اضطراب و فشار های عصبی فرزند
پرسش :
دختر چهارده ساله ی من گاهی اوقات، مثلاً در زمان تماشای تلویزیون، ناخن ها، پوست، کف پا و گاهی هم مژه هایش را می کند؛ امّا از لحاظ خواب و تغذیه مشکلی ندارد و بانشاط است؛ مشکل چیست؟
پاسخ :
پاسخ از حجت الاسلام سیدعلیرضا تراشیون (کارشناس و مشاور تربیت کودک و نوجوان):
معمولاً ناخن جویدن، کندن پوست لب یا کندن پوست گوشه های ناخن، اینها نشانه های یک سری از اضطراب ها و استرس هایی است که روی فرد ایجاد می شود؛ و برای این که بخواهد خودش را تخلیه کند، از این ابزار استفاده می کند.
این رفتار ها در بچّه ها و نوجوانان معمولاً طیف ها و حالت های مختلفی دارد. مثلاً بعضی از دختر خانم ها گوشه ی موهایشان را در دهان می کنند و یا آن را با دندان می کنند؛ خصوصاً وقت هایی که اضطراب دارند. لذا در کلام این پدر بزرگوار شنیدیم که گفتند وقتی تلویزیون می بیند، بیشتر این اتّفاق برایش می افتد. این نشان می دهد که فیلم و سریال ها و برنامه هایی که می بیند، ممکن است اضطراب هایی را در او ایجاد کند و آرامش درونی او را بر هم بزند و او برای این که خودش را تخلیه کند، دست به این اعمال می زند.
این رفتارها، یک نشانه است
نکته ای که در اینجا باید مطرح کنم این است که در خیلی از مواقع این رفتارها خوب است؛ یعنی بچّه ها دارند حالت های درونی و اضطراب هایشان را با این کار، تخلیه می کنند؛ چراکه اگر این فشارها را در درون خودشان بریزند، به تیک های بدتری منجر می شود؛ مثل لکنت زبان یا پلک زدن های بیش از حد؛ لذا گاهی اوقات ما می گوییم که این کار خوب است. این کار مانند تبی می ماند که برای بدن یک سری آسیب هایی دارد؛ امّا خیلی از پزشکان می گویند که تب یک نعمت بزرگ الهی است؛ زیرا اگر تب نبود، ما بیماری ها را متوجّه نمی شدیم. لذا وقتی بچّه ناخن خود را می خورد، ما متوجّه می شویم که در او یک فشار روحی وجود دارد و خود این یک نشانه است که به ما کمک می کند تا این مشکل را متوجّه شویم.
راهکارها
الف. عامل اضطراب را برداریم
من به این پدر بزرگوار و سایر والدین توصیه می کنم که در ابتدا ریشه را بزنیم؛ یعنی اگر می بینیم که بعضی چیزها در فرزند ما اضطراب ایجاد می کند، این اضطراب ها را برداریم. شاید بعضی ها بگویند: به سریال و داستان چه طور می شود گفت که اضطراب نداشته باش؟!
گاهی اوقات خیلی خوب است که ما همه ی واقعیت را به بچّه های خود بگوییم؛ مثلاً به او بگوییم: همه چیز در این فیلم و سریالی که می بینی، دروغ است! این بازیگران گاهی اوقات در پشت صحنه به ما می خندند. حتّی بعضی از بزرگان ما معتقد هستند که این فیلم ها و سریال ها، یک شبه شعبده است؛ چرا که مثلاً در این فیلم آن قدر واقعی پدری می میرد که مخاطب واقعاً فکر می کند که این پدر مُرد! در صورتی که او در پشت دوربین در حال چایی خوردن است!
ما باید حقیقت را به بچّه ها نشان دهیم و بگوییم که واقعیت ها چیست تا به عالم خیال خود نروند. این یکی از راه های کمک کردن است.
ب. مشغول شدن به خوراکی
اگر نمی توانیم این کار را کنیم، زمینه های مثبتی را برای تخلیه ی بچّه ایجاد کنیم؛ مثلاً هنگام دیدن فیلم و سریال به او تخمه بدهیم، بخورد؛ البته نباید در این امر زیاده روی شود، به طوری که در هر بار تماشای تلویزیون، نیم کیلو تخمه بخورد!
به هر حال در این مواقع باید دهان و دست این بچّه ها مشغول باشد؛ حالا یا با تخمه خوردن یا با میوه خوردن یا با آدامس خوردن. این رفتارها باعث می شود که یک مقدار حالت های عصبی و اضطراب بچّه تخلیه شود.
ج. پیوند با خدا
یکی از راه ها این است که ما پیوند بچّه را در سنّ بلوغ با خدا بیشتر کنیم؛ چرا که “ ِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ“[۱]. ما می توانیم به او بگوییم که هر وقت مضطرب شدی و اضطراب وجودت را گرفت، ذکر “لا حول و لا قوّه الّا بالله” یا تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها را بگو و یا آیه هایی را که بلد هستی، بخوان؛ ؛ چون اثرات مثبت تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها تنها در این نیست که آن را بعد از نماز به کار ببریم؛ بلکه در خیلی از موارد می توانیم به عنوان ایجاد آرامش از آن استفاده کنیم.
تلاوت قرآن کریم نیز خیلی به ما کمک می کند. امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: اگر یک زمانی پیش بیاید که همه اهل زمین در یک حادثه نابود شوند و تنها من باشم و قرآن، احساس تنهایی نمی کنم و در کنار قرآن آرامش می گیرم. ما می توانیم از این عوامل معنوی برای دختر چهارده یا پانزده ساله ی خودمان استفاده کنیم.
ما باید مدیریت کنیم که بچّه های ما خیلی پای فیلم و سریال ننشینند؛ مخصوصاً برنامه هایی که در آن یک نفر می میرد یا در ازدواجش دچار مشکل است؛ این ها سرشار از اضطراب و هیجان است. از این ها خود داری کنیم و وقت فرزند را با یک سری کار های مناسب تر پر کنیم.
[۱]. الرعد؛ ۲۸- تنها یاد خدا آرامش بخش دلهاست.
معمولاً ناخن جویدن، کندن پوست لب یا کندن پوست گوشه های ناخن، اینها نشانه های یک سری از اضطراب ها و استرس هایی است که روی فرد ایجاد می شود؛ و برای این که بخواهد خودش را تخلیه کند، از این ابزار استفاده می کند.
این رفتار ها در بچّه ها و نوجوانان معمولاً طیف ها و حالت های مختلفی دارد. مثلاً بعضی از دختر خانم ها گوشه ی موهایشان را در دهان می کنند و یا آن را با دندان می کنند؛ خصوصاً وقت هایی که اضطراب دارند. لذا در کلام این پدر بزرگوار شنیدیم که گفتند وقتی تلویزیون می بیند، بیشتر این اتّفاق برایش می افتد. این نشان می دهد که فیلم و سریال ها و برنامه هایی که می بیند، ممکن است اضطراب هایی را در او ایجاد کند و آرامش درونی او را بر هم بزند و او برای این که خودش را تخلیه کند، دست به این اعمال می زند.
این رفتارها، یک نشانه است
نکته ای که در اینجا باید مطرح کنم این است که در خیلی از مواقع این رفتارها خوب است؛ یعنی بچّه ها دارند حالت های درونی و اضطراب هایشان را با این کار، تخلیه می کنند؛ چراکه اگر این فشارها را در درون خودشان بریزند، به تیک های بدتری منجر می شود؛ مثل لکنت زبان یا پلک زدن های بیش از حد؛ لذا گاهی اوقات ما می گوییم که این کار خوب است. این کار مانند تبی می ماند که برای بدن یک سری آسیب هایی دارد؛ امّا خیلی از پزشکان می گویند که تب یک نعمت بزرگ الهی است؛ زیرا اگر تب نبود، ما بیماری ها را متوجّه نمی شدیم. لذا وقتی بچّه ناخن خود را می خورد، ما متوجّه می شویم که در او یک فشار روحی وجود دارد و خود این یک نشانه است که به ما کمک می کند تا این مشکل را متوجّه شویم.
راهکارها
الف. عامل اضطراب را برداریم
من به این پدر بزرگوار و سایر والدین توصیه می کنم که در ابتدا ریشه را بزنیم؛ یعنی اگر می بینیم که بعضی چیزها در فرزند ما اضطراب ایجاد می کند، این اضطراب ها را برداریم. شاید بعضی ها بگویند: به سریال و داستان چه طور می شود گفت که اضطراب نداشته باش؟!
گاهی اوقات خیلی خوب است که ما همه ی واقعیت را به بچّه های خود بگوییم؛ مثلاً به او بگوییم: همه چیز در این فیلم و سریالی که می بینی، دروغ است! این بازیگران گاهی اوقات در پشت صحنه به ما می خندند. حتّی بعضی از بزرگان ما معتقد هستند که این فیلم ها و سریال ها، یک شبه شعبده است؛ چرا که مثلاً در این فیلم آن قدر واقعی پدری می میرد که مخاطب واقعاً فکر می کند که این پدر مُرد! در صورتی که او در پشت دوربین در حال چایی خوردن است!
ما باید حقیقت را به بچّه ها نشان دهیم و بگوییم که واقعیت ها چیست تا به عالم خیال خود نروند. این یکی از راه های کمک کردن است.
ب. مشغول شدن به خوراکی
اگر نمی توانیم این کار را کنیم، زمینه های مثبتی را برای تخلیه ی بچّه ایجاد کنیم؛ مثلاً هنگام دیدن فیلم و سریال به او تخمه بدهیم، بخورد؛ البته نباید در این امر زیاده روی شود، به طوری که در هر بار تماشای تلویزیون، نیم کیلو تخمه بخورد!
به هر حال در این مواقع باید دهان و دست این بچّه ها مشغول باشد؛ حالا یا با تخمه خوردن یا با میوه خوردن یا با آدامس خوردن. این رفتارها باعث می شود که یک مقدار حالت های عصبی و اضطراب بچّه تخلیه شود.
ج. پیوند با خدا
یکی از راه ها این است که ما پیوند بچّه را در سنّ بلوغ با خدا بیشتر کنیم؛ چرا که “ ِ أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ“[۱]. ما می توانیم به او بگوییم که هر وقت مضطرب شدی و اضطراب وجودت را گرفت، ذکر “لا حول و لا قوّه الّا بالله” یا تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها را بگو و یا آیه هایی را که بلد هستی، بخوان؛ ؛ چون اثرات مثبت تسبیحات حضرت زهرا سلام الله علیها تنها در این نیست که آن را بعد از نماز به کار ببریم؛ بلکه در خیلی از موارد می توانیم به عنوان ایجاد آرامش از آن استفاده کنیم.
تلاوت قرآن کریم نیز خیلی به ما کمک می کند. امام زین العابدین علیه السلام فرمودند: اگر یک زمانی پیش بیاید که همه اهل زمین در یک حادثه نابود شوند و تنها من باشم و قرآن، احساس تنهایی نمی کنم و در کنار قرآن آرامش می گیرم. ما می توانیم از این عوامل معنوی برای دختر چهارده یا پانزده ساله ی خودمان استفاده کنیم.
ما باید مدیریت کنیم که بچّه های ما خیلی پای فیلم و سریال ننشینند؛ مخصوصاً برنامه هایی که در آن یک نفر می میرد یا در ازدواجش دچار مشکل است؛ این ها سرشار از اضطراب و هیجان است. از این ها خود داری کنیم و وقت فرزند را با یک سری کار های مناسب تر پر کنیم.
[۱]. الرعد؛ ۲۸- تنها یاد خدا آرامش بخش دلهاست.
