موانعی از حضانت که نیاز به ارزیابی دادگاه دارد

مانع خشونت احتمال دارد نسبی و تنها ناظر به یکی از فرزندان باشد.
 

در ماده ۱۱۷۳ قانون مدنی، در معرض خطر قرار گرفتن صحت جسمانی و تربیت اخلاقی طفل دو عامل مهمی است که دادگاه را وادار به تصمیم گرفتن و تجدیدنظر در وضع حضانت می کند. از مفاد ماده به خوبی بر می آید که وجود چنین خطری تنها سبب باز ستاندن طفل از پدر یا مادر نالایق نیست، مانع از سپردن کودک به آنان نیز هست. بنابراین، می توان گفت ضابعله تمیز موانعی که دادگاه باید مصداق های خارجی آن را تعیین کند، در خطر بودن سلامت جسمی و اخلاقی کودک است.
 
این ضابطه جنبه اجتماعی دارد و دادرس باید معین کند که چگونه خطری و تا چه اندازه از احتمال مانع از حضانت طفل به وسیله پدر و مادر می شود. ولی، چون درباره سرنوشت کودک خاص تصمیم می گیرد، باید وضع جسمی و شئون خانوادگی پدر و مادر و طفل را نیز در نظر بگیرد و تنها به ضوابط نوعی نپردازد.
 

بر پایه تاریخ حقوق و رسوم اجتماعی، می توان چند مصداق بارز از موانع حضانت را یادآور شد:
 

خواه در اثر غیبت و زندان باشد یا بیماری و زمین گیری و گرفتاری های ناشی از امرار معاش. بدیهی است که اگر دادگاه تشخیص دهد که پدر یا مادر به یکی از دلایل توانایی نگاهداری طفل را ندارد و به آن اندازه نیز ثروتمند نیست تا بتواند کسانی را با مسئولیت خود به این کار گمارد، باید از سپردن کودک به او خودداری کند.
 

به شرط اینکه پدر یا مادر نتواند دادگاه را معلمین سازد که بیماری او سلامت طفل را به خطر نمی اندازد. باید افزود که امکان سرایت بیماری به تنهایی مانع از اجرای حق حضانت نیست. باید این سرایت برای سلامت طفل خطر جدی به وجود آورد؛ خطری که ارزش جدا کردن کودک را از پدر و مادر داشته باشد. وگرنه، همه می دانیم که سرماخوردگی و آنفلوآنزا از بیماری هایی است که به سرعت شایع می شود، ولی آیا می توان بر مبنای چنین خطری کودک را از دامان مادر گرفت.
 
به همین جهت نیز گفته شد که دادگاه باید چگونگی و اندازه خطر را تعیین کند و در این باره، مانند جنون ابوین یا شوهر کردن مادر نمی توان حکم نوعی دارد.
 

 انحطاط اخلاقی پدر و مادر نباید موجب تباهی فرزندشان شود، زیرا کودک به اجتماع نیز تعلق دارد. ولی این مانع، به لحاظ وابستگی آن به عادات و رسوم اجتماعی، بیش از سایر عوامل تاب تفسیرهای گوناگون را دارد. به اجمال می توان گفت، اعتیادهای زیانبار، پیشه کردن اعمال منافی عفت، عادت به رشوه خواری و خیانت و کلاهبرداری از مصداق های بارز انحطاط اخلاقی است، و همین اوصاف است که پاره ای از فقها به افق، تعبیر کرده اند.
 

 با وجود محبت بی شائبه ای که پدر و مادر نسبت به فرزندان خود دارند، گاه دیده می شود که رفتار خشونت بار آنان و تنبیه های دشواری که بر فرزند خود روا می دارند، سلامت جسمی و تربیت اخلاقی کودک را به خطر می اندازد. در این صورت، دادگاه می تواند حق حضانت را معلق دارد و کودک را به هزینه پدر به دیگری بسپارد.
 
بر خلاف ناتوانی و بیماری و انحطاط اخلاقی که باعث سقوط حق حضانت به طور کلی می شود، مانع خشونت احتمال دارد نسبی و تنها ناظر به یکی از فرزندان باشد. زیرا، گاه دیده می شود که پدر یا مادر نسبت به یکی از فرزندان خود خشونت می ورزند و درباره سایرین رفتار معمول دارند. پس، دادگاه می تواند بخشی از اختیار حضانت درباره همان فرزند را معلق دارد و سایر فرزندان را در اختیار آنان باقی گذارد. به بیان دیگر، سقوط حق حضانت ممکن است نسبی باشد.
 

نویسنده: ناصر کاتوزیان

 
منبع: کتاب «قانون مدنی خانواده»