دلایل تحریم و مخالفت های شدید با مواد مخدر در اسلام
پرسش :
مبنای نظری ممنوعیت مواد مخدر در آموزه های اسلامی چیست و دلایل تحریم و مخالفت های شدید با مواد مخدر در اسلام را بیان کنید.
پاسخ :
مطمئنا تصاویر مذکور بسیار رقت انگیزند ولی آثار شوم فردی و اجتماعی موارد مخدر، بسیار فراتر و هولناک تر از این تصاویر تلخ است. اعتیاد قدرت فکری انسان و پشتکار و خلاقیتش را از او می گیرد؛ بنیان های خانوادگی اش را سست می کند و زمینه بزهکاری خود شخص و کودکانش را اعم از قتل و تجاوز و سرقت فراهم می آورد. این پدیده شوم موجب پدید آمدن خشونت های اجتماعی و تقویت تروریسم بین المللی می گردد و بهداشت و سلامت را تهدید می نماید.
انباشت همه این تهدیدها طی دهه ها، موجب احساس خطر تدریجی جامعه جهانی شد. در سال 1987 کنفرانسی با محوریت این موضوع در شهر وین برگزار و سندی در4 فصل تنظیم شد. در این سند از کشورهای عضو سازمان ملل خواسته شد برای مقابله با اعتیاد و مواد مخدر اموری را پی گیری کنند. این امور عبارت بودند از: پیشگیری از طریق آموزش؛ توجه به نقش رسانه ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان؛ ریشه کنی مزارع غیرمجاز خشخاش؛ نابودی شبکه های عمده قاچاق مواد مخدر و همکاری های حقوقی کشورها.
اسلام مى گوید: هر وسیله اى که براى جامعه بشرى زیانبخش است، تولید و پخش و نگهدارى و توزیع و خرید و فروش و مصرف و هرگونه فعالیت پیرامون آن حرام است. اسلام هر نوع فعالیت پیرامون مواد مخدّر را تحریم کرده است. اگر دنیاى امروز به این حکم عمل مى کرد نه خبرى از این همه معتاد در گوشه و کنار جهان بود، و نه درمانگاهها و بیمارستانهاى مختلف درگیر درمان آنها بودند، و نه روز به روز ثروت ثروتمندان دنیا افزون تر مى شد. آرى از دیدگاه اسلام چیزى که نتیجه اش(نابودی بشر) حرام باشد، تمام مقدماتش حرام است.(2)
2. قاعده «لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ فِی الْإِسْلَامِ» از قواعد مشهور فقهی است که در بیش تر ابواب فقه کاربرد دارد. مضمون آن این است که هرگونه ضرر و اضرار(ضرر رساندن) در اسلام نفی شده است. آنچه از روایات متعدد(4) استفاده می شود، شأن نزول این قاعده درباره «اضرار به دیگران» است؛ ولى مى دانیم شأن ورود «مفهوم عام»، قاعده را محدود نمى کند، و «إضرار به نفس» را نیز شامل مى شود.
3. در حدیثی معروف از امام رضا(ع) می خوانیم: «کُلُّ امْرٍ یَکُون فیهِ الْفَسادُ مِمَّا قَدْ نَهَى عَنْهُ... فَحَرامٌ ضارٌّ لِلْجِسْمِ وَ فَسادٌ لِلنَّفْسِ»(5)؛ (هر امری که دارای فساد است از آن نهی شده... [بنابراین ارتکاب چنین امری] حرام است و برای جسم ضرر و برای روح فساد زاست). طبق این روایات هر چیزى که ضرر مهمّى براى بدن داشته باشد حرام است. البتّه ضررهاى جزئى که در همه چیز هست و قابل اجتناب نیست، از آن خارج و منظور ضررهاى کلّى است.
4. قاعده مسلّم اصولى «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَکَمَ بِهِ الْشَّرْعُ»؛ (هر چیزى که عقل قطعى به آن حکم کند، شرع هم به آن حکم خواهد کرد)، در حرمت سیگار و انواع مواد مخدر، جاى تردید باقى نمى گذارد. زیرا زیان هاى مهم آن بر همه دانشمندان ثابت شده است.(6)
آموزه های وحیانی اسلام، در کنار این ممانعت ها، راهکارهای درمانگرانه نیز دارند. عامل اصلی روی آوردن به افیون، احساس پوچى و بى هدف بودن زندگى، احساس نداشتن پناهگاه در مشکلات، تصویر وحشتناک از چهره مرگ، بدبینى های آزار دهنده، ترس از آینده جهان و آینده زندگى شخصى است.
بدون شک ایمان به سراى دیگر و زندگى جاویدان در آن عالم توأم با آرامش و عدالت مى تواند به این نگرانى ها پایان دهد. این همان چیزی است که در سوره یونس مورد اشاره قرار گرفته؛ آنجا که در آیات 62 و 64 می خوانیم: «الا انَّ اوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ* ... لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فى الْاخِرَةِ»؛ (آگاه باشید اولیاء و دوستان خدا نه ترسى [از آینده] دارند و نه غمى از [گذشته]* ... آنها در زندگى دنیا و در آخرت شاد و مسرورند).(7)
موضوع جایگزینی کشت مزارع خشخاش با قهوه و کائوچو نیز تقریبا به فراموشی سپرده شده است. کمک‌های مالی کشورهای صنعتی در زمینه گسترش کشت محصولات جایگزین خشخاش بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳، تا ۷۱ در صد کاهش یافته است. 16 سال پس اشغال افغانستان توسط نیروهای آمریکایی، این کشور با بیش از 200 هزار هکتار زیر کشت، هنوز بزرگترین تولید کننده خشخاش جهان است. کشت این گیاه در سال های اخیر ۷۷ درصد افزایش یافته است در حالی که تخریب مزارع تولید تریاک خام نسبت به سال های پیش از آن، بیش از دوبرابر کاهش یافته است. بر اساس گمانه زنی‌های ادارات رسمی، بیش از نیم میلیون افغان در مزارع کشت خشخاش کار می کنند و این رقم، بیش از کل تعداد نیروهای امنیتی این کشور است!
به نظر می رسد این میزان از رشد مواد مخدر دو عامل مهم دارد: یکی سود مالی سرشار این تجارت این موارد که بنابر گزارش های بین المللی سالانه به عددی نزدیک به 400 میلیارد دلار می رسید و بسیاری از سیاستمداران جهان را به عنوان متولیان مبارزه با آن آلوده کرده است؛ دیگری به خدمت گرفته شدن این مواد افیونی در تهاجم فرهنگی کشورهای استعمارگر علیه جوامع و ملل مستقل به عنوان ابزاری برای تباهی آن جوامع و ملل.
پی‌نوشت‌ها:
(1). رک: استفتاءات جدید، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1427هـ.ق، چاپ دوم، ج 2، سؤال 748.
(2). رک: از تو سوال مى کنند(مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1387هـ ق، ص 175-176.
(3). رک: استفتاءات جدید، ج 3، ص 174.
(4). برای مثال ر.ک: الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 294، حدیث 8.
(5). الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، منسوب به على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، مشهد، 1406هـ.ق، چاپ اول، ص 250.
(6). رک: استفتاءات جدید، همان، ج 3، ص 174.
(7). رک: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386هـ.ش، چاپ نهم، ج 5، ص 331.
منبع: پایگاه آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)
مواد مخدر، تهدیدی همه جانبه برای حیات بشری
زشت ترین تصویری که از شنیدن واژه هایی چون «اعتیاد» یا «مواد مخدر» به ذهن مان می رسد چیست؟ تصویر مردان و زنان کارتن خواب مچاله شده گوشه پیاده روها و پارک ها؟ تصویر معتادهایی که به صورت مشترک، با یک سرنگ آلوده مواد افیونی را وارد خون شان می کنند؟ تصویر پیکر در حال متلاشی شدن کسی که به خاطر ابتلا به هپاتیت یا ایدز یا سرطان ریه، فرسوده شده و روی تخت بیمارستان، به انتظار مرگ است؟ تصویر شخصی که متأثر از توهمات مواد مخدر و قرص های روانگردان خود یا یکی از نزدیکانش را در اثر حادثه ای به کام مرگ فرستاده است؟مطمئنا تصاویر مذکور بسیار رقت انگیزند ولی آثار شوم فردی و اجتماعی موارد مخدر، بسیار فراتر و هولناک تر از این تصاویر تلخ است. اعتیاد قدرت فکری انسان و پشتکار و خلاقیتش را از او می گیرد؛ بنیان های خانوادگی اش را سست می کند و زمینه بزهکاری خود شخص و کودکانش را اعم از قتل و تجاوز و سرقت فراهم می آورد. این پدیده شوم موجب پدید آمدن خشونت های اجتماعی و تقویت تروریسم بین المللی می گردد و بهداشت و سلامت را تهدید می نماید.
انباشت همه این تهدیدها طی دهه ها، موجب احساس خطر تدریجی جامعه جهانی شد. در سال 1987 کنفرانسی با محوریت این موضوع در شهر وین برگزار و سندی در4 فصل تنظیم شد. در این سند از کشورهای عضو سازمان ملل خواسته شد برای مقابله با اعتیاد و مواد مخدر اموری را پی گیری کنند. این امور عبارت بودند از: پیشگیری از طریق آموزش؛ توجه به نقش رسانه ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان؛ ریشه کنی مزارع غیرمجاز خشخاش؛ نابودی شبکه های عمده قاچاق مواد مخدر و همکاری های حقوقی کشورها.
مبنای نظری ممنوعیت مواد مخدر در آموزه های اسلامی
آموزه های اسلامی شدیدترین ممانعت ها و تحریم ها را برای استعمال و ساخت و خرید و فروش مواد مخدر قائل شده است. مطابق این آموزه ها، بر همه مسلمانان واجب است که از این موادّ پلید پرهیز و اجتناب کنند و فرزندان و بستگان و آشنایان خود را شدیدا از آن برحذر دارند. هر کس هر گونه کمکى به کشت، تهیّه، حمل و نقل و پخش این مواد کند مشمول مجازات الهى خواهد بود و هر گونه درآمدى از آن حاصل شود حرام و نامشروع است.(1)اسلام مى گوید: هر وسیله اى که براى جامعه بشرى زیانبخش است، تولید و پخش و نگهدارى و توزیع و خرید و فروش و مصرف و هرگونه فعالیت پیرامون آن حرام است. اسلام هر نوع فعالیت پیرامون مواد مخدّر را تحریم کرده است. اگر دنیاى امروز به این حکم عمل مى کرد نه خبرى از این همه معتاد در گوشه و کنار جهان بود، و نه درمانگاهها و بیمارستانهاى مختلف درگیر درمان آنها بودند، و نه روز به روز ثروت ثروتمندان دنیا افزون تر مى شد. آرى از دیدگاه اسلام چیزى که نتیجه اش(نابودی بشر) حرام باشد، تمام مقدماتش حرام است.(2)
دلایل تحریم و مخالفت های شدید با مواد مخدر در اسلام
1. قرآن مجید در آیه 195 سوره بقره مى فرماید: «وَ لا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ»؛ (و خود را به دست خود به هلاکت نیافکنید). طبق آمارهایى که از سوى پزشکان متخصّص اعلام شده، فقط مرگ و میر ناشى از دود سیگار در سال به پنج میلیون نفر مى رسد و آمار بیمارى هاى خطرناک قلبى و تنفّسى و سرطان ناشى از دود سیگار نیز بسیار بالاست. بنابراین، کشیدن سیگار(3) مصداق إلقاء (انداختن) نفس در تهلکه (هلاکت) است.2. قاعده «لَا ضَرَرَ وَ لَا ضِرَارَ فِی الْإِسْلَامِ» از قواعد مشهور فقهی است که در بیش تر ابواب فقه کاربرد دارد. مضمون آن این است که هرگونه ضرر و اضرار(ضرر رساندن) در اسلام نفی شده است. آنچه از روایات متعدد(4) استفاده می شود، شأن نزول این قاعده درباره «اضرار به دیگران» است؛ ولى مى دانیم شأن ورود «مفهوم عام»، قاعده را محدود نمى کند، و «إضرار به نفس» را نیز شامل مى شود.
3. در حدیثی معروف از امام رضا(ع) می خوانیم: «کُلُّ امْرٍ یَکُون فیهِ الْفَسادُ مِمَّا قَدْ نَهَى عَنْهُ... فَحَرامٌ ضارٌّ لِلْجِسْمِ وَ فَسادٌ لِلنَّفْسِ»(5)؛ (هر امری که دارای فساد است از آن نهی شده... [بنابراین ارتکاب چنین امری] حرام است و برای جسم ضرر و برای روح فساد زاست). طبق این روایات هر چیزى که ضرر مهمّى براى بدن داشته باشد حرام است. البتّه ضررهاى جزئى که در همه چیز هست و قابل اجتناب نیست، از آن خارج و منظور ضررهاى کلّى است.
4. قاعده مسلّم اصولى «کُلُّ ما حَکَمَ بِهِ الْعَقْلُ حَکَمَ بِهِ الْشَّرْعُ»؛ (هر چیزى که عقل قطعى به آن حکم کند، شرع هم به آن حکم خواهد کرد)، در حرمت سیگار و انواع مواد مخدر، جاى تردید باقى نمى گذارد. زیرا زیان هاى مهم آن بر همه دانشمندان ثابت شده است.(6)
آموزه های وحیانی اسلام، در کنار این ممانعت ها، راهکارهای درمانگرانه نیز دارند. عامل اصلی روی آوردن به افیون، احساس پوچى و بى هدف بودن زندگى، احساس نداشتن پناهگاه در مشکلات، تصویر وحشتناک از چهره مرگ، بدبینى های آزار دهنده، ترس از آینده جهان و آینده زندگى شخصى است.
بدون شک ایمان به سراى دیگر و زندگى جاویدان در آن عالم توأم با آرامش و عدالت مى تواند به این نگرانى ها پایان دهد. این همان چیزی است که در سوره یونس مورد اشاره قرار گرفته؛ آنجا که در آیات 62 و 64 می خوانیم: «الا انَّ اوْلِیاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ* ... لَهُمُ الْبُشْرَى فِى الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ فى الْاخِرَةِ»؛ (آگاه باشید اولیاء و دوستان خدا نه ترسى [از آینده] دارند و نه غمى از [گذشته]* ... آنها در زندگى دنیا و در آخرت شاد و مسرورند).(7)
مبارزه با مواد مخدر از شعار تا عمل
متأسفانه بعداز سه دهه از تصویب سند بین المللی وین علیه گسترش مواد مخدر، این معضل بین المللی نه تنها حل نشده بلکه ابعاد بغرنج بسیار پیچیده تری یافته است. برای مثال طبق آمارها و گزارش های بین المللی در سال 2016، مصرف افیون هایی مانند ماری جوانا و حشیش و قرص‌های روانگردان نیز گسترش یافته و فقط در این سال 75 گونه جدید از قرص های روانگردان گزارش شده است.موضوع جایگزینی کشت مزارع خشخاش با قهوه و کائوچو نیز تقریبا به فراموشی سپرده شده است. کمک‌های مالی کشورهای صنعتی در زمینه گسترش کشت محصولات جایگزین خشخاش بین سال‌های ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۳، تا ۷۱ در صد کاهش یافته است. 16 سال پس اشغال افغانستان توسط نیروهای آمریکایی، این کشور با بیش از 200 هزار هکتار زیر کشت، هنوز بزرگترین تولید کننده خشخاش جهان است. کشت این گیاه در سال های اخیر ۷۷ درصد افزایش یافته است در حالی که تخریب مزارع تولید تریاک خام نسبت به سال های پیش از آن، بیش از دوبرابر کاهش یافته است. بر اساس گمانه زنی‌های ادارات رسمی، بیش از نیم میلیون افغان در مزارع کشت خشخاش کار می کنند و این رقم، بیش از کل تعداد نیروهای امنیتی این کشور است!
به نظر می رسد این میزان از رشد مواد مخدر دو عامل مهم دارد: یکی سود مالی سرشار این تجارت این موارد که بنابر گزارش های بین المللی سالانه به عددی نزدیک به 400 میلیارد دلار می رسید و بسیاری از سیاستمداران جهان را به عنوان متولیان مبارزه با آن آلوده کرده است؛ دیگری به خدمت گرفته شدن این مواد افیونی در تهاجم فرهنگی کشورهای استعمارگر علیه جوامع و ملل مستقل به عنوان ابزاری برای تباهی آن جوامع و ملل.
پی‌نوشت‌ها:
(1). رک: استفتاءات جدید، مکارم شیرازی، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1427هـ.ق، چاپ دوم، ج 2، سؤال 748.
(2). رک: از تو سوال مى کنند(مجموعه سوالات قرآنى از پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله)، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: علیان نژادى، ابوالقاسم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1387هـ ق، ص 175-176.
(3). رک: استفتاءات جدید، ج 3، ص 174.
(4). برای مثال ر.ک: الکافی، کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، آخوندى، محمد، دار الکتب الإسلامیة، تهران، 1407هـ ق، چاپ چهارم، ج 5، ص 294، حدیث 8.
(5). الفقه المنسوب إلى الإمام الرضا علیه السلام، منسوب به على بن موسى، امام هشتم علیه السلام، محقق / مصحح: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، مؤسسة آل البیت علیهم السلام، مشهد، 1406هـ.ق، چاپ اول، ص 250.
(6). رک: استفتاءات جدید، همان، ج 3، ص 174.
(7). رک: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دار الکتب الاسلامیه، تهران، 1386هـ.ش، چاپ نهم، ج 5، ص 331.
منبع: پایگاه آیت الله العظمی مکارم شیرازی (دام ظله)
