فلسفه رنج و بلای مومن در دنیا
پرسش :
اگر خدا مهربان است، پس چرا در دنیا این همه رنج و بلا است؟
پاسخ :
الف) بسیاری از حوادث و بلاها نتیجه بی فکری و اقدامات نسنجیده‌ی خود انسان‌هاست؛ مثلاً بعضی از مردم در حریم رودخانه‌ها رستوران، خانه و ویلا می‌سازند که با یک باران تند و بالا آمدن آب، آن بناها زیر آب می‌روند و ویران می‌شوند. در این موارد نمی‌توانیم بگوییم که چرا خدای مهربان چنین بلایی بر سر مردم آورد. باران، سراسر خیر و رحمت است و در ویرانی آن بناها خدا کاملاً بی تقصیر است. مقصر افراد بی خردی هستند که در حریم رودخانه‌ها ساخت و ساز می‌کنند.
ب) برخی دیگر از بلاها و مصیبت‌ها کیفر و مجازات گناه‌های انسان است؛ مثلاً کسی که به دیگران ستم می‌کند یا مال مردم را می‌خورد یا یتیمی را می‌آزارد، علاوه بر مجازات‌های آخرتی، ای بسا در همین دنیا هم گرفتار بلا شود. در حدیثی از امام علی (علیه السلام) آمده است: «از گناه‌ها دوری کنید؛ زیرا هیچ بلایی رخ نمی‌دهد و هیچ رزقی کم نمی‌شود مگر به خاطر گناه. حتی خراش برداشتن و زمین خوردن و مصیبت هم به خاطر گناه است.»(1) در این بلاها هم مقصر خود انسان است. البته از این نظر که این بلاها مؤمن را از گناه پاک می‌کند و برای او نوعی کفاره حساب می‌شود، برای او عین رحمت است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر گاه خدا خیر بنده ای را بخواهد، در همین دنیا مجازاتش می‌کند و اگر برای بنده ای بد بخواهد، گناهانش را نگه می‌دارد تا در روز قیامت کیفرش دهد.»(2)
پ) دردل بسیاری از بلاها و سختی‌ها، خیر و منفعت‌های فراوانی نهفته است. چه بسیارند افرادی که به برکت فقر و نداری شبانه روز کار و کوشش می‌کنند و پس از مدتی به موفقیت‌های بسیار دست می‌یابند و چه بسیارند دانشمندهایی که به یمن گمنامی، در گوشه ای مطالعه و تحقیق می‌کنند در آیه‌ی 216 سوره‌ی بقره می‌خوانیم: «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال انکه خیر شما در آن است یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شر شما در آن است.»
ت) ما انسان‌ها همه پدیده‌ها را با فکر خودمان می‌سنجیم و بر اساس منافع خودمان دباره‌ی آنها قضاوت می‌کنیم؛ مثلاً نیش عقرب زیان بار می‌شماریم، حال آنکه برای خود عقرب کاملاً مفید و سودمند است؛ زیرا با آن می‌تواند از خودش دفاع کند. اگر از عقربی بپرسیم که چرا خدا به او نیش داده است، خواهد گفت خدای مهربان برای دفاع در برابر دشمن نیش را به او عطا کرده است.
ث) بسیاری از پدیده‌های که در نگاه اول زیان بار به نظر می‌رسند با نگاهی دقیق تر معلوم می‌شود که خیرات فراوانی برای ما دارند؛ مثلاً زهر مار که ما آن را زیان بار می‌شماریم، داروخانه‌ی بزرگ و باارزشی است. از همین ماده‌ی خطرناک، داروهای بسیار مفیدی ساخته می‌شود. که می‌تواند جان خیلی از انسان‌ها را نجات دهد. پس نباید در ارزیابی هر پدیده ای عجولانه قضاوت کنیم و آن را کاملاً شر به حساب آوریم.
ج) این دنیا محل آزمایش انسان‌هاست و یکی از ابزارهای آزمایش، همین بلاها و مصیبت‌هاست. اگر این بلاها، بیماری‌ها، دردها و رنج‌ها نبودند، بنده‌های صبور و شکرگزار از آدم‌های بی صبر و ناشکر شناخته نمی‌شدند. در آیه‌ی 155 سوره‌ی بقره می‌خوانیم:
«قطعاً همه‌ی شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم و بشارت بده به صابران.» در آیه‌ی 35 سوره‌ی انبیا چنین آمده است: «و شما را با بدی‌ها وخوبی‌ها آزمایش می‌کنیم.»
جایی که خدا برای راحتی و آسایش مؤمنان در نظر گرفته، بهشت است. نباید در دنیا خیلی توقع آسایش داشته باشیم. «روزی امام صادق (علیه السلام) به یارانشان فرمودند: آرزوی محال نکنید. از آن بزرگوار پرسیدند: چه کسی آرزوی محال می‌کند؟ امام (علیه السلام) فرمودند: شما. آیا شما راحتی در دنیا را آرزو نمی‌کنید؟ گفتند: آری. حضرت فرمودند: راحتی در دنیا برای مؤمن محال است.(3)
اگر داستان‌های قرآن را بخوانید، می‌بینید که حتی بهترین بنده‌های خدا هم از رنج و بلا در امان نبوده اند. حضرت ایوب (علیه السلام) به بیماری سختی گرفتار شد، حضرت یوسف (علیه السلام) در چاه و پس آن به زندان افتاد، حضرت نوح (علیه السلام) قرن‌ها با قومی نادان به سر می‌برد و زخم زبان‌هایشان را تحمل کرد و پیامبر عزیز ما هم رنج‌هایی کشید که بیان آنها ساعت‌ها طول می‌کشد. آن بزرگوار فرمودند: «هیچ کس مانند من در راه خدا آزار ندیده است.»(4)
چ) بلاهایی که ما در دنیا می‌بینیم، در آخرت بی اجر و مزد نخواهد بود و در آن دنیا خدا همه‌ی این رنج‌ها و سختی‌ها را به بهترین شکل جبران خواهد کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بلای دنیا نعمت آخرت است.»(5) پاداش‌های اخروی بارها و بارها بیش از آن رنجی است که مؤمنان در دنیا می‌کشند. از این رو این بلاها نه تنها بر خلاف مهربانی خدا نیست، بلکه جلوه ای از رحمت اوست.
پی نوشت‌ها:
1. میزان الحکمه، حدیث 6635.
2. همان، حدیث 6661.
3. بحارالانوار،ج81،ص195.
4. میزان الحکمه،حدیث 19969.
5. همان، حدیث1924.
منبع: هفتاد پرسش و پاسخ درباره خدا، غلامرضا حیدری ابهری، تهران: انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1392.
الف) بسیاری از حوادث و بلاها نتیجه بی فکری و اقدامات نسنجیده‌ی خود انسان‌هاست؛ مثلاً بعضی از مردم در حریم رودخانه‌ها رستوران، خانه و ویلا می‌سازند که با یک باران تند و بالا آمدن آب، آن بناها زیر آب می‌روند و ویران می‌شوند. در این موارد نمی‌توانیم بگوییم که چرا خدای مهربان چنین بلایی بر سر مردم آورد. باران، سراسر خیر و رحمت است و در ویرانی آن بناها خدا کاملاً بی تقصیر است. مقصر افراد بی خردی هستند که در حریم رودخانه‌ها ساخت و ساز می‌کنند.
ب) برخی دیگر از بلاها و مصیبت‌ها کیفر و مجازات گناه‌های انسان است؛ مثلاً کسی که به دیگران ستم می‌کند یا مال مردم را می‌خورد یا یتیمی را می‌آزارد، علاوه بر مجازات‌های آخرتی، ای بسا در همین دنیا هم گرفتار بلا شود. در حدیثی از امام علی (علیه السلام) آمده است: «از گناه‌ها دوری کنید؛ زیرا هیچ بلایی رخ نمی‌دهد و هیچ رزقی کم نمی‌شود مگر به خاطر گناه. حتی خراش برداشتن و زمین خوردن و مصیبت هم به خاطر گناه است.»(1) در این بلاها هم مقصر خود انسان است. البته از این نظر که این بلاها مؤمن را از گناه پاک می‌کند و برای او نوعی کفاره حساب می‌شود، برای او عین رحمت است. امام صادق (علیه السلام) فرمود: «هر گاه خدا خیر بنده ای را بخواهد، در همین دنیا مجازاتش می‌کند و اگر برای بنده ای بد بخواهد، گناهانش را نگه می‌دارد تا در روز قیامت کیفرش دهد.»(2)
پ) دردل بسیاری از بلاها و سختی‌ها، خیر و منفعت‌های فراوانی نهفته است. چه بسیارند افرادی که به برکت فقر و نداری شبانه روز کار و کوشش می‌کنند و پس از مدتی به موفقیت‌های بسیار دست می‌یابند و چه بسیارند دانشمندهایی که به یمن گمنامی، در گوشه ای مطالعه و تحقیق می‌کنند در آیه‌ی 216 سوره‌ی بقره می‌خوانیم: «چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال انکه خیر شما در آن است یا چیزی را دوست داشته باشید، حال آنکه شر شما در آن است.»
ت) ما انسان‌ها همه پدیده‌ها را با فکر خودمان می‌سنجیم و بر اساس منافع خودمان دباره‌ی آنها قضاوت می‌کنیم؛ مثلاً نیش عقرب زیان بار می‌شماریم، حال آنکه برای خود عقرب کاملاً مفید و سودمند است؛ زیرا با آن می‌تواند از خودش دفاع کند. اگر از عقربی بپرسیم که چرا خدا به او نیش داده است، خواهد گفت خدای مهربان برای دفاع در برابر دشمن نیش را به او عطا کرده است.
ث) بسیاری از پدیده‌های که در نگاه اول زیان بار به نظر می‌رسند با نگاهی دقیق تر معلوم می‌شود که خیرات فراوانی برای ما دارند؛ مثلاً زهر مار که ما آن را زیان بار می‌شماریم، داروخانه‌ی بزرگ و باارزشی است. از همین ماده‌ی خطرناک، داروهای بسیار مفیدی ساخته می‌شود. که می‌تواند جان خیلی از انسان‌ها را نجات دهد. پس نباید در ارزیابی هر پدیده ای عجولانه قضاوت کنیم و آن را کاملاً شر به حساب آوریم.
ج) این دنیا محل آزمایش انسان‌هاست و یکی از ابزارهای آزمایش، همین بلاها و مصیبت‌هاست. اگر این بلاها، بیماری‌ها، دردها و رنج‌ها نبودند، بنده‌های صبور و شکرگزار از آدم‌های بی صبر و ناشکر شناخته نمی‌شدند. در آیه‌ی 155 سوره‌ی بقره می‌خوانیم:
«قطعاً همه‌ی شما را با چیزی از ترس و گرسنگی و کاهش در مال‌ها و جان‌ها و میوه‌ها آزمایش می‌کنیم و بشارت بده به صابران.» در آیه‌ی 35 سوره‌ی انبیا چنین آمده است: «و شما را با بدی‌ها وخوبی‌ها آزمایش می‌کنیم.»
جایی که خدا برای راحتی و آسایش مؤمنان در نظر گرفته، بهشت است. نباید در دنیا خیلی توقع آسایش داشته باشیم. «روزی امام صادق (علیه السلام) به یارانشان فرمودند: آرزوی محال نکنید. از آن بزرگوار پرسیدند: چه کسی آرزوی محال می‌کند؟ امام (علیه السلام) فرمودند: شما. آیا شما راحتی در دنیا را آرزو نمی‌کنید؟ گفتند: آری. حضرت فرمودند: راحتی در دنیا برای مؤمن محال است.(3)
اگر داستان‌های قرآن را بخوانید، می‌بینید که حتی بهترین بنده‌های خدا هم از رنج و بلا در امان نبوده اند. حضرت ایوب (علیه السلام) به بیماری سختی گرفتار شد، حضرت یوسف (علیه السلام) در چاه و پس آن به زندان افتاد، حضرت نوح (علیه السلام) قرن‌ها با قومی نادان به سر می‌برد و زخم زبان‌هایشان را تحمل کرد و پیامبر عزیز ما هم رنج‌هایی کشید که بیان آنها ساعت‌ها طول می‌کشد. آن بزرگوار فرمودند: «هیچ کس مانند من در راه خدا آزار ندیده است.»(4)
چ) بلاهایی که ما در دنیا می‌بینیم، در آخرت بی اجر و مزد نخواهد بود و در آن دنیا خدا همه‌ی این رنج‌ها و سختی‌ها را به بهترین شکل جبران خواهد کرد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: «بلای دنیا نعمت آخرت است.»(5) پاداش‌های اخروی بارها و بارها بیش از آن رنجی است که مؤمنان در دنیا می‌کشند. از این رو این بلاها نه تنها بر خلاف مهربانی خدا نیست، بلکه جلوه ای از رحمت اوست.
پی نوشت‌ها:
1. میزان الحکمه، حدیث 6635.
2. همان، حدیث 6661.
3. بحارالانوار،ج81،ص195.
4. میزان الحکمه،حدیث 19969.
5. همان، حدیث1924.
منبع: هفتاد پرسش و پاسخ درباره خدا، غلامرضا حیدری ابهری، تهران: انتشارات قدیانی، چاپ دوم، 1392.
