چه کنیم تا آثار نماز را در زندگی حس کنیم؟
پرسش :
چرا نمازها اثر لازم را در ما ندارند؟ چه کنیم تا آثار نماز را در زندگی خود، حس کنیم؟
پاسخ :
۱- نماز بی اثر؛ نمازهایی که مهر «باطل» بر روی آن نقش می بندد. نمازی که خود نمازگزار هم، اعتقادی به آن ندارد و آن را به عنوان وظیفه انجام نمی دهد. مانند نمازی که به جهت دیدن دیگران (ریا)، خوانده می شود و به محض دگرگون شدن شرایط و بر هم خوردن اوضاع، دیگر نه از نماز خبری است و نه از نمازگزار.
۲- نماز با اثر کم و یا متوسط؛ عمده نمازها این گونه است. نمازهایی که بدون خشوع و خضوع، بدون مراعات شرایط، بدون رعایت آداب باطنی و عرفانی و... خوانده می شود.
۳- نماز پر اثر؛ نمازهای ناب که به وسیله انسان های خالص اقامه می گردد. این نماز بهترین وسیله برای قرب به خدا، جامع ترین مظهر عبودیت و بندگی و کامل ترین نمونه شکر و سپاس گزاری است.
این نماز عامل نیرومند و موثری است در صلاح حال فرد و جامعه و عبادتی است که از جهت تربیت و سازندگی به راستی، بی نظیراست.
این نماز آدمی را از وقفه، رکود و جمود، به حرکت جنبش و پیشروی وا می دارد و از جهل و نادانی، به سمت علم و از غفلت و ناآگاهی، به سوی بیداری و آگاهی سوق می دهد.
اینها در صورتی است که نمازگزار، درست نماز بخواند، مراقب آداب ظاهری و شرایط معنوی آن باشد و از آن محافظت و کاملا به آن رسیدگی کند؛ تا از آثار و نتایج بزرگ نماز برخوردار شود.
بی اعتنایی به نماز و توجه نکردن وعدم رسیدگی به آن، سبب شده که نماز امری ساده، بی ارزش و پیش پا افتاده شناخته شود و گروهی آن را کاری بی فایده و عملی بی اثر در زندگی بدانند و حتی کار به جایی بکشد که عده ای بگویند نماز چه اثری در زندگی دارد.
2- وقت شناسی و دقت در وقت.
3- انتظار برای نماز؛ چنانچه امکان باشد، مناسب است انسان اندکی قبل از وقت و شروع نماز، به مسجد برود و به انتظار بنشیند و خود را برای خواندن نماز آماده کند.
4- تفکر واندیشه؛ در عین حال که منتظر وقت نماز است، می تواند فکر و اندیشه خود را درباره اهمیت و اسرار این عبادت سازنده به کار گیرد.
5- دقت و توجّه کافی در هنگام وضو گرفتن؛ یعنی، وضو را با شادابی کامل بگیرد و دعاهای آن را بخواند.
6- اذان و اقامه؛ گفتن اذان و اقامه و تامل و اندیشه در معانی ذکرها و عبارت های آن، نقش ویژه ای در خشوع و خضوع انسان و اقامه نماز آگاهانه دارد.
7- هفت تکبیر؛ قبل از گفتن تکبیره الاحرام (الله اکبر)، مستحب است، شش «الله اکبر» دیگر، گفته شود و با گفتن «الله اکبر» هفتم، نماز آغاز گردد.
حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) فرموده‌اند: «نماز خود را [به منظور ارادت و اطاعت]، با هفت تکبیر شروع کن».
اگر نه روی دل، اندر برابرت دارم
من این نماز، حساب نماز نشمارم
از این نماز ریایی، چنان خجل شده ام
که در برابر رویت، نظر نمی آرم
نماز کن به صفت، چون فرشته باید
و من هنوز در صفت دیو و دد گرفتارم
از رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله)، سؤال شد: خشوع چیست؟ آن حضرت فرمودند: «خشوع عبارت است، از تواضع داشتن در حال نماز؛ به طوری که همه توجه قلب نمازگزار، متوجه ذات مقدس پروردگار هستی گردد».
1- توجه به معانی و مفاهیم الفاظ واعمال نماز.
2- در مراحل اول، نماز را خلاصه و حتی بدون رعایت ذکرهای مستحبی انجام دهیم، تا با تحمل بار سبک، زودتر به مقصد برسیم.
3- قبل از نماز، فکر خود را از مشغولیت های قبلی خالی کنیم و با یک اراده محکم، فکر و برنامه ریزی آینده را به بعد موکول کنیم.
4- دست ها را روی ران ها قرار دهیم؛ به طوری که دست برای ور رفتن با سر و صورت آزاد نباشد.
5- برای نماز، جای ساده و آرامی را انتخاب کنیم تا رفت و آمد و دیگر عوامل زینتی، موجب حواس پرتی نگردد. در این رابطه سفارش شده که مقابل درب باز، در کوچه و خیابان، مقابل آتش و چراغ، در آشپزخانه، روبه روی عکس و مجسمه و... نماز خوانده نشود تا از حواس پرتی جلوگیری گردد.
6- استفاده از سجاده ساده نیز تا حدی زمینه حواس پرتی را از بین می برد.
7- خودداری از گناه و نافرمانی خداوند، برای دست یافتن به خشوع و حضور قلب در نماز موثر است.
وقتی موارد یاد شده، رعایت گردد و نماز با تمام آداب ومستحبات آن برگزار شود؛ قطعا این نماز، اثر و برکات فراوانی بر دل و جان انسان خواهد گذاشت.(1)
پی‌نوشت:
1. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: راز نماز، محسن قرائتی؛ نماز زیباترین الگوی پرستش، غلامعلی نعیم آبادی؛ برداشتی از نماز، آیت الله علی آقا نجفی کاشانی (رحمه الله)؛ اسرارالصلاة، شهید ثانی.
منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
اقسام اثرگذاری نماز
از مجموع آیات قرآن کریم و روایات، برمی آید که نمازها از نظر اثرگذاری بر سه قسم است:۱- نماز بی اثر؛ نمازهایی که مهر «باطل» بر روی آن نقش می بندد. نمازی که خود نمازگزار هم، اعتقادی به آن ندارد و آن را به عنوان وظیفه انجام نمی دهد. مانند نمازی که به جهت دیدن دیگران (ریا)، خوانده می شود و به محض دگرگون شدن شرایط و بر هم خوردن اوضاع، دیگر نه از نماز خبری است و نه از نمازگزار.
۲- نماز با اثر کم و یا متوسط؛ عمده نمازها این گونه است. نمازهایی که بدون خشوع و خضوع، بدون مراعات شرایط، بدون رعایت آداب باطنی و عرفانی و... خوانده می شود.
۳- نماز پر اثر؛ نمازهای ناب که به وسیله انسان های خالص اقامه می گردد. این نماز بهترین وسیله برای قرب به خدا، جامع ترین مظهر عبودیت و بندگی و کامل ترین نمونه شکر و سپاس گزاری است.
این نماز عامل نیرومند و موثری است در صلاح حال فرد و جامعه و عبادتی است که از جهت تربیت و سازندگی به راستی، بی نظیراست.
این نماز آدمی را از وقفه، رکود و جمود، به حرکت جنبش و پیشروی وا می دارد و از جهل و نادانی، به سمت علم و از غفلت و ناآگاهی، به سوی بیداری و آگاهی سوق می دهد.
اینها در صورتی است که نمازگزار، درست نماز بخواند، مراقب آداب ظاهری و شرایط معنوی آن باشد و از آن محافظت و کاملا به آن رسیدگی کند؛ تا از آثار و نتایج بزرگ نماز برخوردار شود.
بی اعتنایی به نماز و توجه نکردن وعدم رسیدگی به آن، سبب شده که نماز امری ساده، بی ارزش و پیش پا افتاده شناخته شود و گروهی آن را کاری بی فایده و عملی بی اثر در زندگی بدانند و حتی کار به جایی بکشد که عده ای بگویند نماز چه اثری در زندگی دارد.
راهکارهای دستیابی به فهم و معرفت نماز
نماز باید با فهم و معرفت خوانده شود. برای این منظور چند گونه دستورالعمل آمده است:الف) مراحل قبل از نماز:
1- توجه به شرایط مانند لباس و مکان مباح.2- وقت شناسی و دقت در وقت.
3- انتظار برای نماز؛ چنانچه امکان باشد، مناسب است انسان اندکی قبل از وقت و شروع نماز، به مسجد برود و به انتظار بنشیند و خود را برای خواندن نماز آماده کند.
4- تفکر واندیشه؛ در عین حال که منتظر وقت نماز است، می تواند فکر و اندیشه خود را درباره اهمیت و اسرار این عبادت سازنده به کار گیرد.
5- دقت و توجّه کافی در هنگام وضو گرفتن؛ یعنی، وضو را با شادابی کامل بگیرد و دعاهای آن را بخواند.
6- اذان و اقامه؛ گفتن اذان و اقامه و تامل و اندیشه در معانی ذکرها و عبارت های آن، نقش ویژه ای در خشوع و خضوع انسان و اقامه نماز آگاهانه دارد.
7- هفت تکبیر؛ قبل از گفتن تکبیره الاحرام (الله اکبر)، مستحب است، شش «الله اکبر» دیگر، گفته شود و با گفتن «الله اکبر» هفتم، نماز آغاز گردد.
حضرت امام محمدباقر (علیه السلام) فرموده‌اند: «نماز خود را [به منظور ارادت و اطاعت]، با هفت تکبیر شروع کن».
ب- در حال نماز:
مهم ترین بحث در این زمینه، داشتن خشوع و حضور قلب در نماز است. روح نماز عبارت است از: خشوع و حضور قلب و بیداری دل و این که توجه داشته باشیم، چه می گوییم و با که مناجات می کنیم. چنین نمازی انسان را از گناه و لغزش باز می دارد و او را به قله فلاح و رستگاری می رساند.اگر نه روی دل، اندر برابرت دارم
من این نماز، حساب نماز نشمارم
از این نماز ریایی، چنان خجل شده ام
که در برابر رویت، نظر نمی آرم
نماز کن به صفت، چون فرشته باید
و من هنوز در صفت دیو و دد گرفتارم
از رسول گرامی اسلام (صلّی الله علیه و آله)، سؤال شد: خشوع چیست؟ آن حضرت فرمودند: «خشوع عبارت است، از تواضع داشتن در حال نماز؛ به طوری که همه توجه قلب نمازگزار، متوجه ذات مقدس پروردگار هستی گردد».
راهکارهای دستیابی به مقام خشوع و خضوع در نماز
برای رسیدن به مقام خشوع و خضوع، زحمت فراوانی لازم است. در این رابطه استفاده از راه کارهای زیر، مفید و موثر به نظر می رسد:1- توجه به معانی و مفاهیم الفاظ واعمال نماز.
2- در مراحل اول، نماز را خلاصه و حتی بدون رعایت ذکرهای مستحبی انجام دهیم، تا با تحمل بار سبک، زودتر به مقصد برسیم.
3- قبل از نماز، فکر خود را از مشغولیت های قبلی خالی کنیم و با یک اراده محکم، فکر و برنامه ریزی آینده را به بعد موکول کنیم.
4- دست ها را روی ران ها قرار دهیم؛ به طوری که دست برای ور رفتن با سر و صورت آزاد نباشد.
5- برای نماز، جای ساده و آرامی را انتخاب کنیم تا رفت و آمد و دیگر عوامل زینتی، موجب حواس پرتی نگردد. در این رابطه سفارش شده که مقابل درب باز، در کوچه و خیابان، مقابل آتش و چراغ، در آشپزخانه، روبه روی عکس و مجسمه و... نماز خوانده نشود تا از حواس پرتی جلوگیری گردد.
6- استفاده از سجاده ساده نیز تا حدی زمینه حواس پرتی را از بین می برد.
7- خودداری از گناه و نافرمانی خداوند، برای دست یافتن به خشوع و حضور قلب در نماز موثر است.
وقتی موارد یاد شده، رعایت گردد و نماز با تمام آداب ومستحبات آن برگزار شود؛ قطعا این نماز، اثر و برکات فراوانی بر دل و جان انسان خواهد گذاشت.(1)
پی‌نوشت:
1. برای مطالعه بیشتر رجوع کنید به: راز نماز، محسن قرائتی؛ نماز زیباترین الگوی پرستش، غلامعلی نعیم آبادی؛ برداشتی از نماز، آیت الله علی آقا نجفی کاشانی (رحمه الله)؛ اسرارالصلاة، شهید ثانی.
منبع: یکصد و ده پرسش و پاسخ درباره نماز، مجتبی کلباسی، تهران: انتشارات ستاد اقامه نماز، چاپ: اول، زمستان 1386.
