راه های ثابت شدن اول ماه
پرسش :
اولِ ماه به چند طریق ثابت می شود؟(1)
پاسخ :
اولِ ماه طبق نظر مشهور فقها به پنج طریق ثابت می شود: 1. دیدن ماه؛ 2. یقین یا اطمینان عقلایی؛ 3. شهادت دو مرد عادل؛ 4. گذشتن سی روز از اول ماه؛ 5. حکم حاکم. تفصیل هرکدام در ادامه می آید.
آنکه خود انسان ماه را ببیند؛ خواه با چشم عادی ببیند یا با چشم غیرعادی. بنابراین دیدن با تلسکوپ نیز کافی است(4) (مقام معظم رهبری و آیت الله فاضل).(5)
آنکه خود انسان ماه را ببیند و دیدن باید با چشم معمولی، یعنی چشم غیرمسلح باشد. بنابراین دیدن با تلسکوپ کافی نیست؛ مگر مفید یقین باشد (آیت الله بهجت).(6)
تذکر: باید شهادت به رؤیت باشد؛ بنابراین با شهادتی که ازروی حس نبوده، بلکه ازروی حدس باشد، اول ماه ثابت نمی شود (مشهور).
تذکر: اول ماه به شهادت زنان یا به شهادت یک مرد همراه قسم هم ثابت نمی شود (مشهور).
اول ماه به حکمِ حاکم شرع ثابت نمی شود؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیات عظام خویی و سیستانی).(14)
ثبوت ماه با حکمِ حاکم شرع محل اشکال است؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیات عظام وحید و زنجانی).(15)
پی‌نوشت:
1- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ خویی و تبریزی و وحید و سیستانی، منهاج الصالحین،ذیل مسأله 1042، فصل فی ثبوت الهلال؛ گلپایگانی، هدایة العباد، مسأله 1367؛ صافی، هدایة العباد، مسأله 1368.
2- اگر از تلسکوپ برای یافتن موقعیت هلال استفادهشود، به گونه ای که بعد از پیداکردن موقعیت آن، با چشم عادینیز ماه مشاهده شود، به نظر مشهور مراجع کافی است.
3- تحریر الوسیله، مسائل مستحدثه، مسائل الصلاهو الصوم، مسأله 18؛ استفتای کتبی خصوصی از مراجع؛ تبریزی، صراط النجاة،ج 10، سوال 451.
4- رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکمواحدند؛ اما دربارۀ انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیتمعلوم نیست، محل اشکال است (مقام معظم رهبری).
5- استفتای کتبی خصوصی از مراجع.
6- همان.
7- یا با چشم مسلح (طبق نظر برخی از مراجع مثل مقام معظم رهبری و آیات عظام فاضل).
8- دربارۀ اطمینان، معتبر است که از منشأهای عقلایی حاصل بشود.
9- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730.
10- یا با چشم مسلح (طبق نظر برخی از مراجع مثل مقام معظم رهبری و آیت الله فاضل).
11- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730.
12- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1738.
13- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1731.
14- همان.
15- وحید، منهاج الصالحین، ج 1، ذیل مسأله 1042، فصل فی ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1731.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
اولِ ماه طبق نظر مشهور فقها به پنج طریق ثابت می شود: 1. دیدن ماه؛ 2. یقین یا اطمینان عقلایی؛ 3. شهادت دو مرد عادل؛ 4. گذشتن سی روز از اول ماه؛ 5. حکم حاکم. تفصیل هرکدام در ادامه می آید.
اولین طریق: دیدن ماه
آنکه خود انسان ماه را ببیند و دیدن باید با چشم معمولی، یعنی چشم غیرمسلح باشد. بنابراین دیدن با تلسکوپ(2) کافی نیست (حضرت امام و آیات عظام تبریزی، سیستانی، صافی و مکارم).(3)آنکه خود انسان ماه را ببیند؛ خواه با چشم عادی ببیند یا با چشم غیرعادی. بنابراین دیدن با تلسکوپ نیز کافی است(4) (مقام معظم رهبری و آیت الله فاضل).(5)
آنکه خود انسان ماه را ببیند و دیدن باید با چشم معمولی، یعنی چشم غیرمسلح باشد. بنابراین دیدن با تلسکوپ کافی نیست؛ مگر مفید یقین باشد (آیت الله بهجت).(6)
دومین طریق: یقین یا اطمینان عقلایی
آنکه عده ای که از گفتۀ آنان یقین یا اطمینان پیدا می شود، بگویند ماه را با چشم غیرمسلح(7) دیده ایم یا هر چیزی که به واسطۀ آن یقین یا اطمینان پیدا شود(8) (مشهور).(9)سومین طریق: شهادت دو مرد عادل
آنکه دو مرد عادل بگویند که در شب، ماه را با چشم غیرمسلح(10) دیده ایم. ولی اگر صفت ماه را برخلاف یکدیگر بگویند، اولِ ماه ثابت نمی شود و همچنین است اگر انسان یقین یا اطمینان به اشتباه آن ها داشته باشد یا شهادت آنان مبتلا به معارض یا در حکم معارض باشد؛ مثلاً گروهی به دنبال رؤیت ماه باشند (استهلال نمایند) و دو نفر عادل از میان آنان ادعای رؤیت کنند و دیگران رؤیت نکنند. حال آنکه دو نفر عادل دیگر در میان آن ها باشد که در دانستن جای هلال و در تیزبینی، مانند آن دو عادلِ اول باشند و آسمان صاف باشد و مانع احتمالی از دیدن آن دو نباشد و آن ها بگویند ماه دیده نشد. در این چنین مواردی، اولِ ماه به شهادت دو عادل ثابت نمی شود (مشهور).(11)تذکر: باید شهادت به رؤیت باشد؛ بنابراین با شهادتی که ازروی حس نبوده، بلکه ازروی حدس باشد، اول ماه ثابت نمی شود (مشهور).
تذکر: اول ماه به شهادت زنان یا به شهادت یک مرد همراه قسم هم ثابت نمی شود (مشهور).
چهارمین طریق: گذشتن سی روز از اول ماه
آنکه سی روز از اول ماه شعبان بگذرد که به واسطۀ آن، اول ماه رمضان ثابت می شود و سی روز از اول ماه رمضان بگذرد که به واسطۀ آن، اول ماه شوال ثابت می شود (مشهور).(12)پنجمین طریق: حکم حاکم
اول ماه به حکمِ حاکم شرع ثابت می شود؛ مگر آنکه فرد بداند در حکم حاکم شرع خطا و اشتباهی شده است (حضرت امام و مقام معظم رهبری و آیات عظام تبریزی، فاضل، گلپایگانی، اراکی، مکارم، نوری و صافی).(13)اول ماه به حکمِ حاکم شرع ثابت نمی شود؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیات عظام خویی و سیستانی).(14)
ثبوت ماه با حکمِ حاکم شرع محل اشکال است؛ مگر اینکه از حکمِ حاکم شرع یا ثابت شدن ماه نزد او، اطمینان یا یقین به دیده شدن ماه با چشم غیرمسلح (چشم معمولی) در همان شهر یا شهرهایی که با آن شهر اتحاد افق دارند، حاصل شود (آیات عظام وحید و زنجانی).(15)
پی‌نوشت:
1- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ خویی و تبریزی و وحید و سیستانی، منهاج الصالحین،ذیل مسأله 1042، فصل فی ثبوت الهلال؛ گلپایگانی، هدایة العباد، مسأله 1367؛ صافی، هدایة العباد، مسأله 1368.
2- اگر از تلسکوپ برای یافتن موقعیت هلال استفادهشود، به گونه ای که بعد از پیداکردن موقعیت آن، با چشم عادینیز ماه مشاهده شود، به نظر مشهور مراجع کافی است.
3- تحریر الوسیله، مسائل مستحدثه، مسائل الصلاهو الصوم، مسأله 18؛ استفتای کتبی خصوصی از مراجع؛ تبریزی، صراط النجاة،ج 10، سوال 451.
4- رؤیت با چشم و با عینک و با تلسکوپ محکوم به حکمواحدند؛ اما دربارۀ انعکاس به رایانه که در آن صدق عنوان رؤیتمعلوم نیست، محل اشکال است (مقام معظم رهبری).
5- استفتای کتبی خصوصی از مراجع.
6- همان.
7- یا با چشم مسلح (طبق نظر برخی از مراجع مثل مقام معظم رهبری و آیات عظام فاضل).
8- دربارۀ اطمینان، معتبر است که از منشأهای عقلایی حاصل بشود.
9- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730.
10- یا با چشم مسلح (طبق نظر برخی از مراجع مثل مقام معظم رهبری و آیت الله فاضل).
11- عروة الوثقی، فصل فی طرق ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730.
12- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1730؛ وحید، توضیح المسائل، مسأله 1738.
13- توضیح المسائل مراجع، مسأله 1731.
14- همان.
15- وحید، منهاج الصالحین، ج 1، ذیل مسأله 1042، فصل فی ثبوت الهلال؛ توضیح المسائل مراجع، مسأله 1731.
منبع: احکام روزه، اداره پاسخگویی به سوالات دینی آستان قدس رضوی، انتشارات قدس رضوی، 1393.
