کمرویی نوجوانان

 کم رویی و خجالتی بودن یکی از مهمترین عوامل محرومیت است.
 

چکیده: کم‌رویی مانع بسیاری از موفقیت‌های نوجوانان می‌شود. سخت‌گیری نابه‌جای والدین، نداشتن یا کمبود مهارت‌های اجتماعی و تجربه شکست‌ در زندگی موجب کم‌رویی در نوجوانان می‌شود. با ما همراه باشید تا با علل جسمی و روانی آن بیشتر آشنا گردید.

تعداد کلمات 1854 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

 

کم رویی یک توجه غیر عادی و مضطربانه به خویشتن در یک موقعیت اجتماعی است که در نتیجه آن، فرد دچار نوعی تنش روانی- عضلانی شده، شرایط عاطفی و شناختی اش متأثر می گردد و زمینه بروز رفتارهای خام و ناسنجیده و واکنش های نامناسب در وی فراهم می شود؛ به دیگر سخن پدیده کم رویی به یک مشکل روانی - اجتماعی و آزاردهنده شخصی مربوط می شود که همواره به صورت یک ناتوانی یا معلولیت اجتماعی ظاهر می گردد؛ به کلام ساده، کم رویی یعنی «خودتوجهی» فوق العاده و ترس از رویارویی با دیگران؛ زیرا کمرویی نوعی ترس با اضطراب اجتماعی است که در آن، فرد از رویارویی با افراد ناآشنا و ارتباط اجتماعی می گریزد.[1]

برخی ممکن است کم رویی را مترادف با حیا و عفت بگیرند؛ به خصوص اگر این پدیده درباره دختران مطرح شود، آن را تأیید و تمجید هم می کنند؛ اما باید به این موضوع توجه داشت که حیا و کمرویی دو امر متفاوت اند. حیا و عفت امری ارادی است، ولی کم رویی امری غیرارادی است؛ حیا، شاخص ایمان و بیانگر رشد مطلوب شخصیت است. ممکن است در هر دو، نوعی کناره گیری وجود داشته باشد، ولی در کم رویی به علت عدم توانایی در ابراز وجود است و در حیا به خاطر امری مطلوب تر.
حیا یکی از ارزش های اخلاقی است که فرد را از ارتکاب کارهایی که از نظر اجتماعی و اخلاقی ناپسند است، باز می دارد. فردی که دارای حیاست، نسبت به دیگران فرصت انتخاب صحیح بیشتری دارد؛ زیرا فرصتی می یابد تا بتواند کنار بایستد و با تفکر، موقعیت را بنگرد و سپس آگاهانه و با اندیشه عمل کند؛ از این رو در آیات و روایات حیا و شرم مورد تمجید قرار گرفته، اما کم رویی نکوهش شده است.

علی (علیه السلام) فرمود: الحیاء سبب الى کل جمیل؛[2] «شرم و حیا وسیله رسیدن به هر زیبایی و نیکی است».
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: الحیاء لایاتى الا بخیر؛[3] «حیا جز خوبی به بار نمی آورد».
برخی ممکن است کم رویی را مترادف با حیا و عفت بگیرند؛ به خصوص اگر این پدیده درباره دختران مطرح شود، آن را تأیید و تمجید هم می کنند؛ اما باید به این موضوع توجه داشت که حیا و کمرویی دو امر متفاوت اند.
حیا و عفت امری ارادی است، ولی کم رویی امری غیرارادی است؛ حیا، شاخص ایمان و بیانگر رشد مطلوب شخصیت است. ممکن است در هر دو، نوعی کناره گیری وجود داشته باشد، ولی در کم رویی به علت عدم توانایی در ابراز وجود است و در حیا به خاطر امری مطلوب تر.
امام صادق (علیه السلام) در نکوهش کم رویی و آثار نامطلوبی که به دنبال دارد، می فرمایند: من رق وجهه رق علمه؛[4] «هر کس کم رو باشد، کم دانش شود».
برخی روایات، کم رویی و خجالتی بودن را عامل محرومیت معرفی می کنند. همان طور که افراد کم رو در کسب دانش، تحصیل موقعیت های اجتماعی بالا و دفاع از . حقوق خود، دچار مشکل شده، از آنها محروم می شوند.
بنابراین، درباره تفاوت حیا و کمرویی می توان گفت: حیا یک فضیلت است و باعث ترقی، کمال و مسئولیت پذیری اجتماعی می شود و مورد ستایش افراد جامعه است، اما کم رویی سبب محرومیت از رسیدن به تعالی روحی، شکوفایی استعدادها و خلاقیت فرد و گریز از مسئولیت پذیری می شود و برای جامعه قابل پذیرش نیست؛ در حالیکه حیا، قدرت نه گفتن و شجاعت را افزایش می دهد. افراد کم رو از نه گفتن به دیگران می هراسند؛ از این رو چه بسا دچار برخی بزه ها و انحرافات می شوند.

چرا بعضی دخترها کم رو هستند، در حالی که همسالان و دوستانشان عزت نفس بالایی دارند؟ پیش از هر چیز، مهم آن است درباره آنچه موجب کم رویی می شود، آگاهی دقیق به دست آوریم؛ به این ترتیب، در خواهیم یافت که می توان کاملا بر کم رویی غلبه کرد؛ زیرا هریک از عوامل به وجود آورنده آن را می توان به تدریج از بین برد. باید توجه داشت کم رویی مانند هوش یا طول قد انسان، خصوصیت موروثی نیست که از طریق ژنهای
ناقل از والدین به ارث برده شود. عوامل مختلفی می تواند در ایجاد کمروبی مؤثر باشد.

در ادامه به بعضی از این عوامل می پردازیم:

الف) علت های جسمانی 

 ضعف و ناتوانی جسمانی می تواند یکی از عوامل کم رویی باشد. نوجوانی که به ضعف بدنی و تلاش و تحرک کم عضلانی مبتلاست، دچار وحشت می شود. همکلاسانش، خصوصا به سبب آنکه نشانه های ضعف و ناتوانی را در او می بینند، با وی خشونت و بدرفتاری می کنند و او را مورد تمسخر قرار می دهند؛ هرچه بزرگتر می شود، بیشتر رنج می برد و هر کوششی برای او دردناک می شود و تحت تأثیر تمام این ها، احساس حقارت به او دست می دهد.
 

 کسی که چهره ای دلپسند و اندامی موزون دارد، کمتر کم روست؛ زیرا تحسین دیگران را به خود جلب می کند. از طرف دیگر، ممکن است کسی چهره جذابی نداشته باشد، ولی باجسارت باشد؛ با این حال افراد آسیب پذیری هم هستند که حواس خود را بر کمترین اشکال در قیافه، یا التهاب پوستی، نارسایی قامت، یا کمی موهای سر متمرکز می کنند و احساس سرافکندگی می نمایند تا به آنجا که گمان می کنند همه مردم این عیب ها را می بینند و آنها بدون استثنا اسباب تمسخرند. آنها خود را مضحک، ناخوشایند و غیر قابل معاشرت تصور می کنند.
این افراد باید توجه داشته باشند اگرچه زیبایی به جای خود دلپذیر است، جذابیت های دیگر است. دلربایی در واقع موهبت الهی است که صرفا مربوط به قیافه و مسائل ظاهری نیست و ویژگی خود را به شکل ظرافت، برخورد شایسته و رفتار مطلوب آشکار می سازد.

ب) علت های روانی

«آدم هیجانی، کسی است که عکس العمل او در برابر تحرکات خارجی بسیار شدید با خیلی طولانی است. رنگ چهره او با کوچک ترین رویدادی می پرد یا سرخ می شود و بر اثر کمترین تکان روحی، تپش قلبش تند یا کند می شود. خفیف ترین فشارها، او را بی درنگ دچار لرزش و انقباض عضلانی خفقان آور می کند و بدین صورت، احساس حقارت بر او غلبه پیدا می کنند؛ و کم رویی این چنین در او ریشه می دواند».[5]
 

کسی که کمرویی و فرودستی خود را پذیرفته باشد، طبیعتأ توانایی موفقیت در کار مشخصی را نخواهد داشت. او همیشه در ضمیر ناخودآگاهش صحنه هایی را مجسم می کند که پیشاپیش در کاری که بدان دست زده است، شکست خورده است. وی خود را محرومیت کشیده می بیند و این تلقین سبب می شود گرایش به کم رویی و تردید را در خویش افزایش دهد.[6]
تصورات در مقایسه با دیگر عوامل کمرویی، نقش بیشتری در احساس کمبود شخصیت دارند و غرور فرد را جریحه دار می کنند. در برخی موارد، تخیلات ترس آور، آن چنان عزت نفس را مختل می کنند که افراد کم رو به معنای واقعی، عنان عقل خود را از دست می دهند.

 یکی دیگر از عوامل کم رویی، خود انسان است. انسان کاری می کند یا تصوراتی دارد که به واسطه آنها نمی تواند در میان جمع ابراز وجود کند. بعضی از نوجوانان شخصیت خود را بسیار دوست دارند و خود را بسیار بالا و بزرگ می بینند و دوست ندارند کوچکترین انتقاد و یا اعتراضی نسبت به آنها بیان شود؛ لذا حرفی نمی زنند، با دیگران ارتباط برقرار نمی کنند و بین مردم ظاهر نمی شوند، مبادا مورد اعتراض قرار گیرند.
دونالد کاپلان روانکاو امریکایی می گوید: «ذهن افراد کمرو، در تنهایی به شکل نامعلومی با تصورات بزرگ نمایانه ای که خشنودی بیش از اندازه برای آنان به همراه می آورد، مشغول است؛ در حقیقت داشتن رویاهای دور و دراز، یک مشخصه مهم افراد کم رو است».[7]
 

 یکی دیگر از عوامل کمرویی، ترس است. کمرویی ناشی از ترس، عموما از سال اول زندگی نوزاد مشاهده می شود. مطالعات انجام شده روی نوزادان، حاکی از این است که در اواسط سال اول زندگی، کم رویی به عنوان یک پدیده همگانی در همه نوزادان و نسبت به غریبه ها و افراد آشنایی که به خاطر تغییر لباس و ظاهری متفاوت به نظر می آیند، دیده می شود؛ در حقیقت کودک خردسال از این رو کم روست که مردم برایش ناآشنا هستند؛ به تدریج که رشد ذهنی و عاطفی پیدا می کند، می تواند افراد آشنا را از غریبه ها تشخیص بدهد. همراه با افزایش دامنه ارتباطات کودک با دیگران، بر تجارب خوشایند دوست داشتنی وی افزوده می شود و کودک از همنشینی با دیگران، به خصوص تشخیص آشنایان لذت برده، ترسش فرو می ریزد.[8]
برخی افراد با اینکه بزرگ شده، به سن نوجوانی رسیده اند، باز هم ترس آنها از دیگران باقی است. هنوز هم توانایی ایجاد آشنایی با دیگران را ندارند و همه را نسبت به خود غریبه می دانند. ترس در این افراد نهادینه شده است و یا دچار تعمیم دهی افراطی شده اند. آنها احتمالا ترس از یک فرد یا یک جمع خاص یا یک موقعیت خاص را به همه افراد و موقعیت ها تعمیم می دهند. بنابراین، نمی توانند با این افراد احساس راحتی و آرامش کنند.
 

 یکی دیگر از عوامل ایجاد و تشدید کم رویی در میان نوجوانان، تغییر محل سکونت و مدرسه آنان است. نوجوانانی که ناچار هستند با تغییر محل مأموریت پدر، از نقطه ای به نقطه دیگر نقل مکان کنند، بدون هیچ دخالتی در تصمیم گیری، گرفتار مشکل از دست دادن هویت و دوام خود می شوند و این مسئله به احساس تباهی فرد، هم در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی کمک می کند.
نوجوان با تغییر محل سکونت و جدا شدن از دوستانی که با آنها انس گرفته و حضور در محیطی که همه چیز برای او ناآشناست و شاید حضور در آن کوتاه و با نامعلوم است، دچار مشکل ایجاد ارتباط می شود و در نتیجه، دچار کم رویی می گردد.
 

 کم رویی در میان فرزندان اول خانواده و تک فرزندها بیش از سایر فرزندان خانواده دیده می شود؛ به خصوص زمانی که والدین نتوانند زمینه تربیت و رشد اجتماعی مطلوب و هماهنگ ایشان را مطابق با نیازهای عاطفی و اجتماعی آنان فراهم آورند.
به طور کلی در غالب موارد، فرزند اول خانواده و تک فرزندها با بزرگترها همانند سازی می کنند و تمایل آنها در برقراری ارتباط با همسالان و همکلاسی های خود، بیشتر با مشکل مواجه می شود.[9]
 

انتظارات و توقعات متنوع والدین، از فرزندان خود و احساس ناتوانی این فرزندان در تحقق بخشیدن به خواست های والدین، گاهی به تدریج فرزندان را دچار بی کفایتی می کند و خودپنداره بسیار ضعیفی در آنها شکل می دهد و زمینه کم رویی را در شخصیت آنها نمایان می سازد. والدین کمال طلب معمولا از کارهای فرزندان خود ایراد می گیرند.
 
منبع: کتاب «با دخترم (ویژه والدین و مربیان دختران نوجوان)»
نویسنده: علی احمد پناهی و داود حسینی
 
 

پی نوشت :
[1] . غلامعلی افروز، روان شناسی کمروبی، ص۱۳.
[2]. محمد محمدی ری شهری، میزان الحکمه، ج۳، ص۱۳۵۲.
[3] . همان، ص 1356.
[4] . همان.
[5] . پل ژاگو، غلبه بر کمرویی، ترجمه حسین بنی احمدی، ص۱۳.
[6] .همان.
[7] . فیلیپ، جی. زیمباردو، کمرویی، ترجمه حسین بن احمدی، ص 60.
[8] . غلامعلی افروز، روان شناسی کمروبی، ص۲۷.
[9] . همان، ص 29.