آموزش الفبا و اعداد به کودک
پرسش :
نظر شما درباره‌ی استفاده از پکیج‌های آموزشی که الفبا و اعداد را به بچّه‌های زیر هفت سال آموزش می‌دهد، چیست؟ آیا استفاده از این‌ها مفید است و چطور از آنها در خانه استفاده کنیم که بچّه‌ها در مدرسه دچار مشکل نشوند؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
خیلی مواقع این سؤال در ذهن والدین وجود دارد که محدوده‌ی آموزش قبل از ورود به دبستان چه مقدار می‌تواند باشد؟ یک اصل در بین کارشناسان آموزش و پرورش وجود دارد و آن این است که آموزش خواندن و نوشتن قبل از اوّل ابتدایی ممنوع است؛ لذا ما نباید قبل از دبستان به بچّه ها خواندن و نوشتن را یاد دهیم.
ما مامور به وظفیه هستیم!
بچّه‌ها در هر سنّی یک سری نیازها دارند که باید به آن توجّه شود و ما مأمور به وظیفه هستیم؛ یعنی باید کاری کنیم که وظیفه‌ی ما است، نه چیزی که دوست داریم. خیلی از پدر و مادرها دوست دارند که بچّه‌ی چهار ساله‌ی آنها خواندن و نوشتن را یاد بگیرد؛ حال فرض کنیم که او در چهار سالگی یاد گرفت، بعد از این می‌خواهیم چه کار کنیم؟! اگر کودک در چهار سالگی خواندن و نوشتن را یاد بگیرد، در کلاس اوّل ابتدایی دوباره ملزم می‌شود که همین الفباء را یاد بگیرد و همین باعث می‌شود که توجّه او به درس کم می‌شود.
ما الآن بچّه هایی را داریم که قبل از دوره‌ی ابتدایی خواندن و نوشتن را یاد گرفته‌اند و وقتی وارد مقطع اوّل دبستان شده‌اند، دیگر آن کلاس برای آنها جذّابیت نداشته است؛ لذا همین امر باعث بی‌نظمی آنها در کلاس شده است.
آشنایی فرزندان با کلمات
ایرادی ندارد که ما قبل از دبستان بچّه‌ها را با حروف و اعداد آشنا کنیم؛ چراکه آشنایی غیر از آموزش دادن است. مثلاً مادر می‌تواند با همین وسایل کمک آموزشی که وجود دارد، فرزند را با حروف و اعداد آشنا کند؛ به این صورت که به بچّه بگوید این “آ“ با کلاه است، حال که با این کلمه آشنا شدی، آن را در این صحفه به من نشان بده. این قبیل آشنایی ها اشکالی ندارد.
وظایف والدین قبل از ورود دبستان
قبل از ورود به دبستان خوب است که والدین در چند محور با بچّه‌ها کار کنند؛ از جمله:
الف. بالا بردن سطح ارتباطات
ارتباطات برخی از دانش‌آموزان در پایه‌های اوّل و دوم ابتدایی با هم‌سالان خود خیلی پایین است؛ لذا والدین باید ارتباطات اجتماعی فرزندانشان را قوی کنند و برای این کار باید برای آنها هم بازی پیدا کنند.
ب. افزایش مهارت های فردی
دوّمین نکته این است که والدین باید یک سری از مهارت‌های فردی فرزند را افزایش دهند؛ مثلاً او باید بتواند لباس ها و کفش خود را بپوشد یا در توالت خود را بشوید. این موارد مهارت‌های فردی است که باید بچّه‌ها قبل از دبستان در محیط خانه آموزش ببینند.
افزایش مهارت کودکان با خاک بازی
یک سری دیگر از مهارت‌های فردی در حوزه‌ی کاردستی و خاک‌بازی است؛ ما بارها به والدین گفته ایم که باید به بچّه‌ها فرصت خاک‌بازی داد؛ امّا آنها از این حرف تعجّب می‌کنند و می‌گویند: خاک‌بازی برای زمانی مناسب بود که ماشین‌های بازی نبوده است؛ این حرف درست نیست.
فواید خاک بازی
چند روز پیش من مقاله‌ای را مطالعه کردم که در آن آمده بود: وقتی بچّه‌ها خاک‌بازی می‌کنند، آستانه‌ی یادگیری آنها افزایش پیدا می‌کند؛ خیلی جالب است که پیامبر گرامی اسلام چهارده قرن پیش فرمودند: “تفرّج‌گاه کودکان خاک است و شخصیت آنها در خاک شکل می‌گیرد“.
خاک ضدّ افسردگی است و بچّه‌هایی که یک مقدار افسردگی دارند، وقتی با خاک بازی می‌کنند، این حالت در آنها کمتر می‌شود. همچنین خاک ضدّ درد است و برخی از اطباء در موقع درد به افراد توصیه می‌کنند که ده سانتی متر از خاک باغچه را کنار بزنند و روی آن عضو بگذارند.
ج. افزایش مهارت تکلّم
یک بخش دیگر که باید قبل از ورود به دبستان به آن پرداخته شود، افزایش قدرت تکلّم کودکان است؛ زیرا هرچه خزانه‌ی واژگان بچّه‌ها بیشتر باشد، بهتر می‌توانند منظور خود را برسانند.
مثلاً خوب است که گاهی اوقات برای آنها قصّه بگوییم، یا آنها برای ما قصّه بگویند؛ همچنین می توانیم در این رابطه از قصّه های تصویری استفاده کنیم؛ مثلاً ماجرای غدیر را در قالب چند تصویر، برای کودک آماده کنیم و از او بخواهیم که طبق این تصاویر برای ما قصّه ای تعریف کند.
حرکت بر طبق نظام اموزش
پدر و مادر باید خواندن و نوشتن را به همان مقطع ابتدایی بسپارند. زیرا نظام آموزش و پرورش ما یک نظام مشروط نیست؛ یعنی به این صورت نیست که اگر بچّه در پیش‌دبستانی خواندن و نوشتن را یاد گرفت، دیگر در اوّل ابتدایی به او الفبا یاد ندهند. در هر صورت کودک باید به کلاس اوّل ابتدایی برود و در آن‌جا درس بخواند؛ لذا باید اجازه دهیم که هر کدام از این مراحل در مسیر خود طی شود.
در روایت داریم که وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام فرمودند: “باید در هفت سال دوّم به فرزندان خواندن و نوشتن یاد داد“؛ لذا خوب است که اجازه دهیم بچّه ها بر اساس آموزه های دینی در هفت سال دوّم خواندن و نوشتن را یاد بگیرند.
پرسش های مرتبط:
خیلی مواقع این سؤال در ذهن والدین وجود دارد که محدوده‌ی آموزش قبل از ورود به دبستان چه مقدار می‌تواند باشد؟ یک اصل در بین کارشناسان آموزش و پرورش وجود دارد و آن این است که آموزش خواندن و نوشتن قبل از اوّل ابتدایی ممنوع است؛ لذا ما نباید قبل از دبستان به بچّه ها خواندن و نوشتن را یاد دهیم.
ما مامور به وظفیه هستیم!
بچّه‌ها در هر سنّی یک سری نیازها دارند که باید به آن توجّه شود و ما مأمور به وظیفه هستیم؛ یعنی باید کاری کنیم که وظیفه‌ی ما است، نه چیزی که دوست داریم. خیلی از پدر و مادرها دوست دارند که بچّه‌ی چهار ساله‌ی آنها خواندن و نوشتن را یاد بگیرد؛ حال فرض کنیم که او در چهار سالگی یاد گرفت، بعد از این می‌خواهیم چه کار کنیم؟! اگر کودک در چهار سالگی خواندن و نوشتن را یاد بگیرد، در کلاس اوّل ابتدایی دوباره ملزم می‌شود که همین الفباء را یاد بگیرد و همین باعث می‌شود که توجّه او به درس کم می‌شود.
ما الآن بچّه هایی را داریم که قبل از دوره‌ی ابتدایی خواندن و نوشتن را یاد گرفته‌اند و وقتی وارد مقطع اوّل دبستان شده‌اند، دیگر آن کلاس برای آنها جذّابیت نداشته است؛ لذا همین امر باعث بی‌نظمی آنها در کلاس شده است.
آشنایی فرزندان با کلمات
ایرادی ندارد که ما قبل از دبستان بچّه‌ها را با حروف و اعداد آشنا کنیم؛ چراکه آشنایی غیر از آموزش دادن است. مثلاً مادر می‌تواند با همین وسایل کمک آموزشی که وجود دارد، فرزند را با حروف و اعداد آشنا کند؛ به این صورت که به بچّه بگوید این “آ“ با کلاه است، حال که با این کلمه آشنا شدی، آن را در این صحفه به من نشان بده. این قبیل آشنایی ها اشکالی ندارد.
وظایف والدین قبل از ورود دبستان
قبل از ورود به دبستان خوب است که والدین در چند محور با بچّه‌ها کار کنند؛ از جمله:
الف. بالا بردن سطح ارتباطات
ارتباطات برخی از دانش‌آموزان در پایه‌های اوّل و دوم ابتدایی با هم‌سالان خود خیلی پایین است؛ لذا والدین باید ارتباطات اجتماعی فرزندانشان را قوی کنند و برای این کار باید برای آنها هم بازی پیدا کنند.
ب. افزایش مهارت های فردی
دوّمین نکته این است که والدین باید یک سری از مهارت‌های فردی فرزند را افزایش دهند؛ مثلاً او باید بتواند لباس ها و کفش خود را بپوشد یا در توالت خود را بشوید. این موارد مهارت‌های فردی است که باید بچّه‌ها قبل از دبستان در محیط خانه آموزش ببینند.
افزایش مهارت کودکان با خاک بازی
یک سری دیگر از مهارت‌های فردی در حوزه‌ی کاردستی و خاک‌بازی است؛ ما بارها به والدین گفته ایم که باید به بچّه‌ها فرصت خاک‌بازی داد؛ امّا آنها از این حرف تعجّب می‌کنند و می‌گویند: خاک‌بازی برای زمانی مناسب بود که ماشین‌های بازی نبوده است؛ این حرف درست نیست.
فواید خاک بازی
چند روز پیش من مقاله‌ای را مطالعه کردم که در آن آمده بود: وقتی بچّه‌ها خاک‌بازی می‌کنند، آستانه‌ی یادگیری آنها افزایش پیدا می‌کند؛ خیلی جالب است که پیامبر گرامی اسلام چهارده قرن پیش فرمودند: “تفرّج‌گاه کودکان خاک است و شخصیت آنها در خاک شکل می‌گیرد“.
خاک ضدّ افسردگی است و بچّه‌هایی که یک مقدار افسردگی دارند، وقتی با خاک بازی می‌کنند، این حالت در آنها کمتر می‌شود. همچنین خاک ضدّ درد است و برخی از اطباء در موقع درد به افراد توصیه می‌کنند که ده سانتی متر از خاک باغچه را کنار بزنند و روی آن عضو بگذارند.
ج. افزایش مهارت تکلّم
یک بخش دیگر که باید قبل از ورود به دبستان به آن پرداخته شود، افزایش قدرت تکلّم کودکان است؛ زیرا هرچه خزانه‌ی واژگان بچّه‌ها بیشتر باشد، بهتر می‌توانند منظور خود را برسانند.
مثلاً خوب است که گاهی اوقات برای آنها قصّه بگوییم، یا آنها برای ما قصّه بگویند؛ همچنین می توانیم در این رابطه از قصّه های تصویری استفاده کنیم؛ مثلاً ماجرای غدیر را در قالب چند تصویر، برای کودک آماده کنیم و از او بخواهیم که طبق این تصاویر برای ما قصّه ای تعریف کند.
حرکت بر طبق نظام اموزش
پدر و مادر باید خواندن و نوشتن را به همان مقطع ابتدایی بسپارند. زیرا نظام آموزش و پرورش ما یک نظام مشروط نیست؛ یعنی به این صورت نیست که اگر بچّه در پیش‌دبستانی خواندن و نوشتن را یاد گرفت، دیگر در اوّل ابتدایی به او الفبا یاد ندهند. در هر صورت کودک باید به کلاس اوّل ابتدایی برود و در آن‌جا درس بخواند؛ لذا باید اجازه دهیم که هر کدام از این مراحل در مسیر خود طی شود.
در روایت داریم که وجود مبارک پیامبر گرامی اسلام فرمودند: “باید در هفت سال دوّم به فرزندان خواندن و نوشتن یاد داد“؛ لذا خوب است که اجازه دهیم بچّه ها بر اساس آموزه های دینی در هفت سال دوّم خواندن و نوشتن را یاد بگیرند.
پرسش های مرتبط:
