امر به معروف در مواجهه با تیپ عجیب
پرسش :
بعضی از دوستانم به شدت به مدگرایی رو آورده اند و هر چند وقت یک بار تیپ عجیب و غریبی به خودشان می دهند. من چه طور می توانم آنها را امر به معروف کنم تا دست از این کارهاشون بردارند؟
پاسخ :
درباره افراد مدگرا، ابتدا باید به انگیزه های گرایش آنها پی برده، سپس متناسب با هر یک از انگیزه ها، راهکار مناسبی را پیش رو گرفت. چرا که هر یک از افرادی که با مدهای مختلف در خیابان ها و مجامع عمومی حاضر می شوند با انگیزه های متفاوتی به این مسئله روی آورده اند که برای تأثیرگذاری راهنمایی و ارشاد آنها باید متناسب با انگیزه های آنها اقدام نمود.
در اینجا به مهم ترین انگیزه های افراد مدگرا و همچنین راهکارهای که می توان جهت ارشاد آنها به کار برد اشاره می نماییم.
انگیزه های روانشناختی
انگیزه های روان شناختی را می توان از عمده ترین عوامل گرایش به مدگرایی برشمرد که در این قسمت به چند مورد اشاره می شود:
تنوع طلبی و نوگرایی
جوانی، فصل تازه ای در زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پرشور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی در شکل دهی آن، نقش اصلی را بر عهده دارند. استقلال طلبی، تنوّع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگی های دوران جوانی است که به شدّت، رفتارهای جوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. تمایل به امروزی شدن و نوگرایی به درجات مختلف در هر نوجوان وجود دارد و گواه نیاز وی به شکستن قالب های موجود، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویّتی متمایز از کسانی که پیش از او بوده اند و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است. این نیاز، زمانی که نمود بیرونی به خود می گیرد و در رفتار جوان منعکس می شود، به صورت مدگرایی ظاهر می گردد.[۱]
همانندسازی
همانندسازی به فرایندی اطلاق می شود که فرد، طی آن نگرش ها و الگوهای رفتاری شخص دیگری را برای خود سرمشق قرار می دهد و با تقلید از نگرش ها و ویژگی رفتاری وی احساس می کند که مقداری از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است. منبع اصلی همانندسازی در دوران کودکی والدین هستند؛ زیرا کودک، اولین و بیشترین برخورد را در زندگی با والدین خود دارد؛ اما در دوران نوجوانی که فرد از والدینش فاصله می گیرد، الگوهایی را که خود را با آنها شبیه کرده است، از دست می دهد و در درون او خلأیی به وجود می آید. چنین خلأیی می باید از طریق یافتن الگوهای دیگر، یعنی از طریق همانندسازی های جدید با دیگری، پر شود. به اعتقاد روان شناسان، همین خلأ و احساس ن امنی ناشی از آن باعث می شود که نوجوان در مسیر خود به راه حل هایی متوسل شود که این راه حل ها از طریق همانندسازی با شخصیت هایی است که الگوی نوجوان قرار می گیرند. این شخصیت ها ممکن است چهره های محبوب و معروف یا گروه خاصی (مانند رپ ها) باشند و جوان خود را از نظر ظاهری شبیه آنها ساخته، در شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازی کند؛ به محض این که یک هنرمند یا ورزشکار لباسی را بپوشد و در صحنه ای ظاهر شود، جوانان با وی همانندسازی نموده، سعی می کنند به عنوان مد، آن را در جامعه طرح کنند.[۲]
رقابت منفی
انگیزه رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران، از دیگر عوامل پیروی از مُد در بین جوانان و نوجوانان محسوب می شود. این انگیزه، در همه افراد وجود دارد و به گونه های مختلف بروز می کند. رقابت اگر در زمینه های مثبتْ جهت داده شود، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فردی می شود؛ اما اگر جهت گیری آن به سوی امور مادّی و مُدپرستی باشد و فرد، سعی کند از لحاظ ظاهری (و مثلاً در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند، سرانجامِ خوبی نخواهد داشت.[۳]
ترس از سرزنش
علاوه بر این که تمایل شدید به همسان سازی با گروه های هم سال و الگوپذیری از دوستان در مدگرایی جوانان نقش اساسی دارد؛ ترس و نگرانی از سرزنش ها ازسوی دوستان در گرایش جوانان و نوجوانان در انتخاب نوع پوشش و آرایش آنها نقش بسزایی ایفا می نماید. لذا از آنجا که عدم هم رنگ نشدن با دیگران ممکن است به تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان منجر شود، همین امر انگیزه ای می شود تا جوانان و نوجوانان خود را شبیه اطرافیان نموده و از مدهای رایج پیروی کنند.[۴]
خودنمایی
تمایل به برانگیختن احساسات دیگران و اشتیاق به پسندیدگی و پذیرفتگی، شاید نیرومندترین محرک زندگی این دسته از افراد باشد. لذا با تعویض و تغییر هر روزه لباس و آرایش خود و خریدن لباس های گران قیمت و مُدِ روز، در صدد جلب توجه دیگران برآمده و باعث جلب توجه دیگران شده، نگاه هایی را به خود معطوف می دارند.[۵]
عقده حقارت
یکی از مسائل مهم در زندگی برخی از انسان ها، عقده هایی است که بر اثر تحقیرها یا ارضا نشدن برخی امیال و خواسته های او انباشته می شود که با ایجاد یک زمینه (مد غربی و زینت کردن و…) خود را نمایان می کند؛ عقده هایی که فرد را نسبت به خود بی اعتماد، و اراده را از او سلب می کند و فرد برای جبران آن به رفتار نابهنجار مدگرایی گرایش می یابد.[۶]
چگونگی و نحوه امر به معروف
کسانی که تصمیم به ارشاد و امر به معروف چنین افرادی را دارند همواره باید توجه داشته باشند که علت بروز این رفتار جوان یا نوجوان برخاسته از احساس استقلال طلبی، نوگرایی، عقده حقارت و… است و نباید با موضع گیری های تند و تخریبی، آنها را به لجاجت و مقابله واداشته شوند. لذا در این حالت ابتدا باید از چنین افرادی دلجویی کرد و به آنها تفهیم نمود که هیچ گاه مراعات ضوابط صحیح دینی و اجتماعی در نحوه پوشش و آرایش مناسب، به معنای محرومیت و محدودیت و سلب آزادی نیست.
با توجه به مقدمه ای که ذکر گردید در مسیر امر به معروف و ارشاد افراد مدگرایی نکاتی در خور توجه و سزاوار پیگیری است:
از کسانی که اقدام به مدگرایی می نمایند بخواهید در انتخاب دوست خوب دقت نمایید و با هشدار نسبت به پیامدهای دوستان ناباب این نکته را یادآوری نمایید که معمولاً این دوره زودگذر است.
خاطر نشان نمایید که زیبایی و خوشبختی، مساوی با خوش چهره بودن و یا پوشیدن لباس های عجیب و غریب نیست.
از کسانی که به دلیل عقده های حقارت و خود کم بینی به مدگرایی گرایش پیدا کرده اند بخواهید تا توانایی ها و استعدادهای خود را شناسایی کرده آنها را بر روی کاغذی یادداشت کنند. به چنین افرادی ارزش های واقعی را معرفی نموده و از آنها بخواهید این ارزش ها را ملاک رفتار خود قرار دهند.
این دسته از افراد باید بدانند که ارزش واقعی انسان ها با داشتن پول و ثروت ارزیابی نمی شود بلکه آنچه که ارزش واقعی انسان ها را می سازد؛ داشتن تقوا، سخاوت، فروتنی، قناعت، دستگیری از نیازمندان و… می باشد و خداوند متعال نیز افراد را بر همین اساس ارزیابی می نماید و از همین رو فرموده است:
«إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»؛[۷] «گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست».
باید دیدگاه این افراد را نسبت به فلسفه درست در زندگی تغییر داد، چرا که کسانیا که کسانی که نسبت به فلسفه زندگی بینش درستی ندارند به راحتی تحت تأثیر فشارهای اجتماعی قرار گرفته و این گونه فشار ها همچون بادی آنها را به هر سویی سوق می دهد.
انگیزه های سیاسی
در بخشی از مباحث جامعه شناسی به موضوع تأثیر پذیری افراد از پدیده ها و کنش های سیاسی پرداخته شده است، که به موجب آن، فرد زمانی که به هر علت – بجا یا نابجا – با موجودیت سیاسی حاکم مخالف شود با بخشی از عملکرد آن را نپسندد و از سویی نتواند به واکنشی ستیزه جویانه دست زند، مخالفت خود را در رفتارهای اجتماعی ظاهر می سازد. به عنوان نمونه اگر حاکمیت سیاسی و اجتماعی با مذهب گرایان است او سعی می کند هر چه نشان مذهب دارد از خود دور سازد و بر ضد آن موضع گیری کند.[۸]
از همین روست که می بینیم اولین مدهایی که در جهان شکل گرفت همچون بیتل ها «Beetele» و هیپی ها «Hippie» و یا پانک ها «Punk» با همین انگیزه به وجود آمد.
در کشور ما نیز در برخی مقاطع همچون روند انتخابات ها شاهد بروز چنین رفتارهایی از سوی طرفداران برخی جریان ها بوده ایم که در اعتراض به نتیجه انتخابات اقدام به پوشیدن لباس ها و یا مچ بندهایی به رنگ خاص بوده اند و در مقطعی این نوع پوشش مد گردیده است بهترین روش ارشاد و راهنمایی، در مواجهه با افرادی که مدل مو و یا لباسی را به عنوان شیوه ای برای اظهار نارضایتی سیاسی خود انتخاب می نمایند، تبیین تاریخی بی نتیجه بودن این گونه روش ها، در به ثمر نشاندن اعتراضات سیاسی می باشد.
پی نوشتها:
[۱] – جوانان و مدگرایی، محمدصادق شجاعی، حدیث زندگی مهر و آبان ۱۳۸۲، شماره ۱۳
[۲] – مد؛ نوآوری یا هنجارشکنی؟!، علی ترکاشوند، روزنامه رسالت، شماره ۶۵۳۸، ص ۲۰
[۳] – همان.
[۴] – همان.
[۵] – ر.ک: یوسف غلامی، اخلاق و رفتارهای جنسی، قم، بهار ۱۳۸۶، دفتر نشر معارف، سوم، ص۱۸۶- ۲۱۴
[۶] – ر.ک: مدگرایی، سید محمد تقی قاضوی، صباح، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۱۵ و ۱۶
[۷] – حجرات(۴۹)، آیه ۱۳٫
[۸] – ر.ک: یوسف غلامی، اخلاق و رفتارهای جنسی، قم، بهار ۱۳۸۶، دفتر نشر معارف، سوم، ص۲۰۴
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
در اینجا به مهم ترین انگیزه های افراد مدگرا و همچنین راهکارهای که می توان جهت ارشاد آنها به کار برد اشاره می نماییم.
انگیزه های روانشناختی
انگیزه های روان شناختی را می توان از عمده ترین عوامل گرایش به مدگرایی برشمرد که در این قسمت به چند مورد اشاره می شود:
تنوع طلبی و نوگرایی
جوانی، فصل تازه ای در زندگی و سرآغاز ورود انسان به جهان پرشور و رنگارنگ است که غرایز طبیعی در شکل دهی آن، نقش اصلی را بر عهده دارند. استقلال طلبی، تنوّع دوستی، هیجان خواهی، نقد گذشته و نوگرایی از جمله ویژگی های دوران جوانی است که به شدّت، رفتارهای جوانان را تحت تأثیر قرار می دهد. تمایل به امروزی شدن و نوگرایی به درجات مختلف در هر نوجوان وجود دارد و گواه نیاز وی به شکستن قالب های موجود، فاصله گرفتن از هنجارهای پیشین و رسیدن به هویّتی متمایز از کسانی که پیش از او بوده اند و همچنین گرایش به فاصله گرفتن از والدین است. این نیاز، زمانی که نمود بیرونی به خود می گیرد و در رفتار جوان منعکس می شود، به صورت مدگرایی ظاهر می گردد.[۱]
همانندسازی
همانندسازی به فرایندی اطلاق می شود که فرد، طی آن نگرش ها و الگوهای رفتاری شخص دیگری را برای خود سرمشق قرار می دهد و با تقلید از نگرش ها و ویژگی رفتاری وی احساس می کند که مقداری از قدرت و کفایت او را نیز به دست آورده است. منبع اصلی همانندسازی در دوران کودکی والدین هستند؛ زیرا کودک، اولین و بیشترین برخورد را در زندگی با والدین خود دارد؛ اما در دوران نوجوانی که فرد از والدینش فاصله می گیرد، الگوهایی را که خود را با آنها شبیه کرده است، از دست می دهد و در درون او خلأیی به وجود می آید. چنین خلأیی می باید از طریق یافتن الگوهای دیگر، یعنی از طریق همانندسازی های جدید با دیگری، پر شود. به اعتقاد روان شناسان، همین خلأ و احساس ن امنی ناشی از آن باعث می شود که نوجوان در مسیر خود به راه حل هایی متوسل شود که این راه حل ها از طریق همانندسازی با شخصیت هایی است که الگوی نوجوان قرار می گیرند. این شخصیت ها ممکن است چهره های محبوب و معروف یا گروه خاصی (مانند رپ ها) باشند و جوان خود را از نظر ظاهری شبیه آنها ساخته، در شیوه لباس پوشیدن و طرز رفتار با آنان همانندسازی کند؛ به محض این که یک هنرمند یا ورزشکار لباسی را بپوشد و در صحنه ای ظاهر شود، جوانان با وی همانندسازی نموده، سعی می کنند به عنوان مد، آن را در جامعه طرح کنند.[۲]
رقابت منفی
انگیزه رقابت و چشم و هم چشمی با دیگران، از دیگر عوامل پیروی از مُد در بین جوانان و نوجوانان محسوب می شود. این انگیزه، در همه افراد وجود دارد و به گونه های مختلف بروز می کند. رقابت اگر در زمینه های مثبتْ جهت داده شود، باعث پیشرفت و رشد و تکامل معنوی فردی می شود؛ اما اگر جهت گیری آن به سوی امور مادّی و مُدپرستی باشد و فرد، سعی کند از لحاظ ظاهری (و مثلاً در سبک و شیوه لباس پوشیدن) از دیگران عقب نماند، سرانجامِ خوبی نخواهد داشت.[۳]
ترس از سرزنش
علاوه بر این که تمایل شدید به همسان سازی با گروه های هم سال و الگوپذیری از دوستان در مدگرایی جوانان نقش اساسی دارد؛ ترس و نگرانی از سرزنش ها ازسوی دوستان در گرایش جوانان و نوجوانان در انتخاب نوع پوشش و آرایش آنها نقش بسزایی ایفا می نماید. لذا از آنجا که عدم هم رنگ نشدن با دیگران ممکن است به تحقیر و تمسخر، پوزخند زدن و متلک گفتن اطرافیان منجر شود، همین امر انگیزه ای می شود تا جوانان و نوجوانان خود را شبیه اطرافیان نموده و از مدهای رایج پیروی کنند.[۴]
خودنمایی
تمایل به برانگیختن احساسات دیگران و اشتیاق به پسندیدگی و پذیرفتگی، شاید نیرومندترین محرک زندگی این دسته از افراد باشد. لذا با تعویض و تغییر هر روزه لباس و آرایش خود و خریدن لباس های گران قیمت و مُدِ روز، در صدد جلب توجه دیگران برآمده و باعث جلب توجه دیگران شده، نگاه هایی را به خود معطوف می دارند.[۵]
عقده حقارت
یکی از مسائل مهم در زندگی برخی از انسان ها، عقده هایی است که بر اثر تحقیرها یا ارضا نشدن برخی امیال و خواسته های او انباشته می شود که با ایجاد یک زمینه (مد غربی و زینت کردن و…) خود را نمایان می کند؛ عقده هایی که فرد را نسبت به خود بی اعتماد، و اراده را از او سلب می کند و فرد برای جبران آن به رفتار نابهنجار مدگرایی گرایش می یابد.[۶]
چگونگی و نحوه امر به معروف
کسانی که تصمیم به ارشاد و امر به معروف چنین افرادی را دارند همواره باید توجه داشته باشند که علت بروز این رفتار جوان یا نوجوان برخاسته از احساس استقلال طلبی، نوگرایی، عقده حقارت و… است و نباید با موضع گیری های تند و تخریبی، آنها را به لجاجت و مقابله واداشته شوند. لذا در این حالت ابتدا باید از چنین افرادی دلجویی کرد و به آنها تفهیم نمود که هیچ گاه مراعات ضوابط صحیح دینی و اجتماعی در نحوه پوشش و آرایش مناسب، به معنای محرومیت و محدودیت و سلب آزادی نیست.
با توجه به مقدمه ای که ذکر گردید در مسیر امر به معروف و ارشاد افراد مدگرایی نکاتی در خور توجه و سزاوار پیگیری است:
از کسانی که اقدام به مدگرایی می نمایند بخواهید در انتخاب دوست خوب دقت نمایید و با هشدار نسبت به پیامدهای دوستان ناباب این نکته را یادآوری نمایید که معمولاً این دوره زودگذر است.
خاطر نشان نمایید که زیبایی و خوشبختی، مساوی با خوش چهره بودن و یا پوشیدن لباس های عجیب و غریب نیست.
از کسانی که به دلیل عقده های حقارت و خود کم بینی به مدگرایی گرایش پیدا کرده اند بخواهید تا توانایی ها و استعدادهای خود را شناسایی کرده آنها را بر روی کاغذی یادداشت کنند. به چنین افرادی ارزش های واقعی را معرفی نموده و از آنها بخواهید این ارزش ها را ملاک رفتار خود قرار دهند.
این دسته از افراد باید بدانند که ارزش واقعی انسان ها با داشتن پول و ثروت ارزیابی نمی شود بلکه آنچه که ارزش واقعی انسان ها را می سازد؛ داشتن تقوا، سخاوت، فروتنی، قناعت، دستگیری از نیازمندان و… می باشد و خداوند متعال نیز افراد را بر همین اساس ارزیابی می نماید و از همین رو فرموده است:
«إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ»؛[۷] «گرامی ترین شما نزد خداوند با تقواترین شماست».
باید دیدگاه این افراد را نسبت به فلسفه درست در زندگی تغییر داد، چرا که کسانیا که کسانی که نسبت به فلسفه زندگی بینش درستی ندارند به راحتی تحت تأثیر فشارهای اجتماعی قرار گرفته و این گونه فشار ها همچون بادی آنها را به هر سویی سوق می دهد.
انگیزه های سیاسی
در بخشی از مباحث جامعه شناسی به موضوع تأثیر پذیری افراد از پدیده ها و کنش های سیاسی پرداخته شده است، که به موجب آن، فرد زمانی که به هر علت – بجا یا نابجا – با موجودیت سیاسی حاکم مخالف شود با بخشی از عملکرد آن را نپسندد و از سویی نتواند به واکنشی ستیزه جویانه دست زند، مخالفت خود را در رفتارهای اجتماعی ظاهر می سازد. به عنوان نمونه اگر حاکمیت سیاسی و اجتماعی با مذهب گرایان است او سعی می کند هر چه نشان مذهب دارد از خود دور سازد و بر ضد آن موضع گیری کند.[۸]
از همین روست که می بینیم اولین مدهایی که در جهان شکل گرفت همچون بیتل ها «Beetele» و هیپی ها «Hippie» و یا پانک ها «Punk» با همین انگیزه به وجود آمد.
در کشور ما نیز در برخی مقاطع همچون روند انتخابات ها شاهد بروز چنین رفتارهایی از سوی طرفداران برخی جریان ها بوده ایم که در اعتراض به نتیجه انتخابات اقدام به پوشیدن لباس ها و یا مچ بندهایی به رنگ خاص بوده اند و در مقطعی این نوع پوشش مد گردیده است بهترین روش ارشاد و راهنمایی، در مواجهه با افرادی که مدل مو و یا لباسی را به عنوان شیوه ای برای اظهار نارضایتی سیاسی خود انتخاب می نمایند، تبیین تاریخی بی نتیجه بودن این گونه روش ها، در به ثمر نشاندن اعتراضات سیاسی می باشد.
پی نوشتها:
[۱] – جوانان و مدگرایی، محمدصادق شجاعی، حدیث زندگی مهر و آبان ۱۳۸۲، شماره ۱۳
[۲] – مد؛ نوآوری یا هنجارشکنی؟!، علی ترکاشوند، روزنامه رسالت، شماره ۶۵۳۸، ص ۲۰
[۳] – همان.
[۴] – همان.
[۵] – ر.ک: یوسف غلامی، اخلاق و رفتارهای جنسی، قم، بهار ۱۳۸۶، دفتر نشر معارف، سوم، ص۱۸۶- ۲۱۴
[۶] – ر.ک: مدگرایی، سید محمد تقی قاضوی، صباح، بهار و تابستان ۱۳۸۴، شماره ۱۵ و ۱۶
[۷] – حجرات(۴۹)، آیه ۱۳٫
[۸] – ر.ک: یوسف غلامی، اخلاق و رفتارهای جنسی، قم، بهار ۱۳۸۶، دفتر نشر معارف، سوم، ص۲۰۴
منبع: پرسش ها و پاسخ های دانشجویی، دفتر پنجاه و هشتم، امر به معروف و نهی از منکر، تدوین: سیدحسن موسوی، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه ها، دفتر نشر معارف، 1394.
