فلسفه تقلید
پرسش :
چرا باید تقلید کنیم؟ فلسفه آن چیست؟
پاسخ :
ذهنِ پرسش گر هر مسلمانى، در جست وجوى فلسفه احکام شرعى است. شاید اهمیت آگاهى از فلسفه تقلید، نسبت به دیگر احکام، بیشتر باشد؛ زیرا اگر مکلّف چرایى بایستگى تقلید را دریافت، باب استفاده از فتاواى مجتهد، به روى او باز مى شود.
بایستگى تقلید:
در شریعت اسلام، واجبات و محرماتى وجود دارد که خداى حکیم، آنها را براى سعادت دنیا و آخرت انسان تشریع کرده است. اگر انسان از این دستورات اطاعت کند به سعادتِ مطلوب مى رسد؛ وگرنه از عذاب سرپیچى از آنها در امان نیست!
از سوى دیگر، هر مسلمانى نمى تواند به آسانى، احکام شرعى را از قرآن و روایات و یا از عقل خود دریابد. قرآن مانند یک مجموعه قوانین یا رساله عملیه نیست که احکام شرعى را به طور مدوّن و تفصیلى و با وضوح و صراحت کامل و ذکر همه خصوصیات و جزئیات، بیان کرده باشد. عقل ناورزیده و غیرمتخصص، هرگز نمى تواند همه احکام مورد نیاز را با مراجعه مستقیم به قرآن و روایات دریابد.
براى شناخت احکام شرعى، آگاهى هاى فراوانى، از جمله: آشنایى با منطق فهم آیات و روایات، شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح، کیفیت ترکیب و جمع بین روایات و آیات و ده ها مسئله دیگر، لازم است که آموختن آنها، نیازمند سال ها تلاش جدى است. در چنین حالتى، مکلف خود را در برابر سه راه مى بیند:
1. راه تحصیل این علم را ـ که همان اجتهاد است ـ پیش گیرد؛
2. در هر کارى آراى فقیهان را مطالعه کرده و به گونه اى عمل کند که طبق همه آنها، عمل او صحیح باشد (احتیاط کند)؛
3. از رأى کسى که این علوم را آموخته و در شناخت احکام شرعى متخصص است، بهره جوید.
بى شک، اگر شخص به اجتهاد برسد، کارشناس احکام شرعى شده و از دو راه دیگر بى نیاز خواهد گشت؛ امّا تا رسیدن به آن، ناگزیر از دو راه دیگر است. راه دوم نیازمند اطلاعات کافى از آراى موجود در هر مسئله و روش هاى احتیاط آمیز است. این رویکرد در بسیارى از موارد، به دلیل سختى احتیاط، زندگى عادى انسان را مختل مى کند. بنابراین راه سوم، کاربرد رایج و غالب و معقول بین مردم است.
روشن است که این سه راه، اختصاص به برخورد انسان با احکام شرعى ندارد و هر مسئله تخصصى و پیچیده دیگر نیز چنین است. براى مثال مهندس متخصصى را فرض کنید که بیمار مى شود. او براى درمان بیمارى خود، یا باید به تحصیل دانش پزشکى بپردازد تا آنجا که خود در این رشته صاحب نظر شود، یا تمام آراى پزشکان را مطالعه کرده و در صورت امکان، چنان احتیاط آمیز عمل کند که بعدا پشیمان نشود، و یا به پزشک متخصص رجوع کند.
راه نخست او را به درمان سریع و به هنگام نمى رساند. راه دوم نیز بسیار دشوار است و او را از کار تخصصى خود (مهندسى) باز مى دارد. لذا او بى درنگ از یک پزشک متخصص، کمک مى گیرد و به نظر او عمل مى کند.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
ذهنِ پرسش گر هر مسلمانى، در جست وجوى فلسفه احکام شرعى است. شاید اهمیت آگاهى از فلسفه تقلید، نسبت به دیگر احکام، بیشتر باشد؛ زیرا اگر مکلّف چرایى بایستگى تقلید را دریافت، باب استفاده از فتاواى مجتهد، به روى او باز مى شود.
بایستگى تقلید:
در شریعت اسلام، واجبات و محرماتى وجود دارد که خداى حکیم، آنها را براى سعادت دنیا و آخرت انسان تشریع کرده است. اگر انسان از این دستورات اطاعت کند به سعادتِ مطلوب مى رسد؛ وگرنه از عذاب سرپیچى از آنها در امان نیست!
از سوى دیگر، هر مسلمانى نمى تواند به آسانى، احکام شرعى را از قرآن و روایات و یا از عقل خود دریابد. قرآن مانند یک مجموعه قوانین یا رساله عملیه نیست که احکام شرعى را به طور مدوّن و تفصیلى و با وضوح و صراحت کامل و ذکر همه خصوصیات و جزئیات، بیان کرده باشد. عقل ناورزیده و غیرمتخصص، هرگز نمى تواند همه احکام مورد نیاز را با مراجعه مستقیم به قرآن و روایات دریابد.
براى شناخت احکام شرعى، آگاهى هاى فراوانى، از جمله: آشنایى با منطق فهم آیات و روایات، شناخت حدیث صحیح از غیر صحیح، کیفیت ترکیب و جمع بین روایات و آیات و ده ها مسئله دیگر، لازم است که آموختن آنها، نیازمند سال ها تلاش جدى است. در چنین حالتى، مکلف خود را در برابر سه راه مى بیند:
1. راه تحصیل این علم را ـ که همان اجتهاد است ـ پیش گیرد؛
2. در هر کارى آراى فقیهان را مطالعه کرده و به گونه اى عمل کند که طبق همه آنها، عمل او صحیح باشد (احتیاط کند)؛
3. از رأى کسى که این علوم را آموخته و در شناخت احکام شرعى متخصص است، بهره جوید.
بى شک، اگر شخص به اجتهاد برسد، کارشناس احکام شرعى شده و از دو راه دیگر بى نیاز خواهد گشت؛ امّا تا رسیدن به آن، ناگزیر از دو راه دیگر است. راه دوم نیازمند اطلاعات کافى از آراى موجود در هر مسئله و روش هاى احتیاط آمیز است. این رویکرد در بسیارى از موارد، به دلیل سختى احتیاط، زندگى عادى انسان را مختل مى کند. بنابراین راه سوم، کاربرد رایج و غالب و معقول بین مردم است.
روشن است که این سه راه، اختصاص به برخورد انسان با احکام شرعى ندارد و هر مسئله تخصصى و پیچیده دیگر نیز چنین است. براى مثال مهندس متخصصى را فرض کنید که بیمار مى شود. او براى درمان بیمارى خود، یا باید به تحصیل دانش پزشکى بپردازد تا آنجا که خود در این رشته صاحب نظر شود، یا تمام آراى پزشکان را مطالعه کرده و در صورت امکان، چنان احتیاط آمیز عمل کند که بعدا پشیمان نشود، و یا به پزشک متخصص رجوع کند.
راه نخست او را به درمان سریع و به هنگام نمى رساند. راه دوم نیز بسیار دشوار است و او را از کار تخصصى خود (مهندسى) باز مى دارد. لذا او بى درنگ از یک پزشک متخصص، کمک مى گیرد و به نظر او عمل مى کند.
منبع: پرسش‌ها و پاسخ‌هاى برگزیده، حمیدرضا شاکرین؛ نهاد نمایندگى مقام معظم رهبرى در دانشگاه‌ها، دفتر نشر معارف، 1384.
