امکان جمع بین سبل الهی و صراط مستقیم
پرسش :
چگونه عقیده به راه های متعدد شناخت و نیل به خداوند، با عقیده صراط واحد مستقیم سازگار است؟!
پاسخ :
سوال شده که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق»؛ (راه های رسیدن به خدا به تعداد بندگان است) و آیه «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»(1)؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به راه ها و طُرُق خویش هدایت مى کنیم)، چگونه با «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» جمع می شود؟! و آیا بر این اساس می توان گفت راه های رسیدن به خدا متعدد می باشد؟
در ابتدا مناسب است بدانیم که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق» از معصومین(علیهم السلام) نقل نشده است و متعلق به صوفیان می باشد؛ لذا نمی تواند در مقابل آیات و روایات مورد استناد قرار گیرد و جایگاهی ندارد که بخواهیم درباره اش بحث کنیم.
اما برای توضیح و تبیین معنای «سبل الهی» و «صراط مستقیم» که در آیاتی مانند آیه «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» و «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» آمده است، کافیست به آیات 15 و 16 سوره مائده و تفسیر آنها مراجعه کنیم. خداوند در اینآیات «سُبُل»؛ (راه ها) را در کنار «صراط» به کار می برد و می فرماید: «... قَدْ جَاءَکُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ * یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»؛ (... از طرف خدا، نور وکتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، کسانى را که از رضاى او پیروى کنند، به راههاى سلامت و امنیت، هدایت مى کند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت ها خارج ساخته، به سوى نور مى برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدایت مى نماید).
این نوع استفاده و کاربرد روشن می کند که خداوند واژه «سبیل» را مترادف با «صراط» استعمال نکرده است؛ بنابراین اصل شبهه تناقض بین آیات محتوی «صراط» و «سبیل» از بین می رود؛ چون این دو دارای یک معنا نیستند.
در تبیین معنی هر کدام از این دو واژه، می توانیم «صراط» را به بزرگراهی تشبیه کنیم که از چند مسیر تشکیل شده است؛ وضعیت «سبیل» نسبت به «صراط» شبیه به این مسیرها برای بزرگراه می باشد؛ و یا می توان گفت «صراط» شبیه بزرگراهی است که راه های فرعی بدان منتهی می شود و هر یک از آن راههای فرعی، یک «سبیل» هستند.
آن گونه که از بررسى آیات قرآن مجید برمی‌آید «صراط مستقیم» همان آئین خداپرستى و دین حق و پایبند بودن به دستورات خدا است، چنان که در سوره انعام آیه 161 مى‌خوانیم: «قُلْ إِنَّنِی هَدانِی رَبِّی إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»؛ (بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده، به دین استوار، آئین ابراهیم که هرگز به خدا شرک نورزید).
در اینجا «دین ثابت و پابرجا و آئین توحیدى ابراهیم و نفى هر گونه شرک» به عنوان صراط مستقیم معرفى شده که این جنبه عقیدتى را مشخص مى کند.
اما در سوره «یس» چنین مى خوانیم: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»(2)؛ (اى فرزندان آدم مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید و به دستورات او عمل ننمائید. مرا پرستش کنید این همان صراط مستقیم است). در اینجا به جنبه هاى عملى آئین حق اشاره شده که نفى هر گونه کار شیطانى و عمل انحرافى است.
و به گفته قرآن در آیه 101 سوره آل عمران، راه رسیدن به صراط مستقیم پیوند و ارتباط با خدا است «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ».
بنابراین اگر قرآن مى گوید صراط مستقیم همان دین و آئین الهى در جنبه هاى عقیدتى و عملى است، به این دلیل است که نزدیکترین راه ارتباط با خدا همانست.
خلاصه اینکه صراط مستقیم راهى است به سوى خدا، که هر راه دیگرى که خلایق به سوى خدا دارند، شعبه اى از آنست؛ مانند: جهاد با نفس، مبارزه با دشمنان، تلاش در راه علم و دانش و فرهنگ، صبر بر طاعت، شکیبایى در برابر وسوسه معصیت، کمک به افراد مستضعف و... . همه این راه ها با تمام تفاوت هایی که با هم دارند، دارای یک سنخ، یک سو و یک جهت و تحت یک عنوان به نام صراط قرار می گیرند.
خداوند به بندگانش وعده داده که اگر برای رسیدن به او مجاهده و کوشش نمایند سُبُل هدایت را به آنها نشان خواهد داد: «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به طرق خویش هدایت مى کنیم، و خداوند با نیکوکاران است). هر کدام از این راه ها جزئی از صراط مستقیم است، و بخشی از سلامت را برای انسان تأمین می کند: سلامت فردی، سلامت اجتماعی، سلامت روح و جان، سلامت خانواده و سلامت اخلاق و... .
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره عنکبوت، آیه 69.
(2). سوره یس، آیات 60 و 61.
منبع: ایین رحمت
سوال شده که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق»؛ (راه های رسیدن به خدا به تعداد بندگان است) و آیه «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا»(1)؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به راه ها و طُرُق خویش هدایت مى کنیم)، چگونه با «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» جمع می شود؟! و آیا بر این اساس می توان گفت راه های رسیدن به خدا متعدد می باشد؟
در ابتدا مناسب است بدانیم که جمله «الطرق الی الله بعدد نفوس الخلایق» از معصومین(علیهم السلام) نقل نشده است و متعلق به صوفیان می باشد؛ لذا نمی تواند در مقابل آیات و روایات مورد استناد قرار گیرد و جایگاهی ندارد که بخواهیم درباره اش بحث کنیم.
اما برای توضیح و تبیین معنای «سبل الهی» و «صراط مستقیم» که در آیاتی مانند آیه «وَالَّذِینَ جَاهَدُوا فِینَا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنَا» و «اهْدِنَا الصِّرَاطَ الْمُسْتَقِیمَ» آمده است، کافیست به آیات 15 و 16 سوره مائده و تفسیر آنها مراجعه کنیم. خداوند در اینآیات «سُبُل»؛ (راه ها) را در کنار «صراط» به کار می برد و می فرماید: «... قَدْ جَاءَکُم مِّنَ اللَّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ * یَهْدِی بِهِ اللَّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلَامِ وَیُخْرِجُهُم مِّنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِهِ وَیَهْدِیهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ»؛ (... از طرف خدا، نور وکتاب روشنگرى به سوى شما آمد. خداوند به برکت آن، کسانى را که از رضاى او پیروى کنند، به راههاى سلامت و امنیت، هدایت مى کند؛ و به فرمانش، آنان را از ظلمت ها خارج ساخته، به سوى نور مى برد؛ و آنها را به سوى راه راست، هدایت مى نماید).
این نوع استفاده و کاربرد روشن می کند که خداوند واژه «سبیل» را مترادف با «صراط» استعمال نکرده است؛ بنابراین اصل شبهه تناقض بین آیات محتوی «صراط» و «سبیل» از بین می رود؛ چون این دو دارای یک معنا نیستند.
در تبیین معنی هر کدام از این دو واژه، می توانیم «صراط» را به بزرگراهی تشبیه کنیم که از چند مسیر تشکیل شده است؛ وضعیت «سبیل» نسبت به «صراط» شبیه به این مسیرها برای بزرگراه می باشد؛ و یا می توان گفت «صراط» شبیه بزرگراهی است که راه های فرعی بدان منتهی می شود و هر یک از آن راههای فرعی، یک «سبیل» هستند.
آن گونه که از بررسى آیات قرآن مجید برمی‌آید «صراط مستقیم» همان آئین خداپرستى و دین حق و پایبند بودن به دستورات خدا است، چنان که در سوره انعام آیه 161 مى‌خوانیم: «قُلْ إِنَّنِی هَدانِی رَبِّی إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ دِیناً قِیَماً مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً وَ ما کانَ مِنَ الْمُشْرِکِینَ»؛ (بگو خداوند مرا به صراط مستقیم هدایت کرده، به دین استوار، آئین ابراهیم که هرگز به خدا شرک نورزید).
در اینجا «دین ثابت و پابرجا و آئین توحیدى ابراهیم و نفى هر گونه شرک» به عنوان صراط مستقیم معرفى شده که این جنبه عقیدتى را مشخص مى کند.
اما در سوره «یس» چنین مى خوانیم: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَیْکُمْ یا بَنِی آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّیْطانَ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبِینٌ وَ أَنِ اعْبُدُونِی هذا صِراطٌ مُسْتَقِیمٌ»(2)؛ (اى فرزندان آدم مگر با شما پیمان نبستم که شیطان را پرستش نکنید و به دستورات او عمل ننمائید. مرا پرستش کنید این همان صراط مستقیم است). در اینجا به جنبه هاى عملى آئین حق اشاره شده که نفى هر گونه کار شیطانى و عمل انحرافى است.
و به گفته قرآن در آیه 101 سوره آل عمران، راه رسیدن به صراط مستقیم پیوند و ارتباط با خدا است «وَ مَنْ یَعْتَصِمْ بِاللَّهِ فَقَدْ هُدِیَ إِلى صِراطٍ مُسْتَقِیمٍ».
بنابراین اگر قرآن مى گوید صراط مستقیم همان دین و آئین الهى در جنبه هاى عقیدتى و عملى است، به این دلیل است که نزدیکترین راه ارتباط با خدا همانست.
خلاصه اینکه صراط مستقیم راهى است به سوى خدا، که هر راه دیگرى که خلایق به سوى خدا دارند، شعبه اى از آنست؛ مانند: جهاد با نفس، مبارزه با دشمنان، تلاش در راه علم و دانش و فرهنگ، صبر بر طاعت، شکیبایى در برابر وسوسه معصیت، کمک به افراد مستضعف و... . همه این راه ها با تمام تفاوت هایی که با هم دارند، دارای یک سنخ، یک سو و یک جهت و تحت یک عنوان به نام صراط قرار می گیرند.
خداوند به بندگانش وعده داده که اگر برای رسیدن به او مجاهده و کوشش نمایند سُبُل هدایت را به آنها نشان خواهد داد: «وَالَّذِینَ جاهَدُوا فِینا لَنَهْدِیَنَّهُمْ سُبُلَنا وَ إِنَّ اللَّهَ لَمَعَ الْمُحْسِنِینَ»؛ (کسانى که در راه ما جهاد کنند ما آنها را به طرق خویش هدایت مى کنیم، و خداوند با نیکوکاران است). هر کدام از این راه ها جزئی از صراط مستقیم است، و بخشی از سلامت را برای انسان تأمین می کند: سلامت فردی، سلامت اجتماعی، سلامت روح و جان، سلامت خانواده و سلامت اخلاق و... .
پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره عنکبوت، آیه 69.
(2). سوره یس، آیات 60 و 61.
منبع: ایین رحمت
