آیا نماز ما فقط تقلید از پدر و مادر است؟ حقیقتی که باید بدانیم

پرسش :

آیا نماز خواندن ما تقلیدی نیست؟ چون پدر و مادر ما را به این کار وا داشته‌اند؟

پاسخ :
در پاسخ این سؤال چند نکته قابل توجه و دقت است:
 
یکم: هر تقلیدی ناپسند نیست. تقلید ناپسند در مواردی است که فرد از کار یا تفکری جاهلانه، پیروی کند؛ ولی تقلید در کارهای پسندیده نه تنها مذموم نیست؛ بلکه کاری خردمندانه است، همچنان که ما در بسیاری از امور تقلید می کنیم؛ مانند، دوخت لباس، نوع حرف زدن، طبخ غذا، ساختمان سازی و صدها مورد دیگر.
 
دوم: احتمالا این مطلب اشعار به این دارد که ما معمولا اعمال و ارکان نماز را از پدر و مادر یاد می گیریم و این یاد گرفتن، تقلید در اصل نماز نیست؛ بلکه یادگیری صحیح آن است. همان گونه که ممکن است همین را از معلم و سایر دوستان یاد بگیریم و با توجه به عمل کرد آنان، نماز خوان شویم.
 
سوم: تشویق و ترغیب فرزندان از سوی پدر و مادر به نماز، یک وظیفه دینی و اخلاقی است و به آنان سفارش شده که در خانه طوری نماز بخوانید که باعث تشویق کودکان و نوجوانان به نماز شوند. همچنین از آنان خواسته شده برای فرزندانشان برنامه ریزی کنند و آنها را با حکمت های نماز آشنا سازند و در جهت برپایی این فریضه مهم الهی، تلاش نمایند.
 
چهارم: اصل نماز به هیچ عنوان تقلیدی نیست؛ بلکه انسان باید خود به اهمیت، ارزش و فلسفه آن پی ببرد و آگاهانه و عاشقانه به برپایی نماز بپردازد. گفتنی است که خواندن یا ترک نماز، امری نیست که منوط به آشنایی ما با فلسفه این عمل یا پذیرفتن قلبی و عقلی ما باشد؛ بلکه ما در هر حال باید نماز بخوانیم و در صورت سستی و کاهلی در این امر، مجازات شدیدی خواهیم شد. حال چه بسا ممکن است پدر و مادر ما نماز خوان نباشند، یا ما با اهمیت و ارزش نماز آشنا نباشیم، یا فرصت انجام آن را پیدا نکنیم و...(1)
 

شرح بیشتر

این پرسش که «آیا نماز و عبادت ما صرفا تقلید از والدین است؟» ذهن بسیاری را مشغول کرده، به‌ویژه جوانانی که در فضای پرسشگری امروز به دنبال دلایل عقلی و معنوی برای اعمال دینی هستند. برای پاسخ دقیق، چند نکته اساسی باید مورد توجه قرار گیرد:
 

۱. هر تقلیدی بد نیست

تقلید زمانی ناپسند است که شخص، کورکورانه از رفتاری نادرست یا باور جاهلانه پیروی کند. اما در امور درست، تقلید راهی طبیعی و خردمندانه است. ما در زندگی، از آغاز کودکی تا بزرگسالی، بسیاری از کارها را «ابتدا تقلیدی» می‌آموزیم: از حرف زدن و غذا پختن گرفته تا رانندگی و ساخت خانه. این تقلید، در واقع «فرایند یادگیری» است.
 

۲. نماز را یاد می‌گیریم نه کورکورانه تقلید می‌کنیم

آنچه غالبا از پدر و مادر خود یاد گرفته‌ایم، شیوه عملی خواندن نماز است: حرکات، اذکار و نظم اجرای آن. این «یادگیری عملی» است، نه سرسپردگی بی‌فکر. همان‌ طور که می‌توان این را از معلم، دوست یا کتاب هم آموخت، والدین نیز طبیعی‌ترین و نخستین معلمان این مهارت معنوی‌اند.
 

۳. تشویق والدین: وظیفه‌ای دینی و تربیتی

در فرهنگ اسلامی، بسیار سفارش شده که والدین فرزندان خود را به نماز تشویق کنند؛ نه صرفا به‌عنوان یک عادت، بلکه به‌عنوان ارزش و سرمایه روحی. شیوه توصیه‌شده این است که نماز در خانه با شکوه و شادابی برگزار شود تا برای کودک و نوجوان جذاب و الهام‌بخش باشد، همراه با آشنایی تدریجی با فلسفه و آثار آن.
 

۴. نماز، مسئولیت شخصی و آگاهانه

اگرچه ممکن است نماز خواندن ما در ابتدا با تأثیر خانواده آغاز شود، اما اصل عمل، تقلیدی صرف نیست. پس از بلوغ فکری و شرعی، هر فرد باید خودش به فلسفه، ارزش و ضرورت نماز پی ببرد و این کار را از مرحله «عادت خانوادگی» به «انتخاب شخصی» ارتقا دهد. در عین حال، وجوب نماز وابسته به پذیرش قلبی ما نیست؛ حتی اگر فلسفه‌اش را ندانیم، تکلیف ما ثابت است. هدف آن است که از تقلید به درک و از درک به عشق برسیم.(2)

پی‌نوشت‌ها:
1. یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
2. شرح اختصاصی این مطلب توسط کارشناس مذهبی راسخون نوشته شده است.

نویسنده: سیدامیرحسین موسوی تبار
منبع: تحریریه راسخون