیست؟

پرسش :

ضرورت وحدت شیعه و سنی، مبانی مشترک‌ آن‌ها، موانع و چالش‌ های پیش روی این وحدت و راهکارهای عملی تحقق این وحدت چیست؟

پاسخ :

پاسخ از سیدامیرحسین موسوی تبار:

این سوال چند بخش دارد که به تفکیک هر بخش پاسخ داده می شود و در پایان نتیجه‌گیری مطلب بیان می گردد.

ضرورت وحدت شیعه و سنی

1-1. اهمیت وحدت در آموزه‌های دینی

اسلام به عنوان دینی که بر اخوت و برادری تأکید دارد، همواره مسلمانان را به وحدت و یکپارچگی دعوت کرده است. در قرآن کریم، آیات متعددی بر این امر مهم تأکید دارند. برای نمونه، خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: 
«وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلَا تَفَرَّقُوا؛ 
و همگی به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید.»(1) 

این آیه به صراحت مسلمانان را از تفرقه بر حذر می‌دارد و آن‌ها را به اتحاد دعوت می‌کند.  

در روایات پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) نیز تأکیدات فراوانی بر لزوم وحدت دیده می‌شود. ایشان در حدیثی مشهور فرموده ‌اند: 
«یدُ اللّهِ على الجَماعَةِ و الشّیطانُ معَ مَن خالَفَ الجَماعَةَ یَرکُضُ؛ 
دست خدا بر سر جماعت است، و شیطان همراه کسى است که با جماعت مسلمانان ناسازگارى کند.»(2) 

این حدیث نشان می‌دهد که عزت و سربلندی مسلمانان در گرو اتحاد و همبستگی آن‌هاست.  
 

1-2. تقسیمات فرقه‌ای و پیامدهای آن 

تاریخ اسلام شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری در روابط میان شیعیان و اهل سنت بوده است. پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، به تدریج اختلافات سیاسی به اختلافات مذهبی تبدیل شد و با گذشت زمان، این شکاف عمیق‌تر گردید.(3)  

در دوران معاصر، استعمارگران از این تفرقه‌ها سوءاستفاده کرده و با سیاست «تفرقه بینداز و حکومت کن» به تضعیف جهان اسلام پرداختند. امروز نیز گروه‌های تکفیری مانند داعش، با تحریک احساسات مذهبی، به ایجاد نفرت میان شیعه و سنی دامن می‌زنند.  

با توجه به آموزه‌های قرآنی و روایی، وحدت اسلامی یک تکلیف شرعی و ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. تفرقه نه تنها موجب ضعف مسلمانان شده، بلکه دشمنان را در رسیدن به اهداف شوم خود یاری کرده است. بنابراین، همه مسلمانان باید با آگاهی از این ضرورت ها، در راه تحقق وحدت گام بردارند.  

2. مبانی مشترک شیعه و سنی 

2-1. اصول اعتقادی مشترک 

شیعه و سنی در بسیاری از اصول اعتقادی با هم اشتراک دارند. مهم ‌ترین این اشتراکات عبارتند از:  

1. توحید: هر دو مذهب به یگانگی خداوند و صفات جلال و جمال او معتقدند.  

2. نبوت: هر دو گروه به رسالت پیامبر خاتم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و تمام پیامبران پیشین ایمان دارند.  

3. معاد: اعتقاد به روز قیامت و حساب و کتاب اخروی از دیگر مشترکات است.(4)  
 

2-2. اشتراکات فقهی و اخلاقی  

در حوزه فقه و اخلاق نیز نقاط مشترک فراوانی وجود دارد:  

- احکام عبادی: هر دو مذهب به وجوب نماز، روزه، زکات و حج معتقدند.  

- اخلاق اسلامی: ارزش‌هایی مانند راستگویی، امانتداری، کمک به نیازمندان و عدالت‌خواهی در هر دو مذهب مورد تأکید قرار گرفته است.(5)  

تمرکز بر این مشترکات می‌تواند زمینه‌ساز گفتگوهای سازنده و کاهش تنش‌ها باشد. به جای بزرگ‌‌نمایی اختلافات جزیی، باید این نقاط مشترک را اساس کار قرار داد.  

3. چالش‌های پیش‌ روی وحدت

3-1. اختلافات تاریخی و کلامی 

برخی اختلافات تاریخی مانند ماجرای سقیفه بنی‌‌ساعده و حوادث پس از رحلت پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم)، به مرور زمان به اختلافات کلامی تبدیل شده ‌اند.(6) مسأله امامت و خلافت نیز از جمله موضوعات اختلافی است که نیاز به بررسی علمی و منصفانه دارد.  
 

3-2. جریان‌های تفرقه‌‌افکن

متأسفانه در دوران معاصر، برخی گروه‌ها با سوءاستفاده از این اختلافات، به تحریک احساسات مذهبی می‌پردازند. وهابیت و گروه‌های تکفیری با تفسیرهای افراطی از دین، به ایجاد شکاف میان مسلمانان دامن زده‌اند.(7)  

درنتیجه شناخت دقیق این چالش‌ها و ریشه‌های آن‌ها، اولین گام برای یافتن راه‌‌حل‌های مناسب است. باید با آگاهی‌‌بخشی، مانع سوءاستفاده دشمنان از این اختلافات شد.  

4. راهکارهای عملی تحقق وحدت 

4-1. راهکارهای علمی 

- تأسیس مراکز تحقیقاتی مشترک برای مطالعه تاریخ اسلام و بررسی اختلافات  

- برگزاری همایش‌های علمی با حضور علمای برجسته شیعه و سنی  
 

4-2. راهکارهای فرهنگی 

- تولید برنامه‌های تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی با محوریت مشترکات  

- معرفی الگوهای وحدت‌آفرین مانند امام خمینی (رحمه الله) و شیخ شلتوت  
 

4-3. راهکارهای سیاسی 

- تشکیل اتحادیه‌های فرامذهبی برای حل بحران‌های جهان اسلام  

- مقابله با گروه‌‌های تفرقه‌‌افکن و قطع کمک‌‌های خارجی به آن‌ها(8)  

تحقق وحدت نیازمند برنامه‌‌ریزی دقیق و مشارکت همه‌‌جانبه است. باید از سطح علمی تا عرصه‌‌های فرهنگی و سیاسی، برنامه‌‌های عملیاتی طراحی و اجرا شود.  

نتیجه‌گیری  
وحدت شیعه و سنی تنها راه نجات امت اسلامی از بحران‌‌های فعلی است. این نوشتار نشان داد که با وجود برخی اختلافات، مشترکات فراوانی وجود دارد که می‌‌تواند اساس وحدت قرار گیرد. با شناخت چالش‌‌ها و اجرای راهکارهای عملی، می‌‌توان به آینده‌ ‌ای روشن برای جهان اسلام امیدوار بود.

بر عالمان و مصلحان است که با دوری از تعصبات بی‌‌جا، این رسالت بزرگ را پیگیری کنند. وحدت به معنای نادیده گرفتن اختلافات نیست، بلکه به معنای مدیریت خردمندانه آن‌ها در سایه مشترکات است.  

پی‌نوشت‌ها:
1. سوره آل عمران، آیه 103.  
2. کنز العمّال، حدیث 1031.  
3. تاریخ طبری، جلد 3، صفحه 215.  
4. شرح عقائد النسفیه، صفحه 45.  
5. مستدرک الوسائل، جلد 12، صفحه 33.  
6. تاریخ ابن ‌خلدون، جلد 2، صفحه 150.  
7. الوهابیه فی المیزان، صفحه 78.  
8. وحدت اسلامی در اندیشه امام خمینی (رحمه الله)، صفحه 112. 

منبع: تحریریه راسخون