بازی های باقاعده برای کودکان

پیاژه سه دسته بازی را برای کودکان لازم دانسته است که دسته ای از آن بازی های باقاعده هستند. 
 

 پیاژه با توجه به اهمیت تعادل بین درون سازی و برون سازی، کوشید طبقه بندی مناسبی از نوع بازی ها عرضه کند. بر خلاف دیگران، او هرگونه طبقه بندی بر مبنای محتوا با کنش را رد می کند و در عوض، تلاش می کند که بازی را از طریق ساخت تفکر کودک تعبیر نماید. به علت پژوهش های فراوان پیاژه در مورد بازی، در اینجا صفحات بیشتری را به آرای نامبرده اختصاص می دهیم.
 
پیاژه نخستین بازی را بازی تمرینی، دومی را بازی نمادین (رمزی) و سومی را بازی های باقاعده نامیده است.
 

سومین نوع بازی ها، بازی های با قاعده اند که از سن ۶-۵ سالگی به بعد ظاهر می شوند و در ۱۱ سالگی به مرحله نهایی رشد خود می رسند.
 
این نوع بازی ها بر روابط اجتماعی دلالت می کنند. قواعد بازی را گروه تعیین و تحمیل می کند و از کودکی به کودک دیگر منتقل می سازد و کودکان ناگزیرند از آن قواعد پیروی کنند. محتوای بازی ممکن است تغییر نکند (برای نمونه توپ یا تعدادی تیله باشد)، اما وقتی قواعد بر بازی اضافه و پذیرفته می شوند، ساخت بازی تغییر می کند.
 
بازی های با قاعده تا پایان عمر ادامه دارند و کودک برای ورود به بازی و شرکت در آن، از قوانین جمعی تبعیت می کند. در این بازی ها، قانون، قرارداد (قول دو جانبه همراه با انتظارات متقابل) و همچنین رقابت وجود دارد.
 
قبل از این مقطع سنی، کودک از قانون و قواعد پیروی نمی کند. چون چندان از قانون سر در نمی آورد و تنها قسمتی از قوانین را و آن هم در حد ابتدایی می شناسد و اگر بازی گروهی انجام دهد، قوانین زیادی را رعایت نمی کند و به قوانین حریف خود توجهی نمی کند. هر کدام از طرفین بازی را به هر صورت و روشی که می پسندند بازی می کنند و هیچ گونه هماهنگی بین آنها وجود ندارد. در مقطع سنی زیر ۶-۵ سالگی، کودکان معنی برنده و بازنده را درک نمی کنند. اگر در پایان بازی از آنها پرسیده شود چه کسی برد و چه کسی باخت؟
 
می گویند هم بردیم و هم باختیم. زیرا فکر می کنند بردن یعنی اینکه کسی خوب تفریح کرده باشد. کودک از سن ۶-۵ سالگی به بعد مفهوم برنده شدن و بازنده شدن را درک می کند و متوجه می شود که برنده کسی است که پس از یک رقابت قانونی بر حریف خود پیروز شود.
 
پیاژه انجام بازی های با قواعد آسان را برای کودکان پیش دبستانی مناسب می داند. کودک، از راه تقلید، بازی های ابتدایی خود را به شکل بازی های نمادین در می آورد و سپس به وضع قواعد برای بازی های خویش می پردازد. به عنوان مثال، عروسک یا ماشین کوکی یا اسب چوبی خود را از نقطه ای به حرکت در می آورد و در نقطه ای، براساس قرارداد، متوقف می کند و قواعد و قوانینی برای بازی های خود با سایرین وضع می کند.
 
در این نوع بازی هاست که کودک قواعد و قراردادهای پیچیده تری وضع می کند. او، ضمن پذیرش قواعد کلی بازی، به وضع قراردادهای موقتی نیز می پردازد. همین قواعد موقتی که کودکان آنها را تنظیم می کنند به کامل شدن بازی ها کمک می کند و این تکامل در بازی های سنین مختلف ادامه می یابد و در بزرگسالی نیز با شکل های پیچیده تر و ضوابط خاصی انجام میگ یرد.
 

 بازی های با قاعده یکی از اهداف نهایی دو نوع بازی قبلی (تمرین و نمادین) اند. زیرا بازی های قبلی، سرانجام، به طرف بازی های با قاعده و اجتماعی تحول می یابند. بنابراین، بازی های با قاعده، بازی هایی اند که ممکن است در آنها جنبه تمرینی وجود داشته باشد و جلوه هایی از بازی نمادین در آنها دیده شود. منتهى وقتی که به صورت بازی های با قاعده درآمدند آن جنبه رمزیی که در دوره رمزی برای کودک مهم بود در این مرحله مانند گذشته برای طفل دارای اهمیت نیست. معمولا بازی های قاعده دار به آن شکلی که بزرگسالان تعیین می کنند، ظاهر نمی شوند. در این بازی ها منشأ و مرجع تقلید کودکان دیگر یا بزرگسالان اند. قواعد بعضی از این بازی ها فوق العاده دقیق اند و گاهی نسل اندر نسل انتقال پیدا می کنند.
 
بازی های تمرینی تقریبا از آغاز زندگی شروع می شوند و در حدود ۲ تا ۳ سالگی به اوج خود می رسند. در حالی که بازی های نمادین یا رمزی در حدود بین ۱ تا ۲ سالگی شروع می شوند و در ۴ تا ۵ سالگی به اوج خود می رسند. بسیاری از بازی های تمرینی و حرکتی به آسانی به بازی های رمزی تبدیل می شوند و از سن ۲ تا ۴ سالگی است که بازی های با قاعده شروع می شوند و به تدریج جای بازی های دیگر را می گیرند. البته، بازی های تمرینی غالبا ادامه می یابند. مثلا اگر خود ما یک اتومبیل تازه بخریم با موتور و اتاق و سایر لوازم آن به اصطلاح «ور» می رویم. این از نشانه ها و آثار بازی های تمرینی گذشته است. اما آنچه بیشتر پایدار می ماند بازی های با قاعده اند که از دوران نوجوانی به صورت پایدار در می آیند.
 
منبع: روان شناسی بازی. محمدعلی احمدوند. صص 54-56. دانشگاه پیام نور. پنجم. 1381.