رعایت عدالت بین فرزندان؛ چرا و چگونه؟

والدین با برقراری عدالت در بین فرزندان خود، زمینه کشف استعدادهای آن‌ها را فراهم می­ کنند.
 

چکیده : اهمیت وظایف والدین در تربیت دینی فرزندان بارها در کلام معصومین علیهم السّلام تاکید شده است؛ یکی از این وظایف تربیتی، رعایت عدالت بین فرزندان است؛ چرا که رفتار ناعادلانه موجب درماندگی، اضطراب و ضعف اعتماد به نفس می‌شود و اجازۀ پیشرفت را به کودک نمی‌دهد.

تعداد کلمات 1081 /  تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

پدر و مادر هر دو با هم، موظف‌اند در مسیر تربیت دینی فرزندان گام بردارند؛ زیرا به فرمودۀ امام سجاد علیه السّلام: «حق فرزند، به تو این است که بدانی وجود او از توست و خوبی و بدی‌های او در این دنیا وابسته به توست، بدانی که به سببِ پدری و سرپرستی او، مؤاخذه و مسئولی، تو موظفی فرزندت را به آداب و اخلاق پسندیده پرورش دهی، او را به خداوند بزرگ راهنمایی کنی و در اطاعت و بندگی پروردگار یاریش نمایی. به رفتار خود در تربیت فرزندان توجه کنی، پدری باش که به مسئولیت خویش آگاه است. می‌داند اگر با فرزند خود نیکی نماید در پیشگاه خداوند، اجر و پاداش دارد و اگر بدی کند، مستحق مجازات و کیفر خواهد بود. » با وجود این حدیث و احادیث دیگر در این باب، جای شکی نمی‌ماند که مقصود از تربیت، پرورش افرادی است که هم در سعادت خودش و هم در سعادت والدین مؤثرند؛ لذا چه پدر و چه مادر، به عنوان سرپرست و مسئول نباید به این امر کم توجهی نموده، فرزندان را به حال خود رها کرده یا به روش ناپسند تربیت کنند.

این نکته را هم در نظر بگیرند، «وظیفه والدین این نیست که به کودکان چیزهایی را بیاموزند بلکه فراتر از آن «چگونه» آموختن وظیفۀ اصلی والدین است». این مطلب از زاویۀ دید بسیاری از پدرها و مادرها پنهان مانده، لذا وقتی آموزش داده و فرزندشان آموزش نمی‌پذیرد، متعجب می‌شود؛ در حالی که کودک می‌تواند با اتخاذ شیوه‌های صحیح از مادر، درس زندگی و عشق و محبت و از پدر، درس اقتدار، انضباط و چگونگی موضع‌گیری در برابر مسائل و حوادث اجتماعی را بیاموزد.
اما مسئلۀ دیگری که نباید آن را کم اهمیت جلوه داد آن است که «بچّه حکم طوطی را دارد»  و پدر و مادر را الگوی خود می‌داند، به عبارت دیگر «رفتار فرزندان، ترجمان گفتار والدین است».  بنابراین آن‌ها باید پیش از تربیت فرزند، خود را تربیت کرده و در رفتارشان تجدیدنظر کنند، زیرا آموختن خوبی‌ها و رفتارهای پسندیده نیاز به الگوهای مشخص دارد و هیچ الگویی به کودک نزدیک‌تر از والدین نیست. به قول روسو: ای آموزگاران، ظاهرسازی را ترک کنید. واقعاً پرهیزکار و نیک باشید، باید رفتار خوب شما نخست در خاطر شاگردان شما نقش ببندد و سپس در قلبشان تأثیر کند.
 

یکی از رفتارهایی که پدران و مادران به آن دچارند، رعایت نکردن عدالت بین فرزندان است؛ این در حالی است که از دید کودکان، هر چه والدین طرف یکی از فرزندان را بگیرند، به معنای دوست داشتن بیشتر او و ترجیح آن طرف، نسبت به سایرین است؛ این عمل نتیجه‌ای جز پاشیده شدن تخم کینه و عداوت در بین آن‌ها ندارد. حتی در مقایسه‌ای که بین دو فرزند انجام می‌شود با تعریف مثبت از یکی از آن‌ها، احساس بی‌ارزشی و بد بودن در طرف دیگر ایجاد خواهد شد. وقتی به او بگویید: «درس تو بهتر از خواهرت است»، همان احساس مقایسه و ناسازگاری را در بین آن‌ها به وجود می‌آورد، لذا بهتر است بگویید: «تو هم مثل خواهرت خوب درس می‌خوانی». رفتار ناعادلانه موجب درماندگی، اضطراب و ضعف اعتماد به نفس می‌شود و اجازۀ پیشرفت را به کودک نمی‌دهد و برعکس، هنگامی که عدالت را میان فرزندان رعایت کنید، نعمت کشف استعدادها را به آن‌ها داده‌اید. نکته قابل تأمل آن است که شیوۀ، تعریف از فرزندی که کار مثبت انجام داده، در مقابل دیگر فرزندان و خرید هدیه برای او، به جهت تنبیه کودکی که کار بدی انجام داده، در زمانی مفید است که روش‌های دیگر مثل(تشویق، تحریک عواطف، اظهار محبت و...) را به کار برده باشید.

 در ذیل، داستانی از زندگی خانوادگی حضرت زهرا علیها السّلام می‌آوریم، که نشانِ توجه و دقت پیامبر خوبی‌ها صلی الله علیه و آله به این موضوع مهم است: روزی رسول خدا صلی الله علیه و آله امام حسن علیه السّلام و امام حسین علیه السّلام را بر دوش گرفت و آنان را مورد لطف و نوازش خود قرار داد و سپس رو به آن‌ها کرده فرمود: با هم کشتی بگیرید. آن‌ها به خواست پیامبر صلی الله علیه و آله کشتی گرفتند. حضرت زهرا علیها السّلام می‌گوید: من دیدم پدرم با جملاتی حسن را تشویق می‌کند و در صدد تقویت اوست، به پدرم گفتم: ای پدر بزرگوار، از شما تعجب می‌کنم که یکی را بر دیگری ترجیح می‌دهید آن هم بزرگ‌تر را بر کوچک‌تر. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: دوستم جبرئیل حسین را تشویق می‌کند و من حسن را تشجیع می‌کنم. 
والدین باید در تعریف، محبت، نوازش، نگاه و بخشش، خود را به جای آن‌ها بگذارند و همان گونه رفتار کنند که دوست دارند فرزندانشان انجام دهند. پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در حدیثی نورانی می‌فرمایند: میان فرزندان خود به عدالت رفتار کنید، همان گونه که دوست دارید آن‌ها در نیکی و مهربانی با شما به عدالت رفتار کنند.  حتی اگر یکی را بیشتر از دیگری دوست دارند، اما باز هم باید در ظاهر این نکته را رعایت کنند.
 امام صادق علیه السّلام از پدرش نقل می‌کند: به خدا سوگند که رفتار من با بعضی از فرزندانم، ساختگی و از بی‌میلی است؛ من کودک را روی زانوی خود می‌نشانم؛ محبت بسیار می‌کنم و از او قدردانی می‌نمایم، با این که چنین احترامی شایستۀ فرزند دیگر من است [که خود امام ششم حضرت صادق علیه السّلام می‌باشد]. فرزندان دیگرم را بیش از ارزش آن‌ها، احترام می‌گذارم، زیرا میل دارم فرزند لایق، از شرّ آن‌ها مصون بماند و با کودک دلبندم، رفتاری همچون رفتار برادران یوسف نکنند، خداوند سوره یوسف را بر پیامبرش فرستاد تا مردم درس‌های فراوانی از آن سوره بگیرند. یک نکته در این سوره، همان است که مردم از خانواده یعقوب و گرفتاری آن‌ها، درس مثبت بگیرند و به یکدیگر حسد نورزند

منبع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.