آشنایی با اسراف و اقسام آن

اسراف به معنای هرگونه خروج از اعتدال و میانه‌روی در مسائل بینشی، منشی و کنشی به کار رفته است.
 

چکیده : اسراف کردن یکی از گناهانی است که در زندگی بسیاری از ما جریان دارد و توجهی به آن نداریم و غافل هستیم، در این نوشتار، اسراف و اقسام اسراف را بیان کردیم.با یک فرهنگ سازی صحیح، سعی کنیم جلوی اسراف را بگیریم.

تعداد کلمات 1093 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

دین اسلام، آیین زندگی انسان ها و احکام و دستوراتش برای سعادت و خوشبختی انسان و جامعه بشری است. اسلام برای همه زوایای زندگی بشر برنامه دارد و تعادل در همه امور را به پیروان خود توصیه می نماید.
آیات قرآن درباره نکوهش اسراف و تبذیر و ارزش و جایگاه میانه روی و بهره گیری صحیح از نعمت های الهی به اندازه ای روشن و واضح است که ما به عنوان یک مسلمان باید به چنین مکتب دقیق و اخلاقی افتخار کنیم.
( اسراف یعنی زیاده روی و تجاوز که متضاد آن قصد و میانه روی می‌باشد) [1]
 

راغب اصفهانی می‌گوید: «السرف تجاوز الحد فی کل فعل یفعله الانسان» [2] 
اسراف به معنی تجاوز از حد و معیار در هر کاری است که از انسان سر بزند.
 

در کاربردهای قرآن، اسراف اختصاص به امری خاص مانند امور اقتصادی ندارد بلکه چنان که گفته شد این واژه در آیات قرآنی به معنای هرگونه خروج از اعتدال و میانه‌روی در مسائل بینشی، منشی و کنشی به کار رفته است. اسراف اثر مهمی بر زندگی و روان انسان دارد این عامل مخرب و نابود کننده به قدری زشت و پلید است که قرآن از کسانی که مرتکب اسراف می‌شوند به عنوان برادران شیطان نام می‌برد. 
 

اسراف اقتصادی: آفتی که بسیاری از سرمایه دارن و دنیا طلبان، گرفتار آن هستند همین موضوع زیاده روی و حیف و میل کردن چیزهایی که هنوز قابل استفاده هستند.
مثال؛ در منزلی که مبل های آن سالم است بدون اینکه هیچ ایرادی داشته باشد، خانم خانه، آنها را عوض می‌کند تا یکی بهتر از آن را بگیرد. إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُوا إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ ۖ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا.  مبذّران و مسرفان برادران شیطانند، و شیطان است که سخت کفران (نعمت) پروردگار خود کرد. [3]

اسراف عقیدتی: شرک به خدا و عدم اعتقاد به توحید از جمله مصادیق این نوع اسراف است.
در آیات 34‌ـ‌35 غافر/  پس از طرح دفاع مؤمن آل‌فرعون از موسى(علیه السلام)، منکران نبوّت، مسرف و شکّاک خوانده شده‌اند «کَذلکَ یُضِلُّ اللّهُ مَن هُو مُسرفٌ مُرتاب». و جدال و اشکال های بى‌دلیل آنان در آیات الهى، موجب بسته شدن دل آنها براى پذیرش حقیقت دانسته شده است: «کَذلِکَ یَطبَعُ اللّهُ عَلى کُلِّ قَلبِ مُتَکَبِّر جَبّار»

اسراف اخلاقی: اسراف علاوه بر مادیات می تواند شامل حالات نفسانی انسان هم بشود و در صفات انسان بروز پیدا کند.
اسراف در حوزه اخلاق فردی و اجتماعی به این معناست که شخص صفاتی را در خود پدید آورد که وی را از حالت اعتدال و میانه‌روی بیرون برد. برخی از صفات مانند تکبر و بخل و مانند آن را می‌توان از مصادیق بارز اسراف در حوزه اخلاق معرفی کرد در این قسمت هم بسیاری از افراد، گرفتارش هستند و دچار تکبر و غرور هستند و زندگی را برای خودشان و اطرافیان خود، تبدیل به جهنم می کنند. 
اسراف اجتماعی: رفتارهایی همچون تکبر که نمود اجتماعی پیدا می کند.
اسراف قضایی: وقتی قانونی وضع شده برای بعضی از کارها، تجاوز از حدود مشخص نوعی اسراف محسوب می شود. در این قسمت هم بسیاری گرفتارش هستند.


چند نوع از اسراف های فراگیر

در مراسمات عروسی یا عزا یا در غذاهای روزانه ما، بسیار اسراف می‌شود و کمتر توجهی به آن می کنیم و فقط حرف بانی مجلس این است که اشکالی ندارد اسراف شد، فقط آبروی من حفظ شود.
حفظ آبرو حرف درستی است، اما جلوگیری از اسراف هم وظیفه ای ماست.
 

می‌فرماید: «کلوا من ثمره اذا اثمر...» از میوه آن به هنگامی که به ثمر می‌نشیند بخورید و حق آن را به هنگام درو بپردازید، اسراف نکنید که خداوند مسرفین را دوست نمی‌دارد.[4]
بنابراین اسرافی که در بعد اقتصادی بیشتر مورد توجه است و موجب تضعیف بنیه مالی محرومان و لذت طلبی مسرفان می‌شود و از بلاهای بزرگ اجتماعی است و فقر و محرومیت بیشتر به دنبال دارد همین نوع اسراف است که هر مسلمان با توجه به وظیفه و تعهد و مسئولیتی که در برابر خداوند و اجتماع دارد لازم است، در مخارج زندگی خویش رعایت اعتدال را بکند و جدا از اسراف پرهیز نماید.
این نعمتی که خداوند به ما ارزانی داده است و ما با مصرف بی رویه و حتی با فاسد کردن آن‌، این نعمت را تباه می کنیم و قدر آن را نمی‌دانیم. 
 

نعمت حیاتی برای بشر و تمامی جانداران، که زندگی همه به آن بستگی دارد، و روز به روز در حال کاهش یافتن است و ما هم دست را روی دست گذاشتیم و نظاره گر آن هستیم. 
بیایید برای بقای خودتان هم شده، کمی از این اسراف روزانه جلوگیری کنید.
امام صادق (ع) فرمود : پائین ترین مرتبه اسراف عبارتست از : ۱- دور ریختن آبیکه از آشامیدن اضافه آمده است .۲-اینکه لباس کار و لباس بیرونی،یکی باشد.۳-به دور انداختن هستۀ خرما پس از خوردن خرما ((چون از هسته خرما مادۀ غذایی برای شتران تهیه می شد)) .[5] 
 

بیهوده مصرف نکنیم و قدر نعمت های را که داریم، بدانیم.
صرفه‌جویی: ( موضوع صرفه جویی به قدری در اسلام اهمیت دارد که علمای اخلاق تأکید می کنند: «سزاوار است مؤمن در امور مباح هم سعی کنند که اسرافی از آنها سر نزند، مانند اسراف در خواب،  بیداری، حرف زدن و خوردن، چنانکه در حدیث است خدا هر پرخور و پرخوابی را دشمن می دارد.) [6]


پاورقی
[1] رستگار جویباری ولی الله، اسراف از دیدگاه اسلام، تهران: بنیاد پژوهش های علمی و فرهنگی نور الاصفیا، صفحه 45
[2]حسین‌بن‌محمد راغب‌اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، جلد 2، صفحه 230
[3] قرآن کریم ، سوره اسراء، آیه 27
[4] قرآن کریم ، سوره انعام، آیه۱۴۱
[5] شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، جلد ۲، ناشر: آل البیت، باب ۲۸، صفحه ۳۸۴
[6] آیت الله سید عبدالحسین دستغیب. گناهان کبیره، جلد۲، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹، ص۱۲۰

منبع
قرآن کریم ، سوره اسراء
قرآن کریم ، سوره انعام
شیخ حر عاملی، وسائل الشیعه، جلد ۲، ناشر: آل البیت، باب ۲۸
حسین‌بن‌محمد راغب‌اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، جلد 2
رستگار جویباری ولی الله، اسراف از دیدگاه اسلام، تهران: بنیاد پژوهش های علمی و فرهنگی نور الاصفیا
آیت الله سید عبدالحسین دستغیب، گناهان کبیره، جلد۲، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۸۹