با عرض سلام خدمت شما والد محترم!
درباره سوال شما نکاتی به نظر می رسد که در زیر به بررسی آن می پردازیم اما قبل از آن لازم است تا حدی با علل اینگونه رفتارها آشنا شویم:
علل ناسازگاری کودکان :
- به هم خوردن عدالت و برابری میان فرزندان: وقتی پدر و مادر عدالت را رعایت نمی کنند، حس حسادت کودکان را نسبت به یکدیگر بر می انگیزند و باعث بروز اختلاف و دعوا بین خواهر و برادر می شوند.
- به خطر افتادن حس مالکیت کودک: کودک دارای حس مالکیت قوی است و زمانی که کودک دیگری بخواهد وسیله متعلق به او را بردارد عصبانی می شود و پرخاش می کند.
- حس برتری طلبی: کودکی که می خواهد همیشه نقش اصلی را در بازی داشته باشد، اگر کودک دیگر به او اجازه چنین کاری را ندهد دست به تخلف در بازی می زند و این کار باعث جدال میان آنها می شود.
- دخالت بیجای پدر و مادر در اختلافات جزئی: پدر و مادری که دائما نقش داور یا قاضی را بازی می کنند و می کوشند مقصر اصلی را شناسایی کنند باعث مکرر شدن دعوای میان کودکان می شوند و آنان را برای نزاع بعدی آماده تر می کنند.
- عواملی که سبب تحریک حس حسادت کودک می شود، مانند: جانبداری از کودک دیگر در دعوا، مجبور کردن کودک به گذشت به نفع کودک دیگر، مقایسه کردن کودک با سایر فرزندان.
- مصرف انرژی اضافی که در آنها به جا مانده و موفق به تخلیه آن نشده اند.
- بیکاری و بلاتکلیفی: سعی کنید کودکان را سرگرم و مشغول سازید.
- از همه مهمتر سعی کنید الگوی مناسبی برای آنها باشید. کودکان نباید شاهد این باشند که شما برای اثبات حقانیت خودتان به زور متوسل می شوید و تصور کنند که دعوا امر اجتناب ناپذیر است. باید در حضور کودکان از دعوا کردن بپرهیزید.
چه باید کرد؟
1. کودکان از مشاهده های خود، مطالب زیادی در ذهن ثبت می کنند. بحث یا فحاشی و دعوا میان همسران در حضور کودکان، باعث الگوپذیری آنها می شود. در درجه اول باید خودمان و شیوه روابطمان را اصلاح کنیم و بعد، انتظار چنین رفتارهایی را از کودکان خود داشته باشیم. اگر آنها ببینند که پدر و مادرشان اختلافات را به شیوه ای منطقی و مسالمت آمیز حل می کنند و هرگز با هم بحث و دعوا نمی کنند یا همواره به هم احترام می گذارند و به هم توهین نمی کنند، می آموزند که باید از همین روش برای حل اختلافاتشان استفاده کنند.
2.هنگامی که کودکان با یکدیگر دعوا می‌کنند (تا زمانی که احتمال آسیب زدن به یکدیگر نمی رود) در دعوای آنها دخالت نکنید و اگر مجبور به دخالت شدید حتما خودتان را ملزم کنید که قضاوت نکنید و نگویید که تقصیر با چه کسی است. به دلیل اینکه همیشه متهم می‌شوید که عدالت را رعایت نکرده‌اید و به نفع طرف دیگر قضاوت کرده‌اید. بنابراین برای اینکه متهم نشوید بهتر است قضاوتی نداشته باشید و اگر ناچارید بچه ها را از هم جدا کنید - به دلیل صدمات احتمالی که ممکن است به هم وارد کنند - فقط وظیفه جداکردن و آرام کردن محیط خانه را برعهده داشته باشید و حتی‌المقدور قضاوت نکنید. اما اگر مجبور به قضاوت شدید حتما به گونه ای قضاوت کنید که هر دو طرف احساس کنند در این ماجرا به نوعی مقصر هستند.مثلا عده ای همیشه به فرزند کوچک تر می گویند که: «تو باید به خواهر بزرگ تر خود احترام بگذاری.» یا به فرزند بزرگ تر می گویند که: «تو باید رعایت کنی، هر چه باشد تو بزرگ تر هستی.» با این کار، کودک نسبت به والدین خود احساس منفی ای پیدا می کند. بهتر است هر کدام از آنها نیم ساعت در محیطی جدا از هم بمانند و اجازه هیچ ارتباطی با هم نداشته باشند.
3. تفاوت سنی؛ همانطور که می دانید هر سنی شرایط خاص خودش را دارد. همین شرایط برای فرزندان شما در دو گروه سنی مختلف ، می تواند موجب بروز اختلافات و دعواهای متعددی شود؛ برای مثال فرزند کوچکتر شما در مقایسه با خواهر بزرگترش به مراقبت و توجه بیشتری نیاز دارد و همین مسئله موجب می شود فرزند بزرگتر شما احساس کند شما او را به اندازه خواهر کوچکترش دوست ندارید. او نمی تواند این مسئله را درک کند، بنابراین احساس می کند شما میان او و خواهرش فرق می گذارید این موارد موجب می شود ناراحتی اش را در دلش بریزد و بعد در مورد کوچکترین و بی اهمیت ترین مسئله ممکن با خواهر خود دعوا کند و عقده هایش را بر سر او خالی می کند.در چنین شرایطی راه حل این است که با منطق خاص مناسب سن فرزندانتان با آنها صحبت کرده و آنها را توجیه کنید. در چنین مواردی هم می توانید سعی کنید کمی بیشتر مساوات را رعایت کنید.
4. در رفتارهای خود دقت کنید و از هر رفتاری که موجب ایجاد حساسیت بین فرزندانتان می شود خودداری کنید، در ضمن از مقایسه آنها به شدت پرهیز کنید؛ هر کودکی شخصیت منحصر به فردی دارد و با خواهر و برادرهایش متفاوت است. تفاوت های شخصیتی موجب می شود والدین خواسته یا ناخواسته به مقایسه فرزندانشان بپردازند. این کار بسیاری اوقات مهمترین دلیل بروز حسادت میان فرزندان می شود. اگر حس حسادت در فردی ایجاد شود و در او باقی بماند، آن فرد در تمام طول عمر و در برقراری رابطه با دیگران با مشکلات بسیاری مواجه خواهد شد.
5. هر کسی به فضای خصوصی نیاز دارد؛ فرقی نمی کند در چه سنی باشد؛ چون همه گاهی نیاز به تنهایی دارند و دوست دارند با خودشان خلوت کنند. اگر فرزندان شما یک اتاق مشترک دارند، این وظیفه شماست که گاهی برای فرزندتان شرایطی را فراهم کنید که هر کدام از آنها گاهی بتوانند با خودشان تنها باشند و به امور شخصی شان بپردازند. حتما به فرزندانتان بیاموزید هرگز به وسایل شخصی یکدیگر دست نزنند و برای استفاده از وسایل خواهرشان حتما از او اجازه بگیرند.
6.تجربه نشان می دهد در برخی مواقع کودک به دلیل جلب توجه والدین دست به چنین رفتارهایی می زند، از این رو لازم است تا زمان مشخصی را در طول روز به آنان اختصاص دهید و با آنان بازی کنید. شرکت و همکاری همسر شما در این زمینه نقش تعیین کننده دارد.
7.زمانی که از دست فرزندان خود عصبانی هستید و بر خود تسلط ندارید به هیچ عنوان در صدد تربیت آنان بر نیایید؛ چراکه زمانی که انسان عصبانی می باشد غالبا از تصمیم گیری عاقلانه ناتوان است و همین امر به تربیت فرزندان شما آسیب فراوان می رساند.
8. به کودکان خود شیوه کنترل خشم را آموزش دهید برای اینکار :
- هر از گاهی به صورت نمایشی با همسر خود بحث و مرافعه کنید. در این نمایش سعی کنید شیوه مواجه شدن با آن و حل کردن اختلافات و آشتی کردن را هم به آنها یاد بدهید. بچه ها از شما یاد می گیرند که چطور اختلافشان را با هم حل کنند. اگر این کار را به آنها آموزش نداده اید، انتظار نداشته باشید بلد باشند به خوبی از عهده این کار بر بیایند.
- سعی کنید از زبان کودک (شعر، داستان، بازی) برای اصلاح رفتار آنان کمک بگیرید. به عنوان مثال داستانی که در آن قهرمان داستان علیرغم توانایی، خشم خود را کنترل می کند برای فرزندان خود تعریف کنید.
9. وقتی که بچه ها به خوبی و بدون مشکل در کنار هم بازی و فعالیت می کنند، نشان بدهید که از این وضعیت خوشحال هستید. طوری رفتار کنید که بفهمند از اینکه با هم خوب هستند و دعوا نمی کنند ، خوشتان آمده است.
10. فکر کنید ببینید که معمولا چه مسائلی بیشتر باعث اختلاف و دعوای آنها می شود و سعی کنید این مسائل را از بین ببرید.
11. هر روز به بچه هایتان بگویید که دوستشان دارید و مهم تر از این، علاقه تان را به آنها نشان دهید. بچه هایی که وابستگی عاطفی بیشتری به والدین دارند ، کمتر دعوا می کنند.
12. زمانی که کودکان شما با هم دعوا می کنند از تنبیه بدنی اکیدا خودداری نموده و در صورت نیاز از محروم سازی های کوتاه مدت (گرفتن اسباب بازی مورد علاقه،ندیدن برنامه کودک، نرفتن به گردش و مهمانی و...) استفاده کنید. از سرزنش و تحقیر کردن و مقایسه فرزندان جدا خودداری کنید.
13. فرصت تخلیه هیجانات را برای کودک فراهم کنید. ثبت نام در باشگاه و شرکت در رشته های ورزشی مورد علاقه، رفتن به پارک و انجام بازی های هیجانی با آنها می تواند کمک کند.
14.مشاهده خشونت در برنامه های تلویزیونی باعث پرخاشگری در کودکان می شود. گاهی اوقات حتی دیدن یک برنامه خشونت آمیز می تواند پرخاشگری را افزایش دهد. کودکانی که مکرراً نمایشهایی پر از خشونت را تماشا می کنند و از این کار منع هم نمی شوند، به احتمال زیاد، به تقلید آنچه می بینند می پردازند، بنابراین برنامه هایی که فرزندان شما تماشا می کنند را کنترل کنید.
15. فرزندان شما در سنی به سر می برد که برای کنترل رفتار خود نیاز به منبعی که دارای اقتدار می باشد دارد، از این رو در این سنین پدر نقش اساسی در تربیت کودک دارد. در خانواده هایی که پدر نقشی در تربیت ندارد، در اغلب موارد فرزندان دچار رفتارهای ناپسند می شوند. شما نیز برای موفقیت در امر تربیت فرزندان باید همسر خود را در امر تربیت فرزندانتان دخالت دهید و از او بخواهید با اقتدار در تربیت آنان نقش ایفا کند.
امیدوارم با بکارگیری موارد بالا بتوانید در اصلاح رفتار فرزندان خود موفق باشید. همچنین مطالعه کتب زیر را به شما پیشنهاد می کنم :
- آموزش اخلاق، رفتار اجتماعی، قانون پذیری به کودکان، جان بزرگی مسعود و همکاران، تهران: ارجمند.
- خانواده و دشواری های رفتاری کودکان، دکتر علی قائمی، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان.