انواع، عوامل و راه‌های درمان پرخاشگری در کودکان (بخش اول)

یکی از عوامل مهم در کنترل پرخاشگری، آموختنِ رفتارهای غیر پرخاشگرانه به کودک است .
 

چکیده : شرارت، پرخاشگری و سرکشی در تربیت‌پذیری کودک، اختلال ایجاد می‌کند و در مسیر ایجاد روحیۀ تعبد نیز، مشکلاتی به همراه خواهد آورد. این روحیه، مانع بزرگی در راه پذیرش و اکتساب اخلاق اسلامی ایجاد خواهد کرد. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1113 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

شرارت، پرخاشگری و سرکشی در تربیت‌پذیری و اطاعت کودک از مربی، اختلال ایجاد می‌کند و در مسیر ایجاد روحیۀ تعبد نیز، مشکلاتی به همراه خواهد آورد. این روحیه، مانع بزرگی در راه پذیرش و اکتساب اخلاق اسلامی ایجاد خواهد کرد.[1]
کودکان بین 1 تا 3 سالگی، دچار خشم و عصبانیت می­شوند. هر کودکی علاقه و احساسی منحصر به خود دارد و زمانی که با او مخالفت می­ شود، ان را درک می­کند و خشمگین می­ شود. با این حال ممکن است به پدر و مادری که در کار او مداخله کرده­اند حمله نکند؛ و این شاید به علت بااهمیت و مهم جلوه کردن بزرگسالان برای او باشد. کودکان وقتی عصبانی می­شوند، خود را به روی زمین می­اندازند تا خشم خود را فرو نشانند. این فریاد و گریه و خود را به زمین کوبیدن طبیعی است اما با احساس شکست و یاس همراه است. اما اگر این حالت­ ها اگر تکراری باشد، باید به دنبال علت اصلی آن بود.
محققان نتیجه گرفته‌اند که: پرخاشگری و رفتار جامعه‌پسندانه، معرّف دو نوع راهبرد حل مسئله برای فرد است، که از دوران اولیۀ زندگی آموخته می‌شود. اگر کودک یکی از این دو را خوب بیاموزد، علاقه‌ای به آموختن راه دیگر ندارد، از این‌رو یک عامل مهم در کنترل پرخاشگری، آموختنِ رفتارهای غیر پرخاشگرانه است.[2]

بنابراین در این جا، ابتدا با انواع پرخاشگری و عواملی که موجبات آن را پدید می‌آورد آشنا می‌شوید و سپس اقدامات اصلاحی برای درمان آن ارائه گردد:
 

1. پرخاشگری وسیله‌ای: رفتار پرخاشگرانه برای رسیدن به هدف خاصی است؛ مثل به دست آوردن یک اسباب‌بازی، که کودک جهت رسیدن به هدف، به فردی که بر سر راه اوست حمله‌ور شده یا سرِ او فریاد می‌کشد. بیش تر پرخاشگری‌های اطفال خردسال از نوع وسیله‌ای و برای تصاحب شیء مورد علاقه است. آنان با اعمالی مانند هل دادن در تلاش‌اند تا اسباب بازی دیگران را به چنگ آورند و کمتر مواردی است که به قصد آسیب دیگران و از روی عصبانیت اقدام نمایند.
2. پرخاشگری آزاردهنده: که به قصد آزار دیگران انجام می‌شود: چه فیزیکی (زدن) و چه کلامی (فحش و ناسزا).[3] به عقیدۀ دیگر روان‌شناسان، کودکانی که در زمان شیرخوارگی تحریک‌پذیر بوده و به دشواری آرام می‌شدند، در سه سالگی مضطرب، پر فعالیت و تندخو بودند؛ لذا شیرخوارانی که بسیار فعّال، نامنظم، حواس‌پرت و کمتر سازش‌پذیرند، بیش از سایرین احتمال می‌رود که در سال‌های آتی رفتاری پرخاشگرانه داشته باشند. البته این اخلاق منفی در بین کودکان دو و سه ساله، بر سر اسباب‌بازی و اشیای مطلوب آن‌ها، تا حدی طبیعی است و در چهار سالگی به اوج خود هم می‌رسد، که با نزدیک‌تر شدن به سن مدرسه کاهش می‌یابد.[4] اما مشکل جایی است که این اتفاق در روز، چند بار رُخ دهد که در این صورت باید علت اصلی را دریافت و آن را نادیده نگرفت.
پرخاشگری مستقیم و غیر مستقیم: این تقسیم بندی براساس شناخت و عدم شناخت علت و یا علل پرخاشگری صورت پذیرفته است. اگر علت یا علل پرخاشگری روشن باشد، مثلاً فرد دیگری یا شی ءای باعث شده که کودک به مقصود خود نرسد، کودک هم آن عامل را می‌شناسد و از خود رفتار پرخاشگرانه بروز می‌دهد، در این صورت پرخاشگری مستقیم اطلاق می‌شود، اما در صورتی که عامل پرخاشگری را نشناسد، مثلاً در مهدکودک به اشتباه با فردی برخورد می‌کند و او شروع به پرخاشگری می‌کند، این نوع پرخاشگری را که زمینه‌های قبلی دارد و در حقیقت تخلیه هیجان‌های قبلی است، پرخاشگری غیرمستقیم می‌نامند.
 

علت و درمان این رذیله اخلاقی از دید کتاب‌های مختلف روان‌شناسی بدین شرح است:
1. جلب توجه دیگران: که بیشتر در هنگام مهمانی رُخ می‌دهد. زمانی که شما توجهتان به طفل کم می‌شود. در این صورت تسلیم کودک نشده و اجازه ندهید شما را به تفکر، احساس یا عمل خاصی وادارد؛ زیرا تهدیدهای بی‌اساس یا تسلیم شدن در برابر آه و نالۀ آن‌ها، روابط بلندمدتی را ایجاد نمی‌کند؛ بلکه از ارزش شما در نظر فرزندان و خودتان می‌کاهد. لذا احساسات خود را کنترل کنید و راه حل مناسب را برگزینید تا پرخاشگری کودک را کاهش دهید. به او توجه بیشتری نشان داده، مانند یک بزرگسال با او رفتار کنید و اجازه دهید در حضور جمع دربارۀ موضوعی صحبت کند.
2. گرسنگی: این عامل، موجب افزایش اسید معده می‌شود که به شکل ناراحتی، عصبانیت و پرخاشگری نمود پیدا می‌کند؛ بنابراین پیش از هر اقدامی از او سؤال کنید: آیا میل به غذا دارد یا نه؟
3. تنبیه بدنی: با توجه به اینکه تنبیه یکی از متداول‌ترین شیوه‌های کنترل رفتارهای پرخاشگرانه است، پژوهش گران تحقیقات فراوانی در این مورد به انجام رسانده‌اند که در مجموع نتیجه این تحقیقات بر عدم موفقیت شیوه تنبیه در کنترل پرخاشگری دلالت دارد و آزمایش‌های متعدد نشان داده است که در بسیاری از موارد تنبیه سبب پرخاشگری بیشتر در کودکان گردیده است.
به عقیدۀ روان‌شناسان: «تنبیه بدنی ـ به خصوص اگر مکرر و بی‌حساب و کتاب، اعمال شود ـ موجب بروز پرخاشگری شدید و خصومت در کودک می‌شود.»[5] البته این سخن در جایی است که کودک از قبل روحیۀ پرخاشگری داشته باشد، اما اگر نسبتاً غیر پرخاشگر باشد، در صورت تنبیه، واکنش‌های خصومت‌آمیز خود را سرکوب می‌کند که این رفتار نیز عواقب سویی دارد. یکی از آن‌ها آموختن شیوه‌های اجرای خشونت است. شما می‌توانید توهین‌های کلامی و کتک زدن را با تنبیه‌های مؤثری مثل محروم کردن و حذف امتیازها عوض کنید و در صورت انجام دادنِ رفتار مطلوب وعدۀ پاداش دهید.

4. محرومیت و نداشتن آزادی کافی برای انجام برخی کارها: گاه مادر به سبب وجود چینش خاص لوازم خانه، کودک را از دست زدن به اشیا منع می‌کند یا طفل در منزل به اندازه کافی وسایل سرگرم‌کنند ندارد یا فرصت بازی آزادانه به او داده نشده است؛ این عوامل، موجبات پرخاشگری او را فراهم می‌کند؛ باید برای کودک محیط و لوازمی فراهم کنید که موجب سرگرمی و کشف استعدادهایش می‌شود.

5. احساس بی‌کفایتی و ناتوانی: این حس، موجب اضطراب او شده و عصبانیتش را در پی خواهد داشت. در این مواقع توجه و حمایت عاطفی والدین، کمک مؤثری در حل این مشکل است.

ادامه دارد ...

نویسنده: خانم حدیثه اسفندیار

منابع:
1. آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
2. اسپارک، بنیامین (1377)، تغذیه و تربیت کودک، ترجمه مصطفی مدنی، انتشارات زوار، تهران.
3. بررسی مفاهیم و نظریه‌های پرخاشگری، سایت راسخون.
 

پی نوشت :
[1] . ساجده یوسفی، «موانع درونی کودک در تربیت دینی»، همایش تربیت دینی در جامعه اسلامی، ص 577.
[2] . پاول هنری، رشد و شخصیت کودک، ترجمۀ یاسایی، ص 552.
[3] . همان، ص 519.
[4] . برک لورا، روانشناسی رشد، ترجمۀ یحیی سید محمدی، ص 371.
[5] . پاول هنری، رشد و شخصیت کودک، ترجمه یاسایی، ص 524.