نماز؛ یادآوری ماندگار، پله‌ پله تا نزدیکی به خدا

پرسش :

آیا خواندن نماز در هر روز و شب، کار تکراری نیست؟

پاسخ :

مقدمه:

برخی تصور می‌کنند خواندن نماز در هر روز و شب، کاری تکراری است و جذابیت خود را از دست می‌دهد. اما حقیقت آن است که همان‌ طور که آب و غذا هر روز برای بدن ضروری است، نماز نیز غذای روح و ستون ارتباط انسان با خالق محسوب می‌شود. هدف والای نماز، یادآوری مقصد، شکر نعمت‌ها، درخواست نیازها و رشد معنوی است. این تکرار ظاهری، در واقع یک حرکت مداوم و هدفمند است که انسان را قدم‌ به‌ قدم به قله قرب الهی نزدیک می‌کند.
 

حکمت نماز روزانه

اگر غرض و هدف در کاری معلوم نباشد، فعالیت هایی که برای آن انجام می گیرد، خسته کننده، تکراری و بی معنا به نظر می رسد. اگر ندانیم که یک بنّا، برای چه منظور آجرها را روی هم می گذارد، کار او به نظر کاری تکراری و بی دلیل خواهد آمد؛ ولی چنان که بدانیم قرار است ساختمانی ساخته شود که افرادی در آن سکونت پیدا کنند، دیگر کار چندین روزه و چند ماهه بنّا و کارگر، بی معنا و تکراری نخواهد بود.
 
در نماز نیز همین منطق حکم فرما است. به چند نکته توجه کنید تا موضوع روشن شود:
 
۱- انسان در سیر و سفری سخت و دشوار است و به سوی هدفی بزرگ و متعادل، در حرکت است:
«یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحا فملاقیه(1)؛ ای انسان تو با رنج و سختی به سوی پروردگارت در حرکتی تا او را ملاقات کنی».
 
وقتی چنین هدف بزرگ و ارجمندی در کار است، باید همواره ابزاری در کار باشد که به انسان یادآوری کند؛ وگرنه مقصود فراموش می شود و او در پیچ و خم زندگی، از همه جا بی خبر در راه خواهد ماند.
 
اگر کسی بخواهد به قله ای بزرگ صعود کند و یا غاری بزرگ را در دل زمین طی کند، نیازمند است که در هر مقطع و گذرگاه، مسیر را بررسی و به علایم و نشانه ها، توجه کند تا راه را گم نکند؛ وگرنه در پیچ و تاب غار گم خواهد شد و یا اگر در جاده ای طولانی به طرف مقصدی در حرکت هستید، چنانچه تابلو و نشانه ای در کار نباشد، انسان سرگردان خواهد شد و چه بسا که هرگز به مقصد نرسد.
 
نماز یادآوری کننده و تابلویی است که در همه مقاطع زندگی، به کار می آید و برای یادآوری ضروری است: «و اقم الصلاة لذکری(2)؛ نماز را به خاطر یاد من به پادار».
 
۲- معرفت نعمت های الهی و شکرگزاری در درگاه او؛ شناخت نعمت های الهی و نعمت بخش هستی و شکرگزاری در درگاه او موضوعی است غیر قابل تردید و هر وجدان سالمی، بر ضرورت آن تأکید می کند. بی تردید نماز جلوه ای از شکرگزاری به درگاه خداوند است:
«فلیعبدوا رب هذا البیت، الذی اطعمهم من جوع و آمنهم من خوف(3)؛ پس پروردگار این خانه (کعبه) را بپرستید که شما را سیر کرد و امنیت بخشید».
 
اکنون باید به این پرسش، پاسخ داد که آیا نعمت های الهی، هر روز تجدید نمی شود؟ آیا هر روز و هر شب و هر ساعت و هر لحظه نعمت تازه ای به ما ارزانی نمی شود؟
 
پس هر نماز شکری است در برابر نعمت های جدید و قدیم خداوند و البته که:
از دست و زبان که برآید
کز عهده شکرش به در آید
شکر منعم واجب آید در خرد
ورنه بگشاید در خشم ابد
(سعدی)
 
۳- انسان هر روز، نیازهای جدیدی دارد که آن را می طلبد. نماز که زیباترین شکل و هندسه توجه به خدا است؛ مناسب ترین فرصت برای درخواست و دعا به درگاه او است.
 
گفت وقت فقر و تنگی دو دست
جست و جوی آزموده بهتر است
درگهی را کآزمودم در کرم
حاجت نو را بدان جانب برم
(مولوی)
 
پس همان گونه که آدمی نیازهای نویی دارد، باید نمازهای تازه ای نیز داشته باشد.
 
۴- بدن انسان، همواره نیاز به آب و غذا و هوا دارد تا به حیات خود ادامه دهد و سالم بماند. روح و روان انسان نیز برای سلامت خود، نیاز به تغذیه مناسب فکری و روحی دارد. نماز تغذیه منظم و برنامه ریزی شده، برای روح و روان انسان است.
 
۵- ظاهر بعضی از کارها تکراری است؛ ولی در مجموع هدفی را تعقیب می کند و بدون همان کارهای به ظاهر تکراری، به نتیجه نخواهد رسید. کسی که از نردبان بالا می رود، کاری تکراری می کند، اما با برداشتن هر قدم رو به بالا می رود. چنان که کسی که چاه می کند، دائماً کاری تکراری می کند، اما هر کلنگی که می زند، به عمق بیشتری می رسد.
 
به نظر می رسد هر نماز، با نماز قبلی مشابه است؛ ولی حقیقت آن است که هر نماز انسان را یک پله بالاتر و یک قدم به هدف نزدیک تر می سازد. در آیه پایانی سوره علق می خوانیم: «وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ؛ سجده کن و نزدیک شو»(4).
 

نتیجه‌گیری:

نماز، نه تنها یک عمل تکراری و بی‌هدف نیست، بلکه معنوی‌ترین سرمایه روزانه انسان است؛ قطب‌نمایی که جهت حرکت را به سوی کمال و قرب الهی نشان می‌دهد. این عبادت، همچون چراغی در مسیر زندگی، ما را از غفلت و پراکندگی نجات داده و هدف اصلی آفرینش را در ذهن و دل یادآور می‌شود.

هر رکوع و سجود، همانند گامی حساب‌شده بر پله‌های بندگی است که آرام و با اطمینان، ما را به افق‌های بلندتر می‌رساند. ظاهر نماز شاید یکسان باشد، اما روح آن در هر بار اجرا تازه می‌شود؛ زیرا ما هر روز با شرایط جدید، نیازهای تازه و تجربه‌های متفاوت به پیشگاه خالق می‌رویم.

تکرار نماز، در حقیقت تکرار بازگشت به سرچشمه رحمت و قدرت الهی است؛ فرصتی برای شکر نعمت‌های بی‌پایان، طرح خواسته‌های قلبی و تغذیه روح با یاد خدا. همان‌گونه که قرآن سفارش می‌کند: «وَاسْجُدْ وَاقْتَرِبْ؛ سجده کن تا نزدیک شوی»؛ و این نزدیکی، خود دلیل ارزشمند بودن هر لحظه نماز است.

در حقیقت، نماز، پلی روزانه به سوی قرب الهی و آرامش جاودان روح است.
 
پی‌نوشت‌ها:
1. سوره انشقاق، آیه 6.
2. سوره طه، آیه 14.
3. سوره قریش، آیه 2 و 3.
4. سوره علق، آیه 20.

منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.