چگونگی آراستگی در اسلام؛ موی سر (بخش دوم)

در آموزه های دینی به کوتاه بودن موی مردان، توصیه و تأکید بسیار شده است.
 

چکیده : امامان معصوم (ع) سفارش های متعددی درباره رسیدگی به موی سر، جهت آراستگی انسان، بیان کرده­ اند؛ از سوی دیگر به کوتاه بودن موی سر مردان به دلیل فواید بی شمار آن نیز تاکید بسیار شده است. با ما همراه باشید.
 
تعداد کلمات 1584 /  تخمین زمان مطالعه 8 دقیقه

 

موی سر یکی از جلوه گرترین اجزای بدن است. زیبایی صورت با موی سر جلوه پیدا می کند. قطعا اگر فردی صورت، ابرو، چشم و بینی زیبایی داشته باشد و موی سر نداشته باشد، آن زیبایی­ ها جلوه نمی­ کند و چه بسا آن فرد را زشت نشان دهد. به همین دلیل امامان معصوم (ع) سفارش های متعددی درباره رسیدگی موی سر بیان کرده­اند.

در این بخش مقاله به طور خاص به کوتاه بودن موی مردان اشاره می­ کنیم.

بحث درباره اندازه موی سر مردان از دیدگاه اسلامی در سه محور قابل طرح است:

الف) بهترین وضعیت برای موی سر مردان، کوتاه بودن آن است
از آموزه های اسلامی به دست می آید بهترین وضعیت برای موی سر مردان، کوتاه بودن آن است. امام صادق (ع) نیز در این باره فرمودند:
‏ اسْتَأْصِلْ‏ شَعْرَکَ‏ تَقِلَّ دَوَابُّهُ وَ دَرَنُهُ وَ وَسَخُهُ وَ تَغْلُظْ رَقَبَتُکَ وَ یَجْلُو بَصَرَکَ؛[1]
موی سرت را از ته کوتاه کن؛ چرا که با کوتاه کردن مو) آلودگی ها و جنبندگان و چرکی آن را کم و گردنت را استوار و نور چشمت را افزون می کند.

ب) بلند بودن مو نباید از حد متعارف خارج گردد
بر اساس روایات نقل شده از سیره عملی و گفتاری پیامبر و دیگر معصومین (ع) به دست می آید که نهایت بلندی موی آن بزگواران به مقداری بوده که از نرمه گوش فراتر نمی رفته. بنابراین اگر کسی به دلایلی موهای خود را بلند میکند و قصد دارد طبق سیره معصومین (ع) عمل کند نباید بلندی موی او از حد متعارف خارج گردد، یعنی نباید به گونه ای باشد که موها بر روی شانه بیفتد و یا مجبور شود پشت مو بگذارد.
به همین دلیل هم معصومین (ع)، به کوتاه کردن موهای پشت سر توصیه می کردند. اسحاق بن عمار می گوید، به امام صادق (ع) عرض کردم که بسیاری اوقات موی پشت سرم زیاد می شود، غم شدیدی مرا فرا می گیرد. حضرت فرمودند:
یا إسحاق أما علمت أن حلق القفا یذهب بالغمّ؛[2]
ای اسحاق! آیا نمی دانی که تراشیدن موی پشت سر، غم را از بین می برد.
در روایت دیگری از امیرالمومنین(ع)نقل گردیده که ایشان فرمودند:
قال لنا رسول الله احلقوا شَعرَ القفا؛[3]
رسول خدا(ص) به ما می فرمود موهای پشت سرتان را بتراشید.

ج) در صورت بلند کردن موی سر، باید نظافت و آراستگی را رعایت کرد
در آموزه های دینی به دلیل فواید بی شمار کوتاه بودن مو، به این امر توصیه و تأکید شده است. اما اگر کسی به هر دلیلی موهای خود را بلند کند، بر اساس همین آموزه ها باید در نظافت و آراستگی آن کوشا باشد. پیامبر اکرم  (ص) فرمودند:
من اتخد شعرا فلیحسن ولایته او لِیجُزَّه؛[4]
هر کس موی سرش را بلند می­گذارد، خوب نگهداری یا کوتاهش کند. مستحب است کسی که موهای خود را بلند می­کند فرق باز کند، همانگونه که شیخ صدوق در این باره گفته: «ده چیز از سنت های اسلام پنج عدد آن مربوط به سر انسان و پنج عدد مربوط به سایر اندام. سنت های سر عبارتند از: «گرداندن آب در دهان، گرداندن آب در بینی، مسواک، کوتاه کردن سبیل و داشتن فرق برای کسی که موی سرش بلند است.»[5]
 

امروزه برخی از جوانان در دفاع از بلند گذاشتن موی سر خود چنین مطرح می کنند که موی سر رسول گرامی اسلام(ص) و ائمه معصوم (ع) و بلند بوده و ما نیز به تبعیت از آن بزرگواران موی سر خود را رها می کنیم تا بلند شود.
در پاسخ به این تصور غلط باید بگوییم که در منابع شیعی هیچ روایتی مبنی بر این که پیامبر و امامان معصوم (ع) موهای خود را بلند می کردند به گونه ای که موهایشان از بلندی بر روی شانه هایشان آنها بیفتد یا اینکه به خاطر بلندی موهایشان فرق باز کرده باشند وجود ندارد؛ بلکه روایات متعدد شیعه بر این مسئله تأکید دارد که پیامبر و امامان معصوم (ع) موهای خود را بلند نمی گذاشتند و حتی دیگران را به کوتاه کردن مو توصیه می کردند.
در این جا به برخی از این روایات اشاره می کنیم:
یکی از اصحاب امام صادق (ع) با نقل می کند از ایشان پرسیدم: «گروهی روایت می کنند که فرق باز کردن در موی سر از سنت است. امام با تعجب فرمودند: از سنت است؟! گفتم: گمان مردم آن است که پیامبر (ص) فرق باز می کردند. حضرت فرمودند:
مَا فَرَقَ‏ النَّبِیُ‏ ص وَ لَا کَانَ الْأَنْبِیَاءُ ع تُمْسِکُ الشَّعْرَ؛[6]
هرگز رسول خدا فرق باز نکرد و پیامبران هم موی سرشان را چندان بلند نمی کردند [که محتاج فرق باز کردن باشند).
امام کاظم (ع) نیز در مضرات بلند بودن موی سر فرمودند:
إِنَّ الشَّعْرَ عَلَى الرَّأْسِ إِذَا طَالَ‏ أَضْعَفَ‏ الْبَصَرَ وَ ذَهَبَ بِضَوْءِ نُورِهِ وَ طَمُّ الشَّعْرِ یُجَلِّی الْبَصَرَ وَ یَزِیدُ فِی ضَوْءِ نُورِهِ؛[7]
چون موی سر دراز شود چشم را ضعیف می کند و نور دیده را می برد، و کوتاه کردن موی سر، چشم را روشن می کند و نور دیده را می افزاید. از امام صادق (ع) درباره بلند کردن مو پرسیده شد. ایشان فرمودند:
کَانَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ ص مُشْعِرِینَ‏ یَعْنِی الطَّمَّ؛[8]یاران رسول خدا همواره موهایشان کوتاه بود.
امروزه برخی از جوانان در دفاع از بلند گذاشتن موی سر خود چنین مطرح می کنند که موی سر رسول گرامی اسلام(ص) و ائمه معصوم (ع) و بلند بوده و ما نیز به تبعیت از آن بزرگواران موی سر خود را رها می کنیم تا بلند شود.
با توجه به این روایات معلوم می شود بلند کردن موی سر برای مردان به مقداری که بر روی شانه ها بیفتد یا انسان مجبور به فرق بازکردن شود، نه تنها مستحب نیست، بلکه هیچگونه دستور شرعی برای بلند گذاشتن آن نیز وجود ندارد و اگر هم در برخی نقل های تاریخی ذکر شده که موی سر پیامبر(ص) یا ائمه (ع) بلند بوده، به این معنا نیست که آنقدر موهای خود را بلند می کردند که بر روی شانه هایشان می افتاده و مجبور به بازکردن فرق سر بوده اند؛ بلکه یا به معنای آن است که موهای خود را از بیخ نمی تراشیدند یا این که چنین امری به طور استثنایی اتفاق افتاده، کما اینکه پیامبر خدا نیز تنها یک بار موهای خود را به طور استثناء بلند کردند، آن هم نه به این معنا که این عمل به عنوان یک سنت باید همواره صورت پذیرد یا مسلمانان از آن تبعیت کنند، بلکه ضرورت و موقعیت سبب این امر بوده است.
در کتاب کافی، از ابی بصیر روایت شده که گفت: به امام صادق(ع)عرض کردم: «فرق» باز کردن در وسط موی سر از سنت است؟ فرمودند: نه. گفتم: آیا رسول خدا(ص) هیچ وقت برای موی سرشان «فرق» گذاشتند؟ فرمودند: آری. عرضه داشتم: چگونه می شود که رسول خدا این کار را انجام دهند و حال آنکه از «سنت» نباشد؟!. فرمودند: هر کس در وضعی قرار بگیرد که رسول خدا در آن وضع قرار داشت می بایست مانند آن حضرت موی سرش را تفریق کند. گفتم: چه بود؟ فرمودند: در سال ششم هجرت، رسول خدا(ص) از مدینه عازم بیت الله الحرام شد، و احرام حج بست و قربانی هم با خود همراه برد، پس از آنکه کفار قریش مانع ورود آن حضرت به مکه شدند، بر طبق آیه شریفه «لَقَدْ صَدَقَ اللَّهُ رَسُولَهُ الرُّؤْیَا بِالْحَقِّ...»[9]
رسول خدا دانست که در آینده نزدیک به سلامت وارد مکه معظمه خواهد شد، لذا موی سرش را تقصیر نکرد و از زمانی که احرام بسته بود تا سال بعد هم چنان موی سرش باقی بود، که به ناچار نیازمند فرق باز کردن مو گردید؛ ولی پس از انجام عمل حج و تراشیدن موی سر، آن حضرت دیگر موی سرش را بلند نکرد، و نه قبل از وضع نامبرده، موی سرش را میگذاشت که آنقدر بلند شود که احتیاج به «تفریق» داشته باشد.[10]
بنابراین، بلند کردن بیش از اندازه موی سر و فرق گذاشتن را نمی توان به پیامبر خدا(ص) و دیگر معصومین (ع) مستند ساخت و آن را از اعمال مستحب برشمرد.
هر چند ممکن است کسانی که موی سر خود را بلند می کنند در توجیه کارشان بلند بودن موی پیامبر را مطرح کنند[11]، اما واقعیت آن است که بیشتر کسانی که موهای خود را بلند می کنند واقعا به این دلیل که دستور اسلام است دست به چنین کاری نزده اند؛ بلکه این اقدام در راستای تقلید کورکورانه از الگوهای غربی و به عنوان یک مد صورت می پذیرد و بهترین دلیل این ادعا آن است که اگر روزی تراشیدن موی سر به عنوان مد جدیدی در جامعه رونق پیدا کند بسیاری از همین افراد موهای خود را از بیخ می تراشند و دیگر هیچ آیه و روایتی نمی تواند آنها را قانع کند که موهای خود را بلند کنند.

منبع:  
موسوی؛ سید حسن (1394)، مد و مدگرایی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
 

پی نوشت :
[1] ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص۲۳.
[2] الکافی، ج ۶، ص ۴۸۵.
[3] مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۰۱.
[4] مکارم الأخلاق، ص ۷۰
[5] مستدرک الوسائل، ج ۱، ص ۴۰۲.
[6] الکافی، ج ۶، ص ۴۸۶
[7] بحارالأنوار، ج ۲۳، ص ۸۵.
[8] همان، ص ۱۱۲.
[9] فتح، آیه ۲۷.
[10] الکافی، ج ۶، ص ۴۸.
[11] همانگونه که گفته شد، طبق روایات شیعه چنین تصوری از اساس باطل است و بلند کردن بیش از حد مو مستحب نبوده و از سیره پیامبر محسوب نمی گردد.