عوامل موثر در کودک آزاری (بخش اول)

والدین نمی دانند که اعمال سخت گیرانه و بی رحمانه ایشان کودک آزاری است و گمان دارند که در جهت تربیت کودک گام بر می دارند.
 

کودکان زیباترین شکوفه های هستی اند، که خداوند آنان را به انسانها مرحمت میکند، اما متاسفانه امروزه یکی از بزرگترین معضلات جوامع انسانی ناسپاسی در برابر این نعمت بی منت الهی است. آری کودک آزاری از جرایمی است که قلب هر انسانی را می آزارد! متاسفانه گاه بی توجهی جوامع، منجر به جنایاتی علیه کودکان معصوم و بی پناه می شود، که عمق وجود شنوندگان را آتش می زند، البته عوامل متعددی دست به دست هم داده اند تا ما روز به روز شاهد افزایش کودک آزادی در ایران و جهان باشیم. از این رو ضروری است تا به بررسی و تحقیق بیشتری پیرامون این پدیده شوم پرداخته شود. در این نوشته، ما در صدد بررسی عوامل پدید آورنده کودک آزادی هستم، امید است که این ناچیز گامی در جهت التیام درد کودکانی باشد، که جز گریه راه دفاعی ندارند.
   

ماده دوم قانون حمایت از کودکان و نوجوانان (مصوب 1381) در تعریف گونه ای از کودک آزادی می گوید: «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد، ممنوع است». نویسنده ای در تعریف کلی از کودک آزادی می گوید: «کودک آزادی، عبارت است از هرگونه فعل یا ترک فعلی که باعث آزار روحی، جسمی و ایجادآثار ماندگار در وجود یک طفل شود، البته برخی از این آثار میتواند مخفی باشد، مثل ممانعت از حاضر شدن در کلاس درس، محروم کردن او از غذا ،حبس در حمام یا زیر زمین و... » در تعریف مناسبی از این پدیده می توان گفت: «کودک آزادی عبارت است از هرگونه صدمه و آزار جسمی، روحی و یا اخلاقی کودکان یا نوجوانان که بر خلاف قانون بوده، سلامت جسمانی یا روانی ایشان را به خطر اندازد».

عوامل پدید آورنده کودک آزاری را می توان به چند دسته تقسیم کرد، که عبارتند از:

یکی از عوامل کودک آزاری، ناشی از ناتوانی کودک در اداره زندگی خود و وابستگی او به پدر و مادر است، که این امر به صورت ویژه در کودکان نارس، عقب مانده و معلول، امری است که موجب جرات پیدا کردن کودک آزار می شود. به طور نسبی کودکانی که دچار مشکلات پایداری از این قبیل اند، بیش از دیگر کودکان، قربانی کودک آزاری شده اند.

 یکی از عوامل آزار کودکان از سوی والدین، شیطنت ها و رفتارهای ناهنجاری است که کودکان از خود بروز می دهند، که گاه این بی قراری ها ناشی از بیش فعالی کودک است. بیش فعالی از آن دسته مشکلاتی رفتاری است که نیازمند برنامه های خاص تربیتی و گاه درمانی است. نا آگاهی والدین نیز سبب می شود تا این مشکل بحرانی شده، منتهی به کودک آزاری شود. البته مشکلات روانی دیگری، چون اضطراب، شب ادراری، پرخاشگری و... از مشکلاتی است که نیاز به برنامه تربیتی و درمانی دارد. اما متاسفانه گاه به دلیل بی توجهی و یا ناآگاهی والدین نسبت به درمان صحیح، این مشکلات همچنان باقی مانده و موجب برانگیخته شدن خشونت علیه ایشان می شود. به عنوان مثال والدین، کودک مبتلا به شب اداری را روی بخاری برقی می نشاندند، تا او را تنبیه کنند. 

یکی از عوامل وقوع کودک آزاری، نامشروع بودن کودک است. مادری که صاحب فرزند نامشروع می شود، عموما نگرش دیگری به کودک خود دارد و همواره او را مدرکی برای عمل خلاف خود می بیند. به ویژه اگر تنها بوده و از خانواده و محیط جامعه طرد شده باشد. لذا همواره به کودک خود با چشمی دیگر می نگرد. براساس روایتی از امام صادق(ع) یکی از علل حرمت زنا، به دنیا آمدن فرزند نامشروع است، که محروم از عوامل خانوادگی خواهد شد ، لذا صرف عدم جلوگیری از باردار شدن زانیه توسط زانی گناهی دیگر است.
 

به طور کلی، فقر از عوامل مؤثر در گسترش بسیاری از جرایم است. لذا روایات وارده از ائمه معصومین (ع) آمده است: «کان الفقر ان یکون کفرا» فقر سبب می شود تا کودکان از دسترسی به نیازهای اساسی خود؛ مانند آموزش، بهداشت، تغذیه و... محروم شوند، یا والدین به دلیل فشارهای مالی با رفتارهایی، چون پرخاشگری، خشونت، بی توجهی و... کودکان را مورد آزار قرار دهند.
 
دبیر انجمن حمایت از کودکان بد سرپرست سازمان بهزیستی استان اصفهان درگفت و گو با ایرنا با اشاره به این که کودکان رده چهار تا هفت سال بیش از دیگر رده ها در معرض کودک آزاری قرار دارند، گفت: این گروه سنی با 30 درصد، گروه از بدو تولد تا سه سالگی و نیز از هشت تا 11 سالگی هر یک با 26 درصد و گروه 12 تا 15 سال با 15 درصد، بیشترین گروه سنی تحت کودک آزاری ها قلمداد می شوند. این دسته از کودک آزاری ها در خانواده های فقیر از نظر اقتصادی و فرهنگی بیشتر است. در سال 84 از میان آمار کودک آزاری، سوء استفاده از کودکان در تکدی گری و ممانعت از تحصیل 3/8 درصد، بوده است. البته مواردی که در برگیرنده کار اجباری کودکان است، در شمار آمار ذکر نمیشود که با احتساب آنان، کودک آزاری ناشی از فقرخانواده ها آمار بلند بالایی خواهد بود. در کلیه کشورهای جهان، علت اصلی قاچاق کودکان نیز در فقر اقتصادی خانواده ها نهفته است. 

برخی از مشکلات فرهنگی، منجر به کودک آزاری می شوند، که از جمله آنها می توان به سنت های غلط فرهنگی در برخی قومیت ها اشاره کرد؛ سنت هایی چون وانی در پاکستان و کابین در کردستان و برخی مناطق اهواز و خوزستان. این سنت، یکی رسم قدیمی است که در آن با ازدواج بین دو قبیله، جنگ های خونین ناشی از قتل یکی از دو گروه متوقف می شود. عروس در این رسم محکوم به تحمل خشونت هایی است که از طرف خانواده همسرش به او تحمیل می شود. برخی از سنت ها نیز ناشی از رسوم غلط امروزی است؛ سنت هایی چون تجمل گرایی، مدگرایی، عریان پوشی، سیری ناپذیری انتظارات اعضای خانواده، بی توجهی به پوشش مناسب دربرابر ناپدری و نابرادری و سایر خویشان، هر یک موجب به وجود آمدن تنش هایی در خانواده ها می شود که یکی از قربانیان این تنش ها کودکان هستند.

از سوی دیگر، ترویج بی رویه مطالب مستهجن از طریق موبایل، ماهواره و رایانه ها، مرزهای اخلاقی را کم رنگ کرده و موجب آسیب پذیرتر شدن دختران در خانواده ها (به ویژه در برابر ناپدری و نابرادری و یا گاه در خانواده های اباحه گر توسط پدران و برادران) میگردد. بسیاری از کودک آزارهای جنسی، ناشی از عوامل مذکور است. بنابر آمار انجمن حمایت از کودکان در سال 84، 6/3 درصد از کودک آزاری ها (و یا به عبارتی، دومین نوع کودک آزاری)، آزارهای جنسی بوده، که به نظر می رسد به دلیل تابو بودن و ملاحظه های والدین و شرم کودک، بسیاری از آنها گزارش نمی شود. بسیاری از کودکان آسیب دیده، جرات بازگشت به منزل را نداشته و از ترس پدر، نا پدری و نابرادری، همواره در رنج و عذاب بوده و به مراکز مددکاری پناهنده می شوند. این فضای ملتهب به ویژه در کشورهای غربی به اوج خود می رسد، تا آنجا که سوء استفاده از کودکان درمسیر هرزه نگاری و اعمالی منافی عفت، به شکل تجاری درآمده است.

 ذهنیت های غلط حاکم در میان برخی خانواده ها (به ویژه خانواده های با فرهنگ ضعیف) نیز از دیگر عوامل منجر به کودک آزاری است. برخی از والدین، تربیت کودک را منحصربه تنبیه بدنی بی حد و حصر می دانند. یکی از دلایل وقوع بیشترین آمار کودک آزاری، یعنی کودک آزاری های جسمی و روحی در این است که والدین نمی دانند که اعمال سخت گیرانه و بی رحمانه ایشان کودک آزاری است و گمان دارند که در جهت تربیت کودک گام بر می دارند. در حالی که امروزه ثابت شده است که تنبیه بدنی، یکی از مخرب ترین روش های تربیتی است. به گفته روان شناسان تداوم این خشونت ها می تواند به ترس، اضطراب وپرخاشگری در کودک، پنهان کاری، شب ادراری، عدم اعتماد به نفس و عدم قدرت ارتباط با دیگران شود، به طوری که اکثر کودکان و نوجوانان بزهکار، از خشونت های خانگی رنج برده اند. البته عدم درک و آگاهی درست از تنبیه بدنی مجاز به قانون و فقه اسلامی نیز به جای خود، مؤثر است؛ چرا که از دیدگاه تربیت اسلامی، تنبیه بدنی آخرین شیوه تربیتی است وحد متعارف آن، عدم وجوب دیه؛ یعنی سرخ شدن پوست است . لذا تنبیه بدنی مجاز صرفا تلنگوری کوچک به کودک است، نه آزار جسمی و روحی او. 

«کودک آزاری» مربوط به طبقه خاصی نمی شود و فقر فرهنگی به اندازه فقراقتصادی می تواند در آن خطر آفرین باشد، به نحوی که مسئله کودک آزاری در بین افراد تحصیل کرده و با بضاعت مالی خوب هم دیده می شود. به گفته دبیر انجمن حمایت از کودکان بی سرپرست سازمان بهزیستی استان اصفهان در گفت و گو با ایرنا، در میان پرونده های کودک آزاری، سطح تحصیلات 30 درصد از آزار دهندگان مشخص نیست. اما والدین با سطح دیپلم با 26 درصد، سیکل و ابتدایی هر یک با 19 درصد و بی سواد با 3 درصد بیشترین گروه تحصیلی کودک آزاران بوده اند.  وی در ادامه می افزاید در قشر کم سواد و بی سواد به دلایل مختلف گزارش کودک آزاری ها کمتر است.   به طور کلی، ضعف تبلیغات فرهنگی در جهت آموزش صحیح اطلاعات تربیتی، عمده ترین مشکل فرهنگی است، که به انحرافات فرهنگی و تربیتی خانواده ها، به سوی کودک آزاری می انجامد.

ادامه دارد...

نویسنده : محمدحسین طارمی
منبع: پگاه حوزه 1388 شماره 252