زنانی که عده طلاق ندارند

اگر زنی پیش از نزدیکی با همسر از او جدا شود، نیاز به عده طلاق ندارد. 
 

در صورت فوت شوهر، زن در هر حال باید عده نگاه دارد، زیرا حکمت عمده آن احترام به نکاح سابق است. ولی، در طلاق، که فلسفه اصلی نگهداری عده جلوگیری از اختلاط نسل است، در مواردی که این احتمال وجود ندارد، عده نیز ضروری نیست. ماده 1155 قانون مدنی در این باب می گوید: «زنی که بین او و شوهر خود نزدیکی واقع نشده و همچنین زن یائسه نه عده طلاق دارد و نه عده فسخ نکاح، ولی عده وفات در هر دو مورد باید رعایت شود».
 
در ماده 1145 نیز این دو مورد (طلاق پیش از نزدیکی و یائسه) در زمره طلاق های بائن آمده است. پس، می توان نتیجه گرفت که دلیل بائن بودن هر دو نبودن عده طلاق در آنهاست.
 

حکم قانون روشن است. اگر نکاح پیش از نزدیکی به طلاق منتهی شود، زن عده ندارد و می تواند هرگاه بخواهد شوهر دیگر کند. با این ترتیب، شوهر نیز محلی برای رجوع ندارد و طلاق بائن است. فقط باید دانست که هرگاه طلاق پس از نزدیکی واقع شود سپس در زمان عده شوهر رجوع کند یا زن و شوهر دوباره ازدواج کنند (در طلاق بائن) و این نکاح پیش از نزدیکی به وسیله طلاق منحل شود، نکاح دوم یا رجوع به نکاح سابق، لزوم نگاهداری عده را از بین نمی برد و زن نمی تواند، پیش از سپری شدن آن مدت، شوهر دیگری اختیار کند.[1]
 
ولی این پرسش باقی است که، آیا در فرضی که گفته شد، طلاق دوم، رجعی محسوب می شود و در زمان عده رجوع از آن امکان دارد، یا این عده تنها به خاطر جلوگیری از اختلاط نسل است و طلاق دوم احکام ویژه خود را دارد؟
 
قانون مدنی در این باره حکمی ندارد و به نظر می رسد که باید بین موردی که به نکاح سابق رجوع می شود و حالتی که در مدت عده نکاح جدیدی واقع شده است تفاوت گذارد:
 

 
در فرض ما، نکاح جدیدی واقع شده و در آن نزدیکی روی نداده است، پس نباید ادعا کرد که انحلال این نکاح نیز، به دلیل وقوع نزدیکی در زواج سابق، رجعی است؛ یا باید گفت نکاح دوم حکم عدة طلاق اول را از بین برده و، چون بیش از نزدیکی به طلاق منتهی شده است، زن عده ندارد، یا نظر داد که نکاح و جدایی دوم لزوم نگاهداشتن عده طلاق اول را از بین نمی برد و زن ناچار است که آن را تمام کند.
 
نظر دوم با روح قانون سازگارتر است، زیرا همان دلیلی که سبب نگاهداری عده در طلاق اول شده بود، هنوز هم وجود دارد و نکاح و طلاق دوم بیم اختلاط نسل را از بین نمی برد. بنابراین، زن باید عده طلاق اول را تا پایان نگاهدارد.[2]

مقصود از زن یائسه کسی است که در اثر زیادی سن عادت زنانگی ندارد و در نتیجه از بچه دار شدن نیز مأیوس است. چنین زنی عده ندارد و بعد از طلاق می تواند شوهر کند.
 
طلاق زنی بائن است که در اثر زیادی سن عادت نمی بیند، ولی هرگاه زنی در جوانی به علت بیماری با حوادث دیگر عادت نشود، تابع این حکم نیست: یعنی بعد از طلاق باید عده نگهدارد و رجوع به او نیز امکان دارد. سن یأس در زنان متفاوت است و پزشک باید تشخیص دهد که قلع عادت به دلیل کهولت است یا بیماری، ولی به طور معمول سن یأس حدود پنجاه سالگی است.
 

نویسنده: ناصر کاتوزیان

پی نوشت: