محدوده تخییر میان قصر و اتمام نماز در حرم امام حسین (علیه السلام)
پرسش :
محدوده مُخیر بودن میان قصر و اتمام نماز در حرم امام حسین (علیه السلام) چقدر است؟
پاسخ :
بنا بر نظر مشهور فقهای امامیه، یکی از جاهایی که مسافر می تواند نمازهای چهار رکعتی را تمام بخواند، حائر (حرم) [۱] امام حسین علیه السلام است ؛ امّا در باره محدوده حائر، اختلاف نظر وجود دارد. علّامه مجلسی در این باره می گوید:
سخنان علمای شیعه ـ که رحمت خدا بر آنان باد ـ در باره محدوده حائر، مختلف است. یک قول، این است که حائر، محدوده ای است که دیوارهای صحن را در بر گرفته است و بنا بر این، شامل صحن در تمام ابعاد می شود و نیز ساختمان های متّصل به گنبد نورانی و مسجد پشت آن. به قولی دیگر، حائر، تنها گنبد شریف [و بقعه زیر آن ]است. قول دیگر، آن است که حائر، علاوه بر گنبد، شامل ساختمان های متّصل به آن نیز می شود ؛ مانند: مسجد و قتلگاه و خزانه و جز آن.
قول اوّل، اظهر است ؛ هم به دلیل شهرت داشتن حائر با این اندازه در نزد کربلایی ها که از نیاکانشان فرا گرفته اند، و هم به دلیل ظاهر سخنان بیشتر علما.[۲] گفتنی است که در احادیث اهل بیت علیهم السلام، در باره این که مسافر در کدام محدوده، مخیر بین قصر و اتمام نماز است، سه تعبیر وجود دارد: در برخی از احادیث، آن محدوده، «حرم» [۳] و در برخی دیگر،«حائر» [۴] نامیده شده و در برخی از احادیث، چنین آمده است که: مسافر می تواند نزد«قبر امام حسین علیه السلام »، [۵] نمازهای شکسته را تمام بخواند.
نکته قابل توجّه، این است که احادیثی که آن محدوده را با تعبیر «حائر» یا «نزد قبر حسین علیه السلام » یاد کرده اند، از نظر سند، معتبر نیستند ؛ امّا سند دو مورد از احادیثی که در آنها تعبیر «حرم» آمده، صحیح و معتبر است. بنا بر این، برای تعیین محدوده تخییر، باید محدوده حرم سید الشهدا علیه السلام را به دست آورد.
در برخی از احادیث، حریم قبر امام حسین علیه السلام، یک فرسنگ در یک فرسنگ، و در برخی از احادیث، پنج فرسنگ در چهار فرسنگ، ذکر شده است ؛ ولی این احادیث از نظر سند، معتبر نیستند.
در روایت صحیح حسین بن ثُوَیر از امام صادق علیه السلام، [۶] فاصله میان شطّ فرات و مزار امام حسین علیه السلام، «حرم خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله » نامیده شده است.
به هر حال، گویا روایت معتبری در دست نیست که محدوده حرم امام علیه السلام را به روشنی مشخّص کند. بنا بر این، می توان گفت که تعیین محدوده آن، به عرفْ واگذار شده و همان طور که بسیاری از فقها گفته اند، قدر مُتیقَّن برای محدوده جواز قصر و اتمام نماز، داخل بودن در حرم فعلی آن امام است. البته اگر محدوده حرم، توسعه داده شود، ظاهرا تا هر جا که حرم نامیده شود، مشمول احادیثِ تخییر خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] حائر، در لغت، به معناى زمین فرو نشسته اى است که آب باران در آن، جمع مى شود (ر.ک: جمهرة اللغة: ج ۲ ص ۴۵۵)؛ امّا در اصطلاح،به حرم و بارگاه مطهّر امام حسین علیه السلام و در بعضى موارد، به شهر کربلا، گفته مى شود.
[۲] بحار الأنوار: ج ۱۰۱ ص ۱۱۷.
[۳] همان، ص ۴۰۳ ح ۳۳۷۵ و ۳۳۷۶.
[۴] همان، ص ۴۰۳ ح ۳۳۷۷.
[۵] همان، ص ۴۰۵ ح ۳۳۷۹ ـ ۳۳۸۰.
[۶] «إذا أتیت أبا عبد اللّه علیه السلام، فاغتسل على شاطئ الفرات ثمّ البس ثیابک الطاهرة، ثُمّ امش حافیا، فإنّک فى حرم من حرم اللّه و حرم رسوله... ؛ چون به زیارت امام حسین علیه السلام رفتى، در ساحل فرات، غسل کن و لباس پاکیزه خود را بر تن کن. آن گاه، با پاى برهنه، پیاده برو ؛ چرا که تو [در آن هنگام،] در یکى از حرم هاى خدا و پیامبرش هستى» (ر. ک: ج ۱۱ ص ۳۱۹ ح۳۲۳۳).
منبع: دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۲، صص ۴۰۹-۴۰7
بنا بر نظر مشهور فقهای امامیه، یکی از جاهایی که مسافر می تواند نمازهای چهار رکعتی را تمام بخواند، حائر (حرم) [۱] امام حسین علیه السلام است ؛ امّا در باره محدوده حائر، اختلاف نظر وجود دارد. علّامه مجلسی در این باره می گوید:
سخنان علمای شیعه ـ که رحمت خدا بر آنان باد ـ در باره محدوده حائر، مختلف است. یک قول، این است که حائر، محدوده ای است که دیوارهای صحن را در بر گرفته است و بنا بر این، شامل صحن در تمام ابعاد می شود و نیز ساختمان های متّصل به گنبد نورانی و مسجد پشت آن. به قولی دیگر، حائر، تنها گنبد شریف [و بقعه زیر آن ]است. قول دیگر، آن است که حائر، علاوه بر گنبد، شامل ساختمان های متّصل به آن نیز می شود ؛ مانند: مسجد و قتلگاه و خزانه و جز آن.
قول اوّل، اظهر است ؛ هم به دلیل شهرت داشتن حائر با این اندازه در نزد کربلایی ها که از نیاکانشان فرا گرفته اند، و هم به دلیل ظاهر سخنان بیشتر علما.[۲] گفتنی است که در احادیث اهل بیت علیهم السلام، در باره این که مسافر در کدام محدوده، مخیر بین قصر و اتمام نماز است، سه تعبیر وجود دارد: در برخی از احادیث، آن محدوده، «حرم» [۳] و در برخی دیگر،«حائر» [۴] نامیده شده و در برخی از احادیث، چنین آمده است که: مسافر می تواند نزد«قبر امام حسین علیه السلام »، [۵] نمازهای شکسته را تمام بخواند.
نکته قابل توجّه، این است که احادیثی که آن محدوده را با تعبیر «حائر» یا «نزد قبر حسین علیه السلام » یاد کرده اند، از نظر سند، معتبر نیستند ؛ امّا سند دو مورد از احادیثی که در آنها تعبیر «حرم» آمده، صحیح و معتبر است. بنا بر این، برای تعیین محدوده تخییر، باید محدوده حرم سید الشهدا علیه السلام را به دست آورد.
در برخی از احادیث، حریم قبر امام حسین علیه السلام، یک فرسنگ در یک فرسنگ، و در برخی از احادیث، پنج فرسنگ در چهار فرسنگ، ذکر شده است ؛ ولی این احادیث از نظر سند، معتبر نیستند.
در روایت صحیح حسین بن ثُوَیر از امام صادق علیه السلام، [۶] فاصله میان شطّ فرات و مزار امام حسین علیه السلام، «حرم خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله » نامیده شده است.
به هر حال، گویا روایت معتبری در دست نیست که محدوده حرم امام علیه السلام را به روشنی مشخّص کند. بنا بر این، می توان گفت که تعیین محدوده آن، به عرفْ واگذار شده و همان طور که بسیاری از فقها گفته اند، قدر مُتیقَّن برای محدوده جواز قصر و اتمام نماز، داخل بودن در حرم فعلی آن امام است. البته اگر محدوده حرم، توسعه داده شود، ظاهرا تا هر جا که حرم نامیده شود، مشمول احادیثِ تخییر خواهد بود.
پی‌نوشت‌ها:
[۱] حائر، در لغت، به معناى زمین فرو نشسته اى است که آب باران در آن، جمع مى شود (ر.ک: جمهرة اللغة: ج ۲ ص ۴۵۵)؛ امّا در اصطلاح،به حرم و بارگاه مطهّر امام حسین علیه السلام و در بعضى موارد، به شهر کربلا، گفته مى شود.
[۲] بحار الأنوار: ج ۱۰۱ ص ۱۱۷.
[۳] همان، ص ۴۰۳ ح ۳۳۷۵ و ۳۳۷۶.
[۴] همان، ص ۴۰۳ ح ۳۳۷۷.
[۵] همان، ص ۴۰۵ ح ۳۳۷۹ ـ ۳۳۸۰.
[۶] «إذا أتیت أبا عبد اللّه علیه السلام، فاغتسل على شاطئ الفرات ثمّ البس ثیابک الطاهرة، ثُمّ امش حافیا، فإنّک فى حرم من حرم اللّه و حرم رسوله... ؛ چون به زیارت امام حسین علیه السلام رفتى، در ساحل فرات، غسل کن و لباس پاکیزه خود را بر تن کن. آن گاه، با پاى برهنه، پیاده برو ؛ چرا که تو [در آن هنگام،] در یکى از حرم هاى خدا و پیامبرش هستى» (ر. ک: ج ۱۱ ص ۳۱۹ ح۳۲۳۳).
منبع: دانشنامه امام حسین (علیه السلام)، ج ۱۲، صص ۴۰۹-۴۰7
