آموزش برقراری ارتباط موثر به کودکان (بخش اول)

ارتباط موثر، ضامن موفقیت کودکان در زمینه های فردی و اجتماعی است
 

برقراری ارتباط موثر برای کودکان یک مساله حیاتی است که میزان موفقیت آنها را در زمینه های مختلف تحصیلی اجتماعی و روانشناختی رقم می زند.هرچقدر که والدین محترم،جزییات و مهارتهای ارتباط موثر را برای فرزندانشان آموزش بدهند،سلامت روحی و روانی آنها را تضمین می کنند.

تعداد کلمات 1701 / تخمین زمان مطالعه 9 دقیقه

اگرچه بیشتر کودکان مشتاق داشتن دوست هستند، اما نمی‌دانند چگونه باید یک مکالمه را شروع کنند و آن را ادامه دهند و در واقع، قوانین مربوط به برقراری مکالمه را ندانند. به تدریج آنها پی می‌برند که صحبت درباره‌ی هیجان‌ها و احساسات کار بسیار دشواری است.
 

مانند بازی، مکالمه نیز قوانینی دارد و مانند بازی، اگر کودکان قوانین را بلد نباشند، یا آنها را اعمال نکنند، هیچ کودکی با آنها صمیمی نخواهد شد و یا با آنها مصاحبت نخواهد کرد. برخی از قوانین مکالمه در زیر آمده است:

بایدها  
 علاقه‌ی خود را به فرد نشان دهید، آماده باشید تا سؤال بپرسید.
 حالت خلقی افراد را بررسی کنید. اگر غمگین هستند، با ملایمت حرف بزنید و با آنها همدلی کنید.
 سعی کنید از شوخی مناسبی استفاده کنید.
 هر از گاهی مکث کنید و اجازه دهید تا فرد دیگر به گفت‌وگو ادامه دهد.
 در مورد احساسات خودتان صحبت کنید، هم شما و هم آن فرد.
 فقط درباره‌ی موضوع‌های مورد علاقه‌ی خود صحبت نکنید، بلکه موضوع‌های گوناگون را پیش بکشید، مگر آنکه آن فرد به آن موضوع خاص علاقه‌مند باشد.

نباید ها
 قطع کردن صحبت فردی که در حال گفت‌وگوست، مگر آنکه موردی اضطراری وجود داشته باشد.
 به زور گرفتن مکالمه. باید بین دو نفر در مکالمه تعادل وجود داشته باشد.
 نگاه کردن به جایی دیگر و گفتن این جمله که قبلاً همه‌ی آن مطالب را شنیده بودید.
 جملات و بیانات آنها را خودتان خاتمه دهید، مگر آنکه نیاز به کمک داشته باشند.
 سعی در تغییر موضوع بحث، مگر آنکه به نظر برسد همه‌ی آنچه را که فرد سعی داشت درباره‌اش صحبت کند، مثلاً گفته است.
 ارائه‌ی اطلاعات زیاد در مورد خود، قبل از اعتماد به دیگران.

کاربرد
فعالیت 1
در این باره که چگونه مکالمه‌ای مؤثر واقع می‌شود، بحث کنید و از کلاس بخواهید به بایدها و نبایدها در یک مکالمه فکر کنند.

فعالیت 2
کاربرد «تعادل در گفت‌وگو» را توضیح دهید و از کلاس بخواهید به گروه‌های دو نفره تقسیم شوند. هر گروه باید هنگام شرکت در مکالمه، براساس متن نوشته شده، رفتار کند. زمانی که هر کودک آنچه را که می‌خواست بگوید به پایان رساند، آنها باید فرصت گفت‌وگو را به شریک خود بدهند. بعد از چند دقیقه، از کلاس بپرسید این تمرین را چگونه درک کردند. این تمرین بر چه چیزی خاطرنشان می‌کرد؟ (نشان می‌دهد که باید به نوبت صحبت کرد و صحبت دیگری را قطع نکرد.) آیا کودکان در شروع مکالمه سعی داشتند روی موضوع‌های یکسان و یکنواختی حرف بزنند یا آنها مکالمات خود را به سمت موضوع‌های اصلی و مهم خود تغییر دادند؟ آیا تغییر در مکالمه زیاد بود؟ اگر کودکان قصد دارند به گروهی ملحق شوند، باید قبل از برقراری گفت‌وگو، چه کاری انجام دهند. (به قدر کافی نزدیک بایستید تا گروه را ببینید. گفت‌وگوها را پیگیری کنید و فقط زمانی که گوینده مکث می‌کند شروع به صحبت کنید. سعی نکنید از طریق بیان موضوع‌های متفاوت، گفت‌وگوها را در گروه خاتمه دهید. بحث‌ها باید در ارتباط با آنچه گروه می‌گوید باشد.)

فعالیت 3
از کلاس بخواهید به گروه‌های سه نفره تقسیم شوند. دو کودک شروع به مکالمه با یکدیگر می‌کنند. کودک سوم از هر گروه، باید با مهارت وارد مکالمات آنها شود. آن دو کودک، مکالمه‌ی خود را چگونه اداره و کنترل می‌کنند؟
 

زمانی که کودکان خودافشایی می‌کنند، نکته‌هایی از افکار، عقاید، ترس‌ها، امیدها، احساسات و تجربیات خود را آشکار می‌سازند. به هر حال، اگر همه‌ی اطلاعات شخصی خیلی سریع فاش شود، به راحتی مانع برقراری دوستی با دیگران می‌شود و در پی آن، فرد در معرض خطر قضاوت دیگران قرار می‌گیرد. همچنین ممکن است رازهایشان پخش شود و مورد سوءِ استفاده‌ی دیگران قرار گیرد. کودکان باید از فاش کردن افکار بد خود درباره‌ی کودک دیگر، به افراد غریبه برحذر باشند و با احتیاط عمل کنند. شاید این افراد با کودک، تعامل اجتماعی برقرار کنند، به گونه‌ای که آنچه را شنیده‌اند به او بگویند، و در نتیجه کودک تلافی خواهد کرد. زمان دقیق و واضحی برای خودافشایی وجود ندارد که زمان امنی محسوب شود. این امر به قضاوت شخصی خودِ فرد بستگی دارد. به هر حال، کودکان باید از خودافشایی در ابتدای مکالمه اجتناب کنند، مثلاً مواردی چون پدرش در زندان است، مادرش به مواد رو می‌آورد، یا در زندگی مشکلات عمده‌ای دارند (مگر آنکه مشکلات خیلی آشکار و واضح باشد و کودک به خاطر درک و پذیرش طرف مقابل باید درباره‌شان توضیح دهد). در واقع، توضیحات اضافه باید به زمان آینده و در صورتی که ارتباط ادامه داشت، موکول شود. حتی در شروع مکالمه، اطلاعات خیلی کمی باید رد و بدل شود. کودکی که با بعضی افراد صمیمی‌تر است باید ببیند آنها چگونه به گفته‌ها واکنش نشان می‌دهند و آیا آنها نیز اطلاعات شخصی خود را در همان سطح فاش می‌کنند. از فاش کردن اطلاعات خیلی حساس که کودکان از فاش شدن آنها نگرانند و به عنوان یک راز محسوب می‌شود، باید اجتناب کرد، مگر آنکه ارتباط به خوبی برقرار شده باشد و اثبات شود که دوستان قابل اعتمادند.

کاربرد
در زمینه‌ی اینکه مکالمات اولیه در مورد چه موضوع‌هایی باید باشد، بحث کنید. تبادل اطلاعات سطحی طرح کردن چنین موضوع‌هایی است: جایی که کودکان از آنجا آمده‌اند (بدون دادن آدرس واقعی)، چند ساله‌اند، چه بازی‌هایی را دوست دارند، چه آهنگ‌هایی را گوش می‌دهند، آیا خواهر و برادر، حیوانات خانگی، علاقه‌مندی خاص یا فعالیت لذت‌بخشی دارند؟ این نوع اطلاعات در سطح یک ارزیابی می‌شود.

فعالیت
از کودکان بخواهید پوستری از چیزهای متعدد در مورد خود که تصور می‌کنند دیگران از آن اطلاع ندارند، درست کنند. اطمینان یابید که آنان بالاترین سطح اطلاعات را در این پوستر نگنجانیده باشند. در این زمینه بحث کنید که چه اطلاعاتی را می‌توان بعد از گذشت سه ماه از دوستی برای دوست خود فاش کرد یا در زمینه‌ی دوستی پیوسته و بدون انقطاع و در زمانی که اعتماد از بین نرفته باشد، بحث کنید. آنها باید به این اطلاعات، به عنوان اطلاعاتی که در سطح دوم هستند، توجه کنند (پیشنهادها: جدایی و طلاق والدین، بیماری سرطان برادر بزرگ، نیاز مادر به جراحی، احساس ناخوشایند در مورد ظاهر خود، احساس بسیار بد از داشتن یک دوست.) درباره‌ی اینکه کدام اطلاعات را می‌توان در سطح سوم طبقه‌بندی کرد، بحث کنید، نظیر گفتن یک راز به بهترین دوست بعد از سال‌ها دوستی. (پیشنهادها: مشکلاتی که در خانه دارند، نگرانی در مورد مرگ یکی از والدین، سوءِ مصرف مواد، بیماری حاد روانی پدر، خودکشی، همجنس‌گرایی یا بارداری و داشتن بیماری جنسی مسری.)



شروع و خاتمه
زمانی که کودکان فردی را برای اولین بار ملاقات می‌کنند، پیدا کردن موضوع گفت‌وگو برایشان بسیار مشکل خواهد بود؛ بنابراین، خوب است به این موضوع توجه داشته باشند که چه موضوع‌هایی قابل طرح است و چه مواردی تابو محسوب می‌شود و نباید مطرح کرد. سؤال‌های آنها نباید شامل این موارد شود: تحصیلات و درآمد والدین شما چقدر است؟ خانه‌ی شما چقدر ارزش دارد؟ آیا شما تاکنون رابطه‌ی جنسی داشته‌اید؟ زمانی که کودکان فردی را که قبلاً دیده‌اند، ملاقات می‌کنند، شروع مکالمه آسان‌تر خواهد بود. آنها می‌توانند اطلاعات مهم از مکالمه‌ی قبلی را در این مکالمه با اطلاعات جدید ترکیب کنند. مثلاً، اگر کودکی گفت که در مسابقه‌ی فوتبال شرکت کرده است، می‌توانند بپرسند مسابقه چطور بود. خداحافظی نیز دشوار خواهد بود. چه کسی ابتدا خداحافظی کند؟برای کودکان خداحافظی کردن اهمیت دارد و نه فقط رفتن. بنابراین، تا جایی که امکان دارد، باید مطالبی گفته شود که خداحافظی شتابزده و عجولانه به نظر نیاید، مانند «امیدوارم مسابقه‌ی بعدی شما با موفقیت همراه باشد.» اگر فقط یک فرد را ملاقات می‌کنند، آنها می‌توانند بگویند که «از صحبت کردن با شما لذت بردم» یا «از دیدن شما خوشحال شدم». هنگامی که کودکان در مغازه یا خیابان به فردی برخورد می‌کنند که او را می‌شناسند اما نمی‌توانند و یا به آنها فرصت داده نمی‌شود تا مکالمه را خاتمه دهند، آیا آنها باید خود را از دید این گونه افراد، پنهان کنند و بدون توجه از کنارشان بگذرند؟ اگر کودک دیده شد، آیا این رفتارش باعث رنجش آن فرد نمی‌شود؟ یا باید سلام دهد و سریعاً از آنجا دور شود، که این رفتار نیز می‌تواند ایجاد رنجش کند؟ پس بهتر است با آن فرد روبه‌رو شود و او را تحویل بگیرد، اما صادقانه بگوید که عجله دارد. از پیش خبر دادن و آگاه کردن آن فرد، باعث می‌شود که او نیز عجله‌ی شما را برای رفتن درک کند.

کاربرد
زمانی که کودکان برای اولین بار فردی را ملاقات می‌کنند، موضوع‌هایی را یادآور شوید که می‌توان درباره‌شان صحبت کرد.

ایفای نقش 1
دو نفر داوطلب انتخاب کنید: «آ» و «ب» که سال‌های یکسان، اما در دو کلاس متفاوت در یک مدرسه بودند، و قبلاً هرگز با یکدیگر صحبت نکرده‌اند. آنها باید مکالمه‌ای با یکدیگر ترتیب دهند. حدود سه دقیقه‌ی دیگر سرویس مدرسه می‌آید. «آ» و «ب» باید با مهارت مکالمه‌ی خود را خاتمه دهند. در زمینه‌ی چگونگی اجرای این نقش صحبت کنید. می‌توان با تغییراتی که صورت می‌گیرد، مجدداً ایفای نقش کرد. درباره‌ی چگونگی شروع مکالمه با فردی آشنا بحث کنید. آیا راهی برای ورود فرد جدید به این مکالمه وجود دارد تا ارتباط را بتوان گسترش داد؟ همان داوطلبان، (آ و ب) روز بعد در اتوبوس کنار هم نشسته‌اند. آنها باید با یکدیگر سلام و احوالپرسی کنند و مکالمه‌ی دیروز را به امروز ربط دهند. درباره‌ی اینکه چگونه این کار باید صورت گیرد و چه تغییرات و اصلاحاتی باید انجام شود، بحث کنید.

ایفای نقش 2
در زمینه‌ی فراهم کردن موقعیت برای خداحافظی، هنگامی که کودکان فردی را به طور تصادفی ملاقات می‌کنند و زمان زیادی برای گفت‌وگو ندارند بحث کنید. دو نفر داوطلب انتخاب کنید، «آ» و «ب»، تا با موضوع یک ملاقات تصادفی در خیابان، در حالی که یکی از آنها وقت کمی برای گفت‌وگو دارد، ایفای نقش کنند. پیشنهادها:
آ: «سلام، حال شما چطوره؟ اینجا چه می‌کنید؟ من وقت ندارم، باید سریعاً بروم تا به اتوبوس برسم.»
ب: «چه موقع اتوبوس می‌رود؟»
آ: «ده دقیقه‌ی دیگر، من پنج دقیقه وقت دارم. چه خبر؟»

ادامه دارد...

منبع : برگرفته از کتاب رشد مهارتهای اجتماعی،رفتاری و هیجانی کودکان
نویسنده : ماریانا کتی
مترجم : دکتر مژگان حیاتی