پیشینه حجاب در ادیان گذشته
پرسش :
آیا حجاب و پوشش بانوان در میان ادیان گذشته نیز سابقه دارد؟
پاسخ :
کسانی که کمترین آشنایی با آموزه ها و فرهنگ اسلامی داشته باشند می دانند که حجاب از مسلّمات و واجبات، بلکه از ضروریّات این دین نزد تمام فِرَق مسلمین است که کم کم به یک شعار تبدیل شده و به آن پایبند هستند.(1) ولی آیا پوشیدگی زنان حکمی تأسیسی در آموزه های اسلامی است یا در ادیان و آیین های پیش از آن نیز سابقه داشته است؟
این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که رعایت این پوشیدگی فقط مختص به محیط های شهری متمدن تر نبوده تا آنجا که در فرهنگ پوشـشی ایـل نشینان نیز نه تنها زنان به حـفظ حجاب و پوشیدن لباس‌های بلند مـلزم بوده اند.(3)
فرهنگ ایرانیان باستان بـر پایـه آموزه های آیین زرتشت شکل گرفته است. این آیین براصولی هم چون راستی و درستی و پرهیز از دروغ و تحکیم پایه های خانواده و پرورش فرزندان پاک نهاد تأکید فراوان دارد. ازاین رو، لزوم پوشـیدگی زن در آیـین زردشت و فرهنگ ایرانیان قـدیم مـورد توجه و توصیه بوده است. در متون مقدس زرتشتیان و در توصیه های زرتشت به همسران، همواره بر ارزش هایی چون توصیه همسران به غیرت برای دستیابی به زندگی پاک منش، پیشی گرفتن بر یکدیگر در کردار نیک و مهرورزی، دریافتن راه راست و پیروی از آن، لزوم دور ساختن هوا و هوس و خودخواهی و آروزهای باطل از خویش تأکید شده است و از مردان و زنان خواسته شده که تن و نیروی خود را پاک و منزه نگاه دارند.(4)
نقاشی های موجود و تصاویر کشف شده از دوران قدیم بیانگر این موضوع است که زرتشتیان در طول تاریخ پوشـش کـامل داشته اند که معمولا این پوشش برای مردان کلاه و دستار و لباس بلند و شلوار بوده است و برای خانم ها نیز چارقد بوده است که سر آنها را می پوشانیده است.(5)
برای مثال در فرازی از کتاب مقدس یهودیان در نقل ماجرای ازدواج اسحاق(علیه السلام) با «رفقه» («ربکا» در زبان لاتینی) در سفر پیدایش آمده است: «رفقه چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر فرود آمد، زیرا که از خادم پرسید، این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید و خادم گفت آقای من است. پس برقع خود را گرفته خود را پوشانید».(6) روشن است که در این نقل تورات، استفاده از روبنده برای کسی که همسر اسحاق پسر ابراهیم(علیه السلام) است، به صراحت بـیان شـده و این امر نشان دهنده رواج استفاده از روبنده در سابقه تاریخی بانوان بنی اسرائیل است.
همچنین این کتاب مقدس، در جایی دیگر، احوال عروس یهودا (پسر یعقوب نبی) را این گونه توصیف می کند که: «پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده و برقعی بر روی کشیده و خود را در چادری پوشیده و به دروازه عینایم که در راه تمنه است، نشست».(7) در این عبارات نیز از روبنده و چادر نام برده شده که نشانگر رواج آنها در میان بنی اسرائیل است و بر سنّت و سیره خاندان انبیای بنی اسرائیل در این باب دلالت دارد.
عبارت دیگری نیز در کتاب «روت» در باب استفاده از چادر وجود دارد: «و بوعز [خطاب به روت] گفت: چادری که بر توست بیاور و بگیر...».(8)
در اصول اخلاقی «تلمود» نیز - از مقدس ترین کتاب ها و مهم ترین تفاسیر «تورات» نزد یهودیان - آمده است که اگر زنی بدون اینکه چیزی بر سرش بیاندازد به میان مردم می رفت، به خاطر نقض قوانین یهود، شوهرش حق داشت که بدون پرداخت مهریه طلاقش دهد.(9)
جالب تر اینکه در تورات در اشاره به ارزش و اهمیت حجاب، «باز کردن موقتی حجاب از سر زنان خطاکار»، به عنوان یکی از مجازات های آنها بیان شده است.(10)
با توجه به مضامین بـیان شده در مورد پوشش خاص زنان بنی اسرائیل، استفاده از چادر به عنوان پوشش سراسری که همه اندام را می پوشاند و نیز روبنده که صورت توسط آن مستور می گردد، محرز است. اگرچه در سیره عملی بانوان یهود گاهی استفاده از روبنده معمول نبوده است.
دکتر مناخیم.م. بریر (پرفسور ادبیات در دانشگاه یشیوا) در کتاب «زنان یهودی در ادبیات ربانی» می گوید: «همواره این سنّت برای زنان یهودی وجود داشته که با یک پوشش سر با هر چیزی بیرون و در مجامع بروند، حتی این که همه صورت را بپوشانند و تنها یک چشم را آزاد بگذارند».(11) یکی دیگر از علمای معاصر یهود در فلسطین اشغالی به نام «هاراو یعقوو یسرائل لوگاسی» در کتاب خود به نام «بت یعقوو» در بـخش حجاب زنان به طور مفصل در باب کیفیت پوشش و حجاب زنان بحث کرده که اهمّ آن از این قرار است:
1. لباس باید به حدی گشاد و آزاد باشد تا اندام بدن به هیچ عنوان در آن برجسته نگردد و کمربند بـسته نـشود.
2. آستین ها باید تا مچ دست را بپوشاند.
3. گردن از طرفین تا شروع شیب کتف از پشت و در جلو تا بالای استخوان جناغ را بپوشاند (یعنی تمام دور گردن پوشانده شود)، حتی پاها باید پوشیده بـاشد و از پشت جوراب نباید پوست پا دیده شود.
4. پوشش سر باید تمام موی سر را بپوشاند و آرایشی که باعث جلب توجه دیگران گردد گناه بسیار بزرگی است.(12)
مدارک به جا مانده از تاریخ یهودیان، از قرون وسطی تا دوره های تاریخی متأخر نیز بر پوشیدگی زنان یهودی دلالت دارد.
«ویل دورانـت» در «تاریخ تمدن» در مورد وضع زنان یهود در قرون وسطی می نویسد: «در طول قرون وسطی یهودیان همچنان زنـان خویش را با لباس های فاخر می آراستند لکن به آنها اجازه نمی دادند که با سر عریان به میان مردم روند».(13)
در یکی از مقالات دانشنامه ایرانـیکا نیز در مورد پوشش کلیمی های ایران و عراق آمده است: «زنان روی سرشان روسری هایی با منگوله های آویزان که بـه روش متنوعی گـره زده می شد، می بستند. هنوز هم زنان مسن تر آنها جامه سنتی به تن می کنند... آنها دستمال بر سـر می کنند که یک انتـهایـش در پشت و دومی در پیشانی گره می خورد.»(14) در دوران قاجار نیز زنان یهود از چادر مشکی و روبنده مشکی اسـتفاده می کردند.(15) همه این گزارش ها و بیانات نشان از جایگاه ویژه و برجسته حجاب و پوشش در میان زنان یهودی دارد.
در رساله «پطرس رسول» در مورد نحوه پوشش و آرایش زنان مسیحی آمده اسـت: «و شما را زینت ظاهری نباشد، از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشش لباس، بلکه انسانیت قلبی در لباس غیرفساد [باید در میان شما مراعات گردد]؛ روح تعلیم و آرام که نزد خدا گرانبهاست، زیرا بدین گونه زنان مقدس در سابق نیز که متوکل بـه خدا بودند، خویشتن را زینت [باطنی] می کردند و شوهران خود را اطاعت می کردند، مانند ساره که ابراهیم را مطیع می بود و او را آقا می خواند و شما دختران او شده اید».(16) پطرس در این کلام به دو نکته «نداشتن زینت ظاهری» و «استفاده از لبـاس غـیرفساد» در باب نحوه پوشش اشاره کرده که هر دو مخصوص زنان مقدس و مؤمن است.
پولس نیز در این باره می گوید: «همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حـیا و پرهـیز، نه به زلف ها و طلا و مروارید و رخت گران بها، بلکه چنان که زنانی می شاید که دعوی دین داری کنند به اعمال صالحه».(17)
در رسالات پولس مطالبی نیز در مورد ضرورت پوشش سر برای زنان هنگام نیایش دیده مـی شود: «امّا هر زنی که سر برهنه دعا... کند، سر خود را رسوا می‌سازد...».(18)
بعضی مسیحیان از عبارت فوق، پوشش سر را تنها هنگام دعا مستند می دانند، ولی سیره عملی مسیحیان درصدر مسیحیت مؤیّد رعایت حجاب زنان مسیحی در اجتماعات است.(19) حتی مواقعی که زنان در حفظ حجاب کوتاهی می کردند، بـزرگان مـسیحیت به زبان نهی سخن می گفتند. مثلا در کلام «برتولد» اهـل «ریجنس بورگ» از بزرگان قرن سیزدهم مسیحیت آمده است که: «شما ای مردان می توانید به این کارها پایان بخشید و دلاورانه به مبارزه با آن قیام کنید ابتدا با سـخن خـوش و اگـر باز سرسختی نشان دهند قـدم مـیان نـهید و روبند (تزیین شده) را از سر زن کشیده و پاره کنید و حتی اگر چهار دانه از موها نیز کنده شد آن را در آتش افکنید».(20) در این کلام، استفاده تزیینی از روبـنده نـهی شـده که خود حاکی از آن است که روبنده تا آن زمان در میان زنـان مـسیحی رواج داشته است.
فارغ از مضامین الهام بخش کتاب مقدس، حضرت مـریم، بـانوی مقدس عالم مسیحیت و الگوی زنان مسیحی نیز سیره پاک و عفیفانه ای داشت و پوشش سراسری که از صـدر مـسیحیت تا اوایل رنسانس همواره در شمایل های او به تـصویر کشیده شده، مؤید این مـطلب است. حتی پس از رنسانس با وجـود فـضای غیرمذهبی ای که بر همه شؤون فرهنگی غرب سایه افکند، باز هم با پوشش سر خصوصا با شنل نیلی رنگ دیده می شود که این امر حکایت از رعـایت حـجاب با استفاده از پوشش سـراسری بـرای سر و اندام در سیره مسیحیت دارد.(21)
در بررسی حالات راهبه های مسیحی نیز می بینیم که همه آنها از دیرباز تا کنون سادگی و دوری از زینت و آرایش ظاهری را همراه با پوشـیدگی انـدام حـفظ کرده و در روابط با مردان همواره حدود شـرعی را حفظ می نمایند. لباس راهبه ها عموما، از یک سرپوش سفید رنگ زیرین همراه با یک سرپوش بلندتر که از پشت به زانو می رسد و بـه رنـگ تیره تر می باشد، تشکیل شده است. دامن پیراهن آنها نیز بلند و تا روی پا می باشد و جوراب نیز عموما به رنگ تیره و ضخیم است. روشن است که نوع پوشش راهبگان حکایت از حدود حـجاب سنتی بانوان مسیحی دارد.(22)
این فرازهای کتاب مقدس و این گزارش های تاریخی از سیره بزرگان مسیحی، مورخان و تحلیل گران را به این نتیجه رسانده که پوشش و حجاب بانوان، امری جداناشدنی از فرهنگ مسیحی است. برای مثال جرجی زیدان، دانشمند مسیحی، در این باره می نویسد: «اگر مقصود از حجاب، پوشانیدن تن و بدن است، این وضع پیش از اسلام و حتی پیش از ظهور دیانت مسیح معمول بوده و دیانت مسیح هم تغییری در آن نداده است و تا اواخر قرون وسطی در اروپا معمول بوده و آثار آن، هـنوز در خود اروپا باقی مانده است.(23)
ویل دورانت نیز در مورد سیره عملی زنان مسیحی می نویسد: «وقتی که کشیشان چادر و روبند را یکی از ارکان اخلاق عیسوی دانستند، به دستورشان، زنان، چادرها را از حریر زربفت ساختند».(24) تصویرهایی که از پوشاک مسیحیان و مردم اروپا انتشار یافته است، به وضوح نشان می دهد که حجاب در بین زنان کاملا رعایت می شده است. در کتاب پوشاک اقوام مـختلف تألیف براون و اشنایدر برخی از تصاویر مربوط به زنان مسیحی آورده شده که همگی دارای لباسی بلند و پوشش سر می باشند.(25)
به هر حال سیره عملی زنان مسیحی و اخلاق عیسوی استفاده از خمار، برقع و چادر در بیرون خانه و هنگام نماز بوده است و اختلاط با مردان حتی در کلیسا ممنوع و آرایش و تزیین حتی در روبندها مـردود تـلقّی مـی شد. همه اینها بهترین آینه فرهنگ حجاب در دیانت مسیح است.(26)
جمع بندی اینکه: تاریخ دور حجاب و پوشش های حیامدارانه زنان در ادیان مختلف نشان از پیوستگی پوشیدگی با فطرت و ذات انسانی آنها دارد. بنابراین مدعیان و مدافعان برهنگی نمی توانند ادعا کنند حجاب از اول نبوده و اسلام آن را واجب کرده است!
پی‌نوشت‌ها:
(1). ن.ک: کتاب النکاح، مکارم شیرازى، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1424هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 53.
(2). مقاله «نگاهی بر سیر تاریخی حجاب زنان در فرهنگ ایران(ازعهد باستان تا دوران قاجار)»، موسوی، سید قاسم، فصلنامه فرهنگ، شماره 70، تابستان 1388هـ ش، ص 298 و 299.
(3). مقاله «پوشش زنان در ایران پیش از اسلام»، جمالی زاده، احمد، نشریه علمی ترویجی مطالعات ایرانی، بهار 1389هـ ش، شماره 17، ص70.
(4). همان، ص74.
(5). حجاب در ادیان الهی، حمزه، عباس، نشر یاقوت، قم، 1385هـ ش، ص 128.
(6). تورات، سفر پیدایش، باب 24، فقرات 64 و 65.
(7). همان، سفر پیدایش، باب 38، فقرات 14 و 15.
(8). همان، کتاب روت، باب 3، فقره 15.
(9). تلمود، مـیشنا کتوبوت، باب 7، فقره 6.
(10). تورات، سفر اعداد، باب 5، فقره 18.
(11). زنان یهودی در ادبیات ربّانی، مناخیم، م، بریر، خانه نشر، نیوجرسی، 1986م، ص 139.
(12). بت یعقوو، یسرائل یعقوو لوگاسی، هاراو، چاپ اورشلیم، 1980م، ص 110.
(13). تاریخ تمدن، دورانت، ویلیام جیمز، ترجمه: آرام، احمد، نشر اقبال، تهران، 1337، همان، ص 487.
(14). پوشاک ایران زمین(ترجمه مقالات مربوط به پوشاک دانشنامه ایرانیکا)، ترجمه: متین، پیمان، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1382هـ ش، ص283 و284.
(15). فرزندان استر(مجموعه مقالات)، سرشار، هومن، ترجمه: نصیریه، مهرناز، نشر کارنگ، تهران، 1384هـ ش، ص 183.
(16). انجیل، رساله پطرس، باب 3، فقرات 1 تا 6.
(17). همان، رساله اول پولس به تیموتائوس، باب 2، فقرات 9 تا 15.
(18). همان، رسـاله پولس به قرنتیان: باب 11، فقره 5.
(19). مقاله «اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی»، ذبیحی، معصومه، موسوی، زهره سادات، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره 36، تابستان 1386هـ ش، ص 148.
(20). تاریخ تمدن، همان، ص 1125.
(21). مقاله «اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی»، همان، ص 151.
(22). همان، ص 152.
(23). تاریخ تمدن اسلام، زیدان، جرجی، ترجمه: جواهرالکلام، علی، نشر امیرکبیر، تهران، 1373هـ ش، ص 942.
(24). تاریخ تمدن، همان، ص1124.
(25). پوشاک اقوام مختلف، اشنایدر، براون، مترجم: کیوان، یوسف، کارگاه هنر، تهران، 1370هـ ش، ص116.
(26). ر.ک: حجاب در ادیان الهی، آشنایی، علی محمد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1378هـ ش، ص121.
کسانی که کمترین آشنایی با آموزه ها و فرهنگ اسلامی داشته باشند می دانند که حجاب از مسلّمات و واجبات، بلکه از ضروریّات این دین نزد تمام فِرَق مسلمین است که کم کم به یک شعار تبدیل شده و به آن پایبند هستند.(1) ولی آیا پوشیدگی زنان حکمی تأسیسی در آموزه های اسلامی است یا در ادیان و آیین های پیش از آن نیز سابقه داشته است؟
پوشش زنان زرتشی پیش از ورود اسلام به ایران
زن ایرانی همواره در تاریخ اساطیری خود دارای پوشش و حجاب بوده و آن را در شمار وظایف خود می دانسته است. شاهنامه فردوسی به عنوان یکی از اصیل ترین مـنابع مـستند تاریخ ایـران، نشانه هایی از پوشش و حجاب برای زنان ارائه می دهد. به طور کلی در تمامی مواردی کـه از زنان در شاهنامه نام برده شده، سخن از پوشیدگی، اصالت، پاکی، راستی و نمونه کامل زنـانگی آنان است. زنان شاهنامه تـا زمانی که در این مسیر گام بردارند، مورد توجه و تقدیس حکیم طوس و جامعه ایرانی هستند اگر نه منفور و طرد شده اند. در شاهنامه زن خوب و پاک، تقدیس شده و زن بد، بی حیا، بی شرم و بی نزاکت و پرده در، مورد نکوهش قرار گرفته است.(2)این نکته را نیز نباید از نظر دور داشت که رعایت این پوشیدگی فقط مختص به محیط های شهری متمدن تر نبوده تا آنجا که در فرهنگ پوشـشی ایـل نشینان نیز نه تنها زنان به حـفظ حجاب و پوشیدن لباس‌های بلند مـلزم بوده اند.(3)
فرهنگ ایرانیان باستان بـر پایـه آموزه های آیین زرتشت شکل گرفته است. این آیین براصولی هم چون راستی و درستی و پرهیز از دروغ و تحکیم پایه های خانواده و پرورش فرزندان پاک نهاد تأکید فراوان دارد. ازاین رو، لزوم پوشـیدگی زن در آیـین زردشت و فرهنگ ایرانیان قـدیم مـورد توجه و توصیه بوده است. در متون مقدس زرتشتیان و در توصیه های زرتشت به همسران، همواره بر ارزش هایی چون توصیه همسران به غیرت برای دستیابی به زندگی پاک منش، پیشی گرفتن بر یکدیگر در کردار نیک و مهرورزی، دریافتن راه راست و پیروی از آن، لزوم دور ساختن هوا و هوس و خودخواهی و آروزهای باطل از خویش تأکید شده است و از مردان و زنان خواسته شده که تن و نیروی خود را پاک و منزه نگاه دارند.(4)
نقاشی های موجود و تصاویر کشف شده از دوران قدیم بیانگر این موضوع است که زرتشتیان در طول تاریخ پوشـش کـامل داشته اند که معمولا این پوشش برای مردان کلاه و دستار و لباس بلند و شلوار بوده است و برای خانم ها نیز چارقد بوده است که سر آنها را می پوشانیده است.(5)
پوشش و حجاب زنان در دین یهود
در کتاب مقدس یهودیان، تفاسیر آن و شریعت برآمده از این متون، روایت های تاریخی و احکام بسیار متنوعی راجع به لزوم پرده پوشی زنان و مقررات مربوط به شیوه تعامل خانوادگی و اجتماعی آنها وجود دارد که پرداختن به همه آنها از حوصله بحث ما خارج است. در اینجا فقط به آن دسته از بیانات تاریخی و آموزه ها و احکامی می پردازیم که مستقیما به مسأله پوشش و حجاب آنها مربوط است.برای مثال در فرازی از کتاب مقدس یهودیان در نقل ماجرای ازدواج اسحاق(علیه السلام) با «رفقه» («ربکا» در زبان لاتینی) در سفر پیدایش آمده است: «رفقه چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر فرود آمد، زیرا که از خادم پرسید، این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می آید و خادم گفت آقای من است. پس برقع خود را گرفته خود را پوشانید».(6) روشن است که در این نقل تورات، استفاده از روبنده برای کسی که همسر اسحاق پسر ابراهیم(علیه السلام) است، به صراحت بـیان شـده و این امر نشان دهنده رواج استفاده از روبنده در سابقه تاریخی بانوان بنی اسرائیل است.
همچنین این کتاب مقدس، در جایی دیگر، احوال عروس یهودا (پسر یعقوب نبی) را این گونه توصیف می کند که: «پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده و برقعی بر روی کشیده و خود را در چادری پوشیده و به دروازه عینایم که در راه تمنه است، نشست».(7) در این عبارات نیز از روبنده و چادر نام برده شده که نشانگر رواج آنها در میان بنی اسرائیل است و بر سنّت و سیره خاندان انبیای بنی اسرائیل در این باب دلالت دارد.
عبارت دیگری نیز در کتاب «روت» در باب استفاده از چادر وجود دارد: «و بوعز [خطاب به روت] گفت: چادری که بر توست بیاور و بگیر...».(8)
در اصول اخلاقی «تلمود» نیز - از مقدس ترین کتاب ها و مهم ترین تفاسیر «تورات» نزد یهودیان - آمده است که اگر زنی بدون اینکه چیزی بر سرش بیاندازد به میان مردم می رفت، به خاطر نقض قوانین یهود، شوهرش حق داشت که بدون پرداخت مهریه طلاقش دهد.(9)
جالب تر اینکه در تورات در اشاره به ارزش و اهمیت حجاب، «باز کردن موقتی حجاب از سر زنان خطاکار»، به عنوان یکی از مجازات های آنها بیان شده است.(10)
با توجه به مضامین بـیان شده در مورد پوشش خاص زنان بنی اسرائیل، استفاده از چادر به عنوان پوشش سراسری که همه اندام را می پوشاند و نیز روبنده که صورت توسط آن مستور می گردد، محرز است. اگرچه در سیره عملی بانوان یهود گاهی استفاده از روبنده معمول نبوده است.
دکتر مناخیم.م. بریر (پرفسور ادبیات در دانشگاه یشیوا) در کتاب «زنان یهودی در ادبیات ربانی» می گوید: «همواره این سنّت برای زنان یهودی وجود داشته که با یک پوشش سر با هر چیزی بیرون و در مجامع بروند، حتی این که همه صورت را بپوشانند و تنها یک چشم را آزاد بگذارند».(11) یکی دیگر از علمای معاصر یهود در فلسطین اشغالی به نام «هاراو یعقوو یسرائل لوگاسی» در کتاب خود به نام «بت یعقوو» در بـخش حجاب زنان به طور مفصل در باب کیفیت پوشش و حجاب زنان بحث کرده که اهمّ آن از این قرار است:
1. لباس باید به حدی گشاد و آزاد باشد تا اندام بدن به هیچ عنوان در آن برجسته نگردد و کمربند بـسته نـشود.
2. آستین ها باید تا مچ دست را بپوشاند.
3. گردن از طرفین تا شروع شیب کتف از پشت و در جلو تا بالای استخوان جناغ را بپوشاند (یعنی تمام دور گردن پوشانده شود)، حتی پاها باید پوشیده بـاشد و از پشت جوراب نباید پوست پا دیده شود.
4. پوشش سر باید تمام موی سر را بپوشاند و آرایشی که باعث جلب توجه دیگران گردد گناه بسیار بزرگی است.(12)
مدارک به جا مانده از تاریخ یهودیان، از قرون وسطی تا دوره های تاریخی متأخر نیز بر پوشیدگی زنان یهودی دلالت دارد.
«ویل دورانـت» در «تاریخ تمدن» در مورد وضع زنان یهود در قرون وسطی می نویسد: «در طول قرون وسطی یهودیان همچنان زنـان خویش را با لباس های فاخر می آراستند لکن به آنها اجازه نمی دادند که با سر عریان به میان مردم روند».(13)
در یکی از مقالات دانشنامه ایرانـیکا نیز در مورد پوشش کلیمی های ایران و عراق آمده است: «زنان روی سرشان روسری هایی با منگوله های آویزان که بـه روش متنوعی گـره زده می شد، می بستند. هنوز هم زنان مسن تر آنها جامه سنتی به تن می کنند... آنها دستمال بر سـر می کنند که یک انتـهایـش در پشت و دومی در پیشانی گره می خورد.»(14) در دوران قاجار نیز زنان یهود از چادر مشکی و روبنده مشکی اسـتفاده می کردند.(15) همه این گزارش ها و بیانات نشان از جایگاه ویژه و برجسته حجاب و پوشش در میان زنان یهودی دارد.
حجاب در آئین مسیحیت
در مسیحیت هم مانند سایر ادیان الهـی، حجاب امری رایج و مورد تأکید بوده است. مسیحیت، نه تنها احکام دین یهـود در مـورد حجاب را تغییر نداد، بلکه قوانین شدید آن را استمرار بخشید و در برخی موارد قدم را فراتر نهاد و با سخت گیری بیشتری وجوب حجاب را مطرح کرد. در ادامه گزارشی اجمالی از برخی آموزه های مسیحی در کتاب مقدس و غیر آن راجع به حجاب ارائه می دهیم.در رساله «پطرس رسول» در مورد نحوه پوشش و آرایش زنان مسیحی آمده اسـت: «و شما را زینت ظاهری نباشد، از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشش لباس، بلکه انسانیت قلبی در لباس غیرفساد [باید در میان شما مراعات گردد]؛ روح تعلیم و آرام که نزد خدا گرانبهاست، زیرا بدین گونه زنان مقدس در سابق نیز که متوکل بـه خدا بودند، خویشتن را زینت [باطنی] می کردند و شوهران خود را اطاعت می کردند، مانند ساره که ابراهیم را مطیع می بود و او را آقا می خواند و شما دختران او شده اید».(16) پطرس در این کلام به دو نکته «نداشتن زینت ظاهری» و «استفاده از لبـاس غـیرفساد» در باب نحوه پوشش اشاره کرده که هر دو مخصوص زنان مقدس و مؤمن است.
پولس نیز در این باره می گوید: «همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حـیا و پرهـیز، نه به زلف ها و طلا و مروارید و رخت گران بها، بلکه چنان که زنانی می شاید که دعوی دین داری کنند به اعمال صالحه».(17)
در رسالات پولس مطالبی نیز در مورد ضرورت پوشش سر برای زنان هنگام نیایش دیده مـی شود: «امّا هر زنی که سر برهنه دعا... کند، سر خود را رسوا می‌سازد...».(18)
بعضی مسیحیان از عبارت فوق، پوشش سر را تنها هنگام دعا مستند می دانند، ولی سیره عملی مسیحیان درصدر مسیحیت مؤیّد رعایت حجاب زنان مسیحی در اجتماعات است.(19) حتی مواقعی که زنان در حفظ حجاب کوتاهی می کردند، بـزرگان مـسیحیت به زبان نهی سخن می گفتند. مثلا در کلام «برتولد» اهـل «ریجنس بورگ» از بزرگان قرن سیزدهم مسیحیت آمده است که: «شما ای مردان می توانید به این کارها پایان بخشید و دلاورانه به مبارزه با آن قیام کنید ابتدا با سـخن خـوش و اگـر باز سرسختی نشان دهند قـدم مـیان نـهید و روبند (تزیین شده) را از سر زن کشیده و پاره کنید و حتی اگر چهار دانه از موها نیز کنده شد آن را در آتش افکنید».(20) در این کلام، استفاده تزیینی از روبـنده نـهی شـده که خود حاکی از آن است که روبنده تا آن زمان در میان زنـان مـسیحی رواج داشته است.
فارغ از مضامین الهام بخش کتاب مقدس، حضرت مـریم، بـانوی مقدس عالم مسیحیت و الگوی زنان مسیحی نیز سیره پاک و عفیفانه ای داشت و پوشش سراسری که از صـدر مـسیحیت تا اوایل رنسانس همواره در شمایل های او به تـصویر کشیده شده، مؤید این مـطلب است. حتی پس از رنسانس با وجـود فـضای غیرمذهبی ای که بر همه شؤون فرهنگی غرب سایه افکند، باز هم با پوشش سر خصوصا با شنل نیلی رنگ دیده می شود که این امر حکایت از رعـایت حـجاب با استفاده از پوشش سـراسری بـرای سر و اندام در سیره مسیحیت دارد.(21)
در بررسی حالات راهبه های مسیحی نیز می بینیم که همه آنها از دیرباز تا کنون سادگی و دوری از زینت و آرایش ظاهری را همراه با پوشـیدگی انـدام حـفظ کرده و در روابط با مردان همواره حدود شـرعی را حفظ می نمایند. لباس راهبه ها عموما، از یک سرپوش سفید رنگ زیرین همراه با یک سرپوش بلندتر که از پشت به زانو می رسد و بـه رنـگ تیره تر می باشد، تشکیل شده است. دامن پیراهن آنها نیز بلند و تا روی پا می باشد و جوراب نیز عموما به رنگ تیره و ضخیم است. روشن است که نوع پوشش راهبگان حکایت از حدود حـجاب سنتی بانوان مسیحی دارد.(22)
این فرازهای کتاب مقدس و این گزارش های تاریخی از سیره بزرگان مسیحی، مورخان و تحلیل گران را به این نتیجه رسانده که پوشش و حجاب بانوان، امری جداناشدنی از فرهنگ مسیحی است. برای مثال جرجی زیدان، دانشمند مسیحی، در این باره می نویسد: «اگر مقصود از حجاب، پوشانیدن تن و بدن است، این وضع پیش از اسلام و حتی پیش از ظهور دیانت مسیح معمول بوده و دیانت مسیح هم تغییری در آن نداده است و تا اواخر قرون وسطی در اروپا معمول بوده و آثار آن، هـنوز در خود اروپا باقی مانده است.(23)
ویل دورانت نیز در مورد سیره عملی زنان مسیحی می نویسد: «وقتی که کشیشان چادر و روبند را یکی از ارکان اخلاق عیسوی دانستند، به دستورشان، زنان، چادرها را از حریر زربفت ساختند».(24) تصویرهایی که از پوشاک مسیحیان و مردم اروپا انتشار یافته است، به وضوح نشان می دهد که حجاب در بین زنان کاملا رعایت می شده است. در کتاب پوشاک اقوام مـختلف تألیف براون و اشنایدر برخی از تصاویر مربوط به زنان مسیحی آورده شده که همگی دارای لباسی بلند و پوشش سر می باشند.(25)
به هر حال سیره عملی زنان مسیحی و اخلاق عیسوی استفاده از خمار، برقع و چادر در بیرون خانه و هنگام نماز بوده است و اختلاط با مردان حتی در کلیسا ممنوع و آرایش و تزیین حتی در روبندها مـردود تـلقّی مـی شد. همه اینها بهترین آینه فرهنگ حجاب در دیانت مسیح است.(26)
جمع بندی اینکه: تاریخ دور حجاب و پوشش های حیامدارانه زنان در ادیان مختلف نشان از پیوستگی پوشیدگی با فطرت و ذات انسانی آنها دارد. بنابراین مدعیان و مدافعان برهنگی نمی توانند ادعا کنند حجاب از اول نبوده و اسلام آن را واجب کرده است!
پی‌نوشت‌ها:
(1). ن.ک: کتاب النکاح، مکارم شیرازى، ناصر، انتشارات مدرسه الامام على بن ابى طالب(ع)، قم، 1424هـ ق، چاپ اول، ج 1، ص 53.
(2). مقاله «نگاهی بر سیر تاریخی حجاب زنان در فرهنگ ایران(ازعهد باستان تا دوران قاجار)»، موسوی، سید قاسم، فصلنامه فرهنگ، شماره 70، تابستان 1388هـ ش، ص 298 و 299.
(3). مقاله «پوشش زنان در ایران پیش از اسلام»، جمالی زاده، احمد، نشریه علمی ترویجی مطالعات ایرانی، بهار 1389هـ ش، شماره 17، ص70.
(4). همان، ص74.
(5). حجاب در ادیان الهی، حمزه، عباس، نشر یاقوت، قم، 1385هـ ش، ص 128.
(6). تورات، سفر پیدایش، باب 24، فقرات 64 و 65.
(7). همان، سفر پیدایش، باب 38، فقرات 14 و 15.
(8). همان، کتاب روت، باب 3، فقره 15.
(9). تلمود، مـیشنا کتوبوت، باب 7، فقره 6.
(10). تورات، سفر اعداد، باب 5، فقره 18.
(11). زنان یهودی در ادبیات ربّانی، مناخیم، م، بریر، خانه نشر، نیوجرسی، 1986م، ص 139.
(12). بت یعقوو، یسرائل یعقوو لوگاسی، هاراو، چاپ اورشلیم، 1980م، ص 110.
(13). تاریخ تمدن، دورانت، ویلیام جیمز، ترجمه: آرام، احمد، نشر اقبال، تهران، 1337، همان، ص 487.
(14). پوشاک ایران زمین(ترجمه مقالات مربوط به پوشاک دانشنامه ایرانیکا)، ترجمه: متین، پیمان، انتشارات امیرکبیر، تهران، 1382هـ ش، ص283 و284.
(15). فرزندان استر(مجموعه مقالات)، سرشار، هومن، ترجمه: نصیریه، مهرناز، نشر کارنگ، تهران، 1384هـ ش، ص 183.
(16). انجیل، رساله پطرس، باب 3، فقرات 1 تا 6.
(17). همان، رساله اول پولس به تیموتائوس، باب 2، فقرات 9 تا 15.
(18). همان، رسـاله پولس به قرنتیان: باب 11، فقره 5.
(19). مقاله «اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی»، ذبیحی، معصومه، موسوی، زهره سادات، نشریه مطالعات راهبردی زنان، شماره 36، تابستان 1386هـ ش، ص 148.
(20). تاریخ تمدن، همان، ص 1125.
(21). مقاله «اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی»، همان، ص 151.
(22). همان، ص 152.
(23). تاریخ تمدن اسلام، زیدان، جرجی، ترجمه: جواهرالکلام، علی، نشر امیرکبیر، تهران، 1373هـ ش، ص 942.
(24). تاریخ تمدن، همان، ص1124.
(25). پوشاک اقوام مختلف، اشنایدر، براون، مترجم: کیوان، یوسف، کارگاه هنر، تهران، 1370هـ ش، ص116.
(26). ر.ک: حجاب در ادیان الهی، آشنایی، علی محمد، دفتر تبلیغات اسلامی، قم، 1378هـ ش، ص121.
