نکات تغذیه ای برای زائرین پیاده روی اربعین

مقدمه
سفر اربعین با پای پیاده از نجف تا کربلا، مانند هر سفری نیست. سختی‌ها و زیبایی‌های خاص خودش را دارد، شاید توجه به نکات بهداشتی در سفری که با هواپیما می‌روید و در هتل‌های تمیز با غذای آماده سیر می‌کنید خیلی ضروری نباشد .

ولی در سفری مانند پیاده روی اربعین که سه روز باید از غذای موکب‌های بین راه تغذیه کنید و در هر جایی که سایه‌بانی پیدا کردید استراحت کنید، توجه به نکات بهداشتی ضرورتی غیرقابل انکار است.

حضور میلیونی زائران از کشورهای مختلف در ایام اربعین می تواند محل مناسبی برای انتقال بسیاری از بیماری های واگیردار باشد که رعایت برخی نکات بهداشتی و پزشکی می توان از ابتلا به بسیاری از این بیماری ها جلوگیری کرد.
 

دکتر داود یادگاری، رییس مرکز تحقیقات بیماری های عفونی و گرمسیری دانشگاه شهید بهشتی در گفت و گو با خبرنگار شفقنا زندگی، نسبت به شیوع بیماری های عفونی و روده ای بین زائران حسینی هشدار دارد و افزود:

رعایت بهداشت فردی، بهداشت آب ها و بهداشت غذایی سه اصل مهم برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بروز انواع بیماری های عفونی بین زائران اربعین حسینی است در واقع با توجه به اینکه این افراد مسیر طولانی را راهپیمایی می کنند.

بنابراین ممکن است آب و مواد غذایی ناسالمی بین آنها توزیع شود بنابراین زائران باید نسبت به سلامت آن حساس باشند تا به انواع عفونت های روده ای، گوارشی و مسمومیت های غذایی مبتلا نشوند.

وی در ادامه تصریح کرد: در مسیر راهپیمایی زائران حسینی چاه های آب بسیاری ممکن است وجود داشته باشد توصیه می شود افراد از مصرف این آب ها حتی آب هایی که در مسیر توزیع می شود.

به دلیل احتمال بالای آلودگی دوری کنند و در صورت ضرورت حتما آب را بجوشانند و مصرف چایی را نیز فراموش نکنند همچنین زائران به هیچ عنوان به جای آب، از آب میوه های باز در طول مسیر استفاده نکنند.

این استاد دانشگاه شهید بهشتی همچنین تاکید کرد: زائران حتما در رعایت و حفظ بهداشت فردی خود حساس باشند قبل از خوردن غذا دست های خود را با آب و صابون بشویند و به دلیل اینکه در مسیر حرکت زائران توالت های عمومی وجود دارد و از نظر بهداشتی سالم نیستند.

توصیه می شود زائران حتما با آب و مواد ضد عفونی ها دست های خود را بشویند و حتما اسپری های ضد عفونی کننده همراه خود داشته باشند تا اگر به آب یا صابون دسترسی نداشتند از این اسپری ها استفاده کنند.

دکتر یادگار اضافه کرد: توصیه ما این است که زائران تا جایی که می توانند کنسروهای آماده با خود همراه داشته باشند از غذاهایی که در مسیر توزیع می شود استفاده نکنند و در صورتی که مجبور شدند حتما غذا را داغ کنند بعد استفاده کنند و به هیچ عنوان غذا را سرد مصرف نکنند.

به گفته این فوق تخصص بیماری های عفونی، با توجه به اینکه احتمال بیماری های از جمله وبا در عراق بیشتر است زائران توصیه ها و نکات بهداشتی را حتما رعایت کنند.

و در صورت وجود علائمی همچون تب و لرز، اسهال، اسهال خونی، استفراغ، دل درد و غیره حتما خود را به نزدیک ترین پایگاه بهداشتی برسانند تا اقدامات درمانی لازم انجام شود.

زائران از بطری‌های آب‌ استفاده کنند و از آبی که در رودخانه و یا مخازنی که از منشأ آن بی‌اطلاع هستند، استفاده نکنند.

زوار توجه کنند هر نوشیدنی را در مسیر پیاده‌روی استفاده نکنند چون امکان ابتلا به اسهال و مشکلات گوارشی برای آنها پیش می‌آید.

مراقب مصرف میوه و سبزیجات باشیم

وی یادآور شد: بسیاری از میوه ها و سبزیجاتی که در مسیر برای زائران توزیع می شود آلوده هستند بنابراین تاکید می کنیم افراد قبل از مصرف حتما مجددا آنها را با آب بشویند در صورتی که امکان شستشوی مجدد وجود نداشته باشد از مصرف آن پرهیز کنند.

این فوق تخصص بیماری های عفونی افزود: با توجه به اینکه مقدار غذای ارائه شده به صورت نذری در اربعین بسیار زیاد است احتمال آلوده بودن این مواد غذایی نیز بیشتر است.

بنابراین این غذاها با احتیاط مصرف شود، تاکید می کنیم زائران برای احتیاط خرمای خشک، انجیر خشک، کشمش، مغزدانه‌های آجیل و کشک خشک همراه داشته باشند که کشک خشک از نظر پروتئین بسیار مناسب و انرژی زا و بهداشتی است و جلوی بسیاری از فسادهای معده را می‌گیرد.

دکتر یادگاری خاطر نشان کرد: داشتن لیوان شخصی در مسیر راهپیمایی برای زائران الزامی است و اگر فردی مجبور به استفاده از لیوان های یک بار مصرف شد از لیوان یک‌بار مصرف حدالمقدور کاغذی استفاده کنند.

و به دلیل اینکه احتمال آلودگی در قوطی ها یا بطری های آب معدنی، دوغ، نوشابه و یا سایر نوشیدنی ها بیشتر است بنابراین توصیه می شود افراد این نوشیدنی ها را در لیوان شخصی ریخته بعد مصرف کنند.

ضرورت شستشوی مرتب دست ها

در ادامه دکتر امانی کهندانی، متخصص گوارش به مهم ترین مراقبت های گوارشی در راهپیمانی اربعین اشاره کرد در این باره به شفقنا زندگی گفت:در کنار بعد معنوی مراسم اربعین، مسئله بهداشت و سلامت زائرین نیز بسیار حائز است.

در واقع زمانی‌که یک جمعیت انسانی متحرک با حجم بسیار زیاد در مکانی حضور داشته باشند ساماندهی بسیار سخت خواهد بود و احتمال بروز بیماری‌های واگیر امکان‌ناپذیر می‌شود به همین دلیل بررسی و پیگیری بیماری‌های واگیر در بین زائران اربعین بسیار مهم و حائز اهمیت است.

این متخصص گوارش خاطر نشان کرد: آن‌دسته از زائرانی که بیماری‌های زمینه‌ای دارند در نخستین گام باید با پزشک معالج مشورت کرده و سپس با تایید پزشک برای عزیمت به کربلای معلا راهی شوند.

همچنین اگر زوار از داروهای خاصی استفاده می‌کنند حتما داروهایشان را به همراه داشته باشند. وی یادآور شد:

با توجه به اینکه مسیر پیاده‌روی طولانی است زائرانی که بیماریی‌های مثل دیابت و یا مشکلات عروقی دارند ممکن است دچار زخم پا شوند بنابراین علاوه بر استفاده از کفش راحت و مناسب در فواصل منظم نیز استراحت کنند.

دکتر امانی در ادامه تصریح کرد: شهروندان در راهپیمایی اربعین حتماً از آب های جوشیده و یا آب معدنی استفاده کنند.

هم چنین به منظور جلوگیری از بروز بیماری های گوارشی و اسهال در مسافرت لازم است مواد غذایی به خصوص کنسروها را قبل از مصرف، کاملاً بجوشانند همچنین لازم است میوه و سبزیجات قبل از مصرف با مواد شوینده و ضدعفونی کننده شسته شوند.

وی با اشاره به اینکه در طول سفر توصیه‌های پزشکی درخصوص مصرف مواد غذایی و آشامیدنی را جدی بگیرند، گفت: زائران از بطری‌های آب‌ استفاده کنند و از آبی که در رودخانه و یا مخازنی که از منشأ آن بی‌اطلاع هستند، استفاده نکنند.

اسهال مهم ترین علایم عدم رعایت بهداشت زائران
دکتر امانی متخصص گوارش و کبد تاکید کرد: در بسیاری از موارد عدم رعایت بهداشت مواد غذایی و دست آلوده مهم ترین علت بروز اسهال است که رعایت اصول پیشگیرانه بهداشتی و اصول تغذیه سالم می تواند از بروز این مشکل پیشگیری کند.

چرا که این مشکل در بین افرادی شیوع زیاد دارد که اصول بهداشتی را رعایت نمی کنند. دکتر امانی با تاکید بر این که در درمان این بیماری مصرف مایعات زیاد غذاهای سالم که حجم موثر است، گفت: در صورت برطرف نشدن پس از گذشت ۲ تا ۳ روز و یا علائم شدید بیمار باید به پزشک مراجعه کند.

شستن دست ها مهمترین گام در پیشگیری از ابتلا به انواع بیماری ها به شمار می رود که باید دستها را با آب ولرم خیس و کف دست ها را آغشته به صابون کرده و با مالیدن کف دستها به هم کف ایجاد شود .

در واقع باید فضای بین انگشتان را با دقت شست سپس انگشتان را در هم قفل و پشت انگشت و ناخن را با مالش پشت انگشت به کف دست تمیز کرد. وی در ادامه همراه داشتن ژل ضدعفونی کننده برای شستشوی دست‌ها توسط زائران را ضروری دانست و تصریح کرد:

زمان شست ‌و شوی دست‌ها بین ۲۰ تا ۳۰ ثانیه طول بکشد علاوه ‌بر آن از وسایل شخصی مثل مسواک، خمیردندان، حوله، وسایل اصلاح، صابون، شامپو، لیوان، پتوی مسافرتی و ملحفه، سجاده، مُهر و تسبیح و چادر نماز در طول سفر استفاده شود.
 
از غذاهای گرم استفاده شود
دکتر مهدی جعفری، متخصص تغذیه در باره بایدها و نبایدهای تغذیه ای زائران اربعین به شفقنا زندگی افزود: دادن نذری یکی از مراسم های مرسوم کشور عراق در ایام پیاده روی اربعین است که معمولا تنوع بالایی از موادغذایی را در برمی‌گیرد.

توصیه می‌شود زائران تا حد امکان از مواد غذایی ساده‌تر در حین سفر استفاده کنند. وی همچنین خاطر نشان کرد:

مصرف غذا‌های گرم در مراسم پیاده روی اربعین از سلامت بیشتری نسبت به غذا‌های سرد برخوردار است چرا که حرارت غذا منجر به از بین رفتن میکروب‌های موجود در مواد غذایی شده و احتمال مسمومیت آن را کاهش می‌دهد.
 
مصرف چایی فراموش نشود
این متخصص تغذیه تاکید کرد: زوار توجه کنند هر نوشیدنی را در مسیر پیاده‌روی استفاده نکنند چون امکان ابتلا به اسهال و مشکلات گوارشی برای آنها پیش می‌آید و برای تأمین انرژی مورد نیاز بدن از مواد غذایی سالم با پخت مناسب و نوشیدنی‌های گرم مثل چای یا آب معدنی تغذیه کنند.

به گفته وی، چای منبعی غنی از کافئین و تیانین است که خستگی را از بین می‌برد پس توصیه می‌شود این نوشیدنی گرم در طول مسیر پیاده‌روی نوشیده شود و یا اینکه آب معدنی بر آب شربی که از طریق مخزن توزیع می‌شود ارجحیت داده شود.
 
مصرف مرغ، ماهی و گوشت قرمز ممنوع
این متخصص تغدیه تاکید کرد: زائران حسینی بهتر است در سفر مصرف مواد گوشتی نظیر مرغ و ماهی را نداشته یا آن را بسیار اندک استفاده کند.

چرا که این ماده‌های غذایی فسادپذیر است و هنگام سفر می‌توانند مشکلاتی را برای آنها پدید آورد لذا توصیه می‌شود حبوبات را جایگزین مصرف مرغ و ماهی قرار داد.

به گفته وی، مصرف چربی، قند و نمک مانع از فعالیت در پیاده روی می‌شود بنابراین توصیه می‌شود زائران در هنگام پیاده روی‌های طولانی مدت از خوردن اینگونه مواد غذایی خودداری کنند.

این متخصص تغذیه با اشاره به اینکه مصرف کنسرو در طول سال توصیه نمی‌شود، اظهار کرد:

ولی هنگام سفر استفاده از کنسرو بهتر از غذاهایی همچون مرغ و ماهی بوده چرا که امکان فساد آن وجود ندارد و در صورتی که آن را ۲۰ دقیقه بجوشانیم و بسته کنسرو نیز ورم نکرده باشد، می‌توانیم استفاده از آن را هنگام سفر به عنوان یک وعده غذایی داشته باشیم.

زایران اربعین حسینی شیر نخورند
جعفری خاطرنشان کرد: بهتر است زائران هنگام سفر شیر مصرف نکنند چرا که علاوه بر فاسد شدن سریع آن سبب نفخ و مشکلات گوارشی می‌شود لذا بهتر بوده مصرف ماست را به صورت ویژه جهت حفظ سلامتی در سفر مورد توجه قرار دهند.

وی در پایان تاکید کرد: مصرف انواع مغز‌ها در طی پیاده روی‌های طولانی مدت می‌تواند انرژی و توانایی پیاده روی طولانی مدت را تأمین و به عنوان بهترین تغذیه مورد استفاده قرار گیرد.

به منظور پیشگیری از بیماری های عفونی و میکروب ها توصیه می شود حتما از آب های معدنی پلمپ شده در حین سفر استفاده شود . همچنین مصرف چایی می تواند آب بدن را تأمین کرده و تشنگی را به تعویق اندازد.

 نکات  تغدیه ای مفید در پیاده روی اربعین
۱. مصرف ماست کم‌ چرب و پاستوریزه، لیموترش و یا آبلیمو همراه با وعده های غذایی می تواند از مسمومیت جلوگیری کند.

۲. به دلیل گرمی هوا و جلوگیری از گرمازدگی از دوغ های پاستوریزه بسته بندی استفاده کنید. مقداری نعنا و پونه خشک به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده به همراه داشته باشید و به همراه دوغ میل کنید.

۳. از مصرف لبنیات غیرپاستوریزه به ویژه پنیر، کره و شیر محلی که به صورت فله است خودداری کرده و از لبنیات دارای بسته بندی بهداشتی استفاده کنید.

۴. بهتر است هنگام سفر، شیر مصرف نشود، چرا که علاوه بر فاسد شدن سریع آن سبب نفخ و مشکلات گوارشی می‌شود. بنابراین بهتر است به جای آن برای تامین نیازهای بدن به کلسیم از دوغ، ماست و پنیر استفاده شود.

۵. از خوردن سالاد و سبزی های خام خودداری شود، اما استفاده از سبزی های پخته شده مثل سیب زمینی، کدو و هویج در کنار غذای می تواند از یبوست در طول سفر پیشگیری کرده و توصیه می شود که مورد استفاده قرار گیرد.

۶. غذاهای پخته شده نباید بیش از دو ساعت در دمای محیط نگهداری شود و بیشتر از یک بار نباید گرم شود. از نگهداری غذای پخته شده برای وعده های بعدی پرهیز شود و غذای مانده حتی پس از گرم شدن، به هیچ وجه خورده نشود.

۷. به جای مصرف تخم مرغ نیمرو، بهتر است تخم مرغ آب پز و سفت شده مصرف شود تا علاوه بر هضم بهتر، امکان آلودگی کمتری نیز داشته باشد.

۸. برای پیشگیری از گرمازدگی از شربت های خاکشیر و تخم شربتی که در موکب های بین راه ارائه می شود، تهیه و میل کنید.

۹. به دلیل گرمی هوا بهتر است روزانه تا ۶ لیوان آب بنوشید، اما از سلامت آب آشامیدنی خود اطمینان داشته باشید.

۱۰. میوه ها را قبل از مصرف با دقت با آب سالم شست و شو دهید و پوست آن را جدا کنید.

۱۱. مصرف چای را فراموش نکنید، از نوشیدن چای و مایعات داغ در لیوان های یک بار مصرف شفاف خودداری و سعی کنید لیوان شخصی به همراه داشته باشید.

۱۲. برای جلوگیری از یبوست مواد غذایی ملین مثل انجیر و آلو به همراه خود داشته باشید.

۱۳. در طول راه، به عنوان تنقلات، مقداری آجیل مثل نخودچی، کشمش، خرما، توت خشک، انجیر خشک، انواعی از مغز هایی که بسته بندی بهداشتی دارد، به همراه داشته باشید.

۱۴. به دلیل گرمی هوا از مصرف غذاهای حاوی نمک زیاد خودادری شود، چرا که مصرف نمک زیاد باعث افزایش تشنگی و از دست دادن آب بدن می شود و می تواند فرد را مستعد گرمازدگی کند.

۱۵. تا حد امکان از مصرف غذاهای پرچرب و شور خودداری کرده تا خطر ابتلا به بیماری‌های گوارشی کاهش یابد.

۱۶. اگر فرد زائر مبتلا به دیابت است توصیه می شود در مصرف مواد قندی و شیرینی در طول مسیر خودداری شود.

۱۷. اگر فرد زائر مبتلا به فشارخون بالا است، توصیه می شود از خوردن غذاهای شور و پرنمک خودداری شود.

18. متناسب با مزاج غذا بخورید.
معمولا میان راه و در مقصد، به زائران انواع و اقسام غذاهای نذری داده می‌شود.

با این باور که خوردن غذای نذری مشکلی ایجاد نمی‌کند، نباید خود را در معرض غذاهای مختلف با مزاج های متفاوت قرار دهیم.

اگر مزاج ما گرم است باید از گرمی ها و شرایطی که گرمی مزاج را بالا می‌برد، پرهیز کنیم و در صورت سردی مزاج از مصرف غذاهای با طبع سرد بپرهیزیم.

چاق ها مزاج تری دارند و باید از مصرف حجم بالای غذاهای سنگین پرهیز کنند و لاغرها باید غذاهای قابل هضم بخورند و تعداد وعده‌های‌شان بیشتر، اما در حجم کم باشد.

19. توجه به خصوصیات غذاهای اعراب
غذاهای عراقی معمولا سنگین است و معده‌های ما شاید به قدرت و قوت معده های افراد ساکن عراق نباشد. از غذاهای مرسوم عراق برنج و لوبیا و نخود پخته است.

گاهی این غذاها به دلیل ازدحام جمعیت با عجله و در مدت زمان ناکافی طبخ می‌شود و اغلب ناپخته و گاهی چرب و سنگین است.

پس قبل از خوردن غذا ابتدا آن را تست کنید که غذای مصرفی کاملا پخته و نرم شده باشد.

نوع برنجی که در عراق طبخ می‌شود اغلب هندی است که به مزاج بسیاری از مردم نمی‌سازد و مخصوصا اگر پخته نباشد موجب یبوست و نفخ می‌شود.

توصیه بر این است پودر زیره سبز، آویشن و نعنا همراه داشته باشید که اگر ناچار به خوردن غذای نفاخ شدید روی غذا میل کنید یا داخل دوغ و ماست های دربسته بریزید.

اعراب در غذاها از روغن زیاد استفاده می‌کنند به طوری که ماده غذایی در روغن غوطه‌ور می‌شود و هضم آن را سخت می‌کند.

مثلا فلافل سنگین و تند است و صفرا را بالا می‌برد و موجب بی‌خوابی و خارش پوست می‌شود و مصرف آن برای گرم مزاجان مناسب نیست.

با توجه به اینکه طرز تهیه فلافل آسان می باشد احتمال دارد با این غذا در طی مسیر مواجه شوید.

20. آداب غذا خوردن در سفر
هنگام گرسنگی غذا بخورید، نه هر زمان که به غذا رسیدید. میوه ها را در میان وعده استفاده کنید، نه همراه با غذا. چند نوع غذا را با هم نخورید.

پرخوری و درهم خوری منجر به پری معده و سنگینی و کرختی و مانع از ادامه پیاده روی می‌شود.

غذاهای مانده و سخت هضم و سنگین یا دارای عدس و بادمجان را کمتر بخورید چون سبب گرفتگی عضلات و بی‌خوابی می‌شود.

حتما از غذاهای تازه و گرم مصرف کنید و غذا را برای وعده بعدی نگه ندارید.

سبزی و سالاد را به دلیل عدم اطمینان از شست و شوی بهداشتی مطلقا نخورید. مصرف پیاز و گاهی سیر تازه اشکال ندارد، چون داخل غلاف بوده و انسان به تمیزی آن اطمینان دارد، البته به شرطی که از قبل بریده نشده باشند.

حتما غذا را به صورت نشسته و با آرامش کامل بخورید. غذا را خوب بجوید و پس از میل غذا چند قدم پیاده روی مختصر و سپس در نیم ساعت استراحت داشته باشید تا عملیات استقرار و هضم غذا بخوبی انجام شود، سپس به پیاده روی ادامه دهید.

21. چاشنی های توصیه شده
مقداری نمک همراه داشته باشید. نمک بهترین پاک کننده و میکروب کش است. کمی قبل و بعد از غذا کمی نمک بچشید یا در آب ریخته و دهانشویه و غرغره کنید.

استفاده از دم کرده لیمو با آب جوش یا نوشیدن چای لیمو عمانی که گاهی در حین پیاده روی به زائران داده می‌شود و پاشیدن پودر لیمو عمانی روی غذاهای گرم و سنگین پیشنهاد می‌شود، چون به مهار تولید صفرای مازاد و حرارت زائد بخصوص در مزاج های گرم کمک می‌کند.

همچنین اگر غذا سنگین بود یا حرارت بدن بالا رفت می‌توانید از سرکه و سماق هم استفاده کنید.

22. برای انرژی زایی
کسانی که مزاج های سرد دارند برای انرژی گرفتن و گرم شدن، انجیر و بادام خامی که داخل پوسته باشد یا پسته و مویز همراه داشته باشند و به دفعات و به میزان کم در حین پیاده روی مصرف کنند.

برای تامین انرژی سریع، عسل گزینه مناسبی است. می‌توانید عسل را به تنهایی مزه مزه کنید یا بمکید یا همراه با آبلیمو آن را جرعه جرعه بنوشید.


23.مصرف زیاد خرما برای مردم ایران و بخصوص مردم اهل مناطقی که زیاد خرما نمی‌خورند مناسب نیست.

چون خرما با تولید اخلاط زیادی همچون صفرا و سودا فرد را دچار آلرژی، خشکی و جوش‌های پوستی و حرارت و گرمی خون می‌کند.

24.تخم‌مرغ آب پز نسبت به نیمرو هضم راحت تری دارد و به دلیل داشتن پوسته، بهداشتی تر طبخ و سرو می‌شود.

25.از نوشیدن و حتی تست کردن قهوه های خیلی تلخ و غلیظ عراقی (عربی) که بوی سوختگی دارد به شدت بپرهیزید، چون سازگار با مزاج ایرانی ها نیست.مصلح قهوه، انجیر و بادام است.

26.از مصرف چای زیاد حتی اگر رقیق باشد اجتناب کنید، چون مدر بوده و سبب خشکی مزاج می‌شود.

27.اگر مقداری سکنجبین همراه داشته باشید عالی است. این نوشیدنی برای همه مزاج ها بخصوص گرم مزاجان مفید است.

28.بهترین و مناسب ترین نوشیدنی برای همه افراد، آب جوشیده ولرم شده همراه با عسل (انواع یک نفره بسته بندی شده) و لیموترش تازه و گلاب است.

29.استفاده از گلاب و خوردن و بوییدن و ریختن آن روی بالش و چفیه توصیه می‌شود.

30.چه خوراکی هایی را در سفر اربعین همراه خود ببریم ؟

خوراکی های با مزاج گرم: انجیر، بادام، پسته، عسل، نبات، نمک، پودر زیره سبز، بابونه، نعنا، مویز و خاکشیر

خوردنی های با مزاج سر: آلو بخارا، برگه زردآلو و هلو، میوه تمرهندی تازه ملس، سماق، سنجد، سکنجبین ملس، سرکه، گل پنیرک و بنفشه خشک، تخم خرفه و اسفرزه

روغن های موضعی توصیه شده: روغن بادام، بابونه، بنفشه و میخک

نتیجه:
حضور میلیونی زائران از کشورهای مختلف در ایام اربعین می تواند محل مناسبی برای انتقال بسیاری از بیماری ها باشد که رعایت برخی نکات تغذیه ایی و بهداشتی و پزشکی می توان از ابتلا به بسیاری از این بیماری ها جلوگیری کرد.

رعایت نکردن نکات فوق به بیماری های گوارشی متعددی منجر می شود. و در تجربه ای که در سالیان قبل مورد مشاهده ی عملی گردیده است.متاسفانه زائرا حسینی نکات فوق را رعایت نکرده اند و خودشان هم به این مطلب اقرار کرده اند.

پس لازم است در این سفر معنوی هم روح ما سالم و سلامت باشد هم جسم ما از نعمت سلامت و تندرستی برخوردار شود. تا بتوانیم با جسم سالم روح سالم را تقویت نماییم.

منبع: 
توصیه های تغذیه ای برای زائران پیاده روی اربعین (https://www.borna.news/)
https://www.delgarm.com/health/nutrition/193896
شفقنا زندگی
* این مقاله در تاریخ 1401/7/10 بروز رسانی شده است