نقش توکل به خدا در کنترل و کاهش استرس

استرس یعنی هر وضعیتی که منجر به تغییراتی در محیط بیرونی یا درونی فرد منجر شده و او ناچار باشد برای بازگشت به حالت تعادل پیشین خود انرژی صرف کند.
با توجه به اثرات مخرب استرس در عملکرد انسان ها و شناخته شدن ابعاد ضرر آن در طی زمان، ضرورت رفتارهای مقابله ای برای کنترل و کاهش این حالت بسیار ضروری به نظر می رسد.
در دین اسلام راهکارهای متعددی برای مقابله با استرس و مبتلا نشدن به فشارهای روانی گنجانده شده است که یکی از مهم ترین و موثرترین آن ها، توکل بر خداوند است.

توکل عبارتست از اعتماد و اطمینان قلبی بنده در جمیع امور خود به خدا و حواله کردن همه کارهای خود به او و تکیه بر حول و قوه الهی نمودن[1].
حقیقت توکل در انسان زمانی ظاهر می شود که حول و قوه ای در جهان را غیر از خدا موثر نداند و همه کارهایی که در جهان صادر می شود را از جانب خدا دانسته و معتقد باشد که در سرنوشت او، آنچه به نفع و صلاح اوست، خداوند برایش مقدر می نماید.

ملا احمد نراقی در کتاب معراج السعاده مراتب زیر را برای توکل نقل می نماید:

آرامش: اتکا نمودن به قادر مطلق در جهان و سپردن امور خویش به او و اطمینان به اینکه بهترین سرنوشتی که برای شخص نیاز باشد را برایش مقدر خواهد کرد، سبب می شود تا در آرامش، به وظیفه خود مشغول باشد.
شهامت: از امام صادق علیه­السلام در مورد نهایت توکل و عالی ترین مرتبه آن سوال شد. ایشان فرمودند: «(عالی ترین مرتبه توکل آن است که) جز خدا از کسی نترسی»[3].
امید: چنین شخصی؛ در صورتی که با سختی و شکست در دنیا مواجه شود، ناامید نشده و ایمان دارد که این مشقات در جهت رشد و صلاح او واقع شده است.
اراده: توکل سبب می شود تا سختی ها نتوانند بر تصمیم فرد اثر منفی گذاشته و با اطمینان و تکیه بر خدا، دست از تلاش برنداشته و به کار خود ادامه دهد.
دوری از شیطان: قرآن کریم می فرماید: «إِنَّهُ لَیْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذینَ آمَنُوا وَ عَلى‏ رَبِّهِمْ یَتَوَکَّلُون‏»[4] شیطان بر کسانی که ایمان دارند و به پروردگارشان توکل می کنند تسلطی ندارد. بلکه تسلط شیطان بر کسانی است که شیطان را به سرپرستی خود برگزیده اند و نسبت به خداوند شرک می ورزند.
سلامت روان: مطالعات نشان می دهد که 20 تا 60 درصد متغیرهای سلامت روانی افراد توسط باورهای مذهبی تبیین می شود.
مثبت اندیشی: یکی از مهمترین اثرات توکل در افراد، نگاه مثبت به زندگی و جهان است که بالطبع این امر سبب روحیه نشاط و انرژی روانی فرد خواهد شد.

وقتی که انسان در موقعیت استرس زا قرار میگیرد، در صورتی که محیط را تهدیدزا تصور کند، مطمئنا دچار تنش و استرس شده و بدن او به حالتی تدافعی جهت مقابله با محیط استرس زا عکس العمل نشان می دهد..
انسانی که از خصیصه توکل برخوردار است، هیچ موقعیتی را تهدید زا نمی پندارد. زیرا چنین شخصی:

بنابراین چنین شخصی از سلامت روانی خوبی برخوردار بوده و هیچ موقعیتی نمی تواند او را مرعوب خویش سازد.

قرار گرفتن در مسیر بندگی خداوند در ابعاد مختلفی سبب رشد و کمال انسان خواهد بود. برای تقویت صفت توکل در انسان، باید بر این فضیلت اخلاقی تمرکز و مداومت داشت و متذکر خدا بود.
همانطور که امام صادق علیه­السلام در مورد نهادینه شدن صفت صبر فرمودند: «اذا لم تکن حلیما فتحلم»[5] اگر بردبار نیستی پس خود را به بردباری وادار کن. دیگر صفات اخلاقی نیز اینگونه است که با تمرین و ممارست، در فرد به صورت ملکات نفسانی واقع خواهد شد.

پی نوشت