کاربر ارجمند از اینکه به ما اعتماد کرده و «راسخون» را به عنوان منبع پاسخگویی به سؤالات خود برگزیدید، سپاسگزاریم. سن شروع بلوغ سن شروع بلوغ در پسرها به طور متوسط 13 سالگی است . دختران حدود یک یا دو سال زودتر از پسران بالغ می شوند. دوقلوها از هر جنسی که باشند دیرتر به سن بلوغ می رسند . درصدی از پسران و دختران کمی زودتر و یا دیرتر از میانگین سنی مذکور به سن بلوغ می رسند. تا 10 سالگی پسر و دختر تفاوت زیادی جز در اندامهای جنسی با یکدیگر ندارند، اما بین سنین 12 تا 14 سالگی تفاوتهای مشخصی بین دو جنس مشاهده می شود. شواهدی در دست است که رعایت بهداشت ، سلامت جسمی، تغذیه خوب و مناسب ، مراقبت های پزشکی دوران بارداری و پس از تولد و نیز توارث در سن شروع بلوغ تاثیر می گذارند . در شرایط کنونی در مقایسه با نسل قبلی بلوغ زودتر اتفاق می افتد. بطور کلی بلوغ جنسی در پسران 2 تا 4 سال طول می کشد، بدین ترتیب که حدود یک تا دو سال برای تبدیل حالت غیر جنسی به جنسی زمان لازم است و به دنبال آن یک یا دو سال طول می کشد که اعضاء تناسلی رشد و تکامل یابند. نوجوانی که به سرعت بالغ می شود، رشد سریعی دارد و اندامهای بدنش سریع تکامل پیدا می کنند ، بر عکس نوجوانی است که به آرامی به مرحله بلوغ نزدیک می شود ، رشد و نمو سریعی ندارد و تکامل اعضای او تدریجی است . در گروه اول بروز صفات جنسی و رشد استخوانها زودتر و در گروه دوم دیرتر به وقوع می پیوندد. از آنجایی که مدت زمان رشد پسرها طولانی تر از دخترها است ، معمولا" قد پسران بلندتر از دختران می شود. لازم به یادآوری است که تفاوتهای فردی در سن شروع بلوغ و شاخص های رشد جسمانی – حتی در میان کودکان یک خانواده- به فراوانی مشاهده می شود. معیارهای بلوغ آغاز بلوغ غالبا" با مسائل خاصی همراه است که نوجوان را متوجه خود می کند. این حالت در دختران به صورت قاعدگی و در پسران به صورت انزال یعنی خروج منی هنگام خواب است که با آزمایش های لازم ادرار و در صورت نیاز عکسبرداری از قسمتهای مختلف بدن بخصوص از استخوان دستها و زانوها این معیار کامل تر می شود. آنچه در جامعه به عنوان نخستین نشانه بلوغ پسران پذیرفته شده ، اولین انزال است، البته ممکن است در همه پسرها این حالت اتفاق نیفتد و انزال شبانه بعد از تکامل جنسی پیش بیاید . بنابر این نمی شود در همه حالات از آن به عنوان معیار بلوغ نام برد. علل بلوغ هورمونها باعث بروز بلوغ می شوند از حدود 5 سال قبل از بلوغ جنسی ، میزان کمی از هورمونهای جنسی تولید و ترشح می شوند ، که این میزان به تدریج در دوران بلوغ افزایش می یابد و سبب تکامل ساختمانی دستگاه تناسلی و عمل غدد جنسی می شود. این هورمونها از غده ای به نام هیپوفیز که در قاعده مغز قرار دارد و نیز از غده جنسی ( بیضه ها در پسران و تخمدانها در دختران) ترشح می شوند و با تاثیر گذاری بر سایر غدد و اثر متقابل بر یکدیگر سبب رشد و تکامل بیضه و سایر اعضای تناسلی و بروز صفات ثانویه جنسی می شوند. این اثرات متقابل در تمام طول حیات باروری افراد ادامه دارد و بتدریج کاهش می یابد. بنابر این پیدایش بلوغ بر اثر ترشح هورمونهای جنسی است و فعالیت های هورمونی سبب بروز تظاهرات بلوغ می شود که صفات اولیه و ثانویه جنسی نامیده می شوند . صفات اولیه جنسی مربوط به مقاربت جنسی و تولید مثل است که در ارتباط با اعضای دستگاه تناسلی است و صفات ثانویه جنسی شامل رویش موی صورت و ناحیه تناسلی و بم شدن و تغییر آهنگ صدا در پسران و رویش موی ناحیه تناسلی و تغییرات اندامها در دختران است. در زمان بلوغ ، هورمونهای جنسی به تدریج افزایش می یابند و تغییرات بدنی را سبب می شوند. به نظر می رسد در سن 16 تا 17 سالگی سطح هورمون مردانه( تستوسترون) در خون خیلی زیاد می شود و سپس به آهستگی کاهش می یابد تا در افراد بزرگسال به میزان ثابتی برسد. تغییرات جسمی دوران بلوغ هنگام رشد سریع و ناگهانی دوران بلوغ، از نظر جسمانی تغییراتی در نوجوانان به وجود می آید که اغلب موجب اضطراب ، دست پاچگی و نگرانی آنها می شود و اگر از اتفاقاتی که برای آنها پیش می آید اطلاع و آگاهی نداشته باشند چه بسا این دل نگرانیها ادامه پیدا کند و در تعدادی از نوجوانان در مراحل زندگی اثرات سوء و زیان باری بر جای بگذارد . به طور کلی چهار تغییر مهم جسمی در نوجوان پیدا می شود که عبارتند از : تغییر در اندازه بدن تغییر در اندامهای بدن رشد و تکامل صفات اولیه جنسی رشد و تکامل صفات ثانویه جنسی تغییر در اندازه بدن تغییر در اندازه بدن شامل افزایش وزن و طول قد است. افزایش سریع قد در مراحل اولیه بلوغ اتفاق می افتد و حد اکثر این افزایش در پسران در 14 سالگی است. بیشترین افزایش طول قد در سال بعد از بلوغ است و بعد از آن سرعت رشد کاهش پیدا می کند و این کاهش تا سن 20 و 21 سالگی ادامه می یابد . به علت این دوره طولانی رشد، قد پسران معمولا" بلندتر از دختران است. افزایش وزن افزایش وزن در هنگام بلوغ فقط مربوط به افزایش چربی نیست ، بلکه به رشد و تکامل استخوان و عضله نیز مربوط است . به همین جهت با وجود اینکه پسران و دختران در دوران بلوغ به سرعت افزایش وزن پیدا می کنند ، باریک و لاغر و استخوانی به نظر می رسند. در پسران حد اکثر افزایش وزن غالبا" یک یا دو سال دیرتر از دختران پیش می آید و بیشترین مقدار آن در 16 سالگی است و بعد از آن افزایش وزن کمتر است. البته چاق شدن پسران و دختران در دوران بلوغ هم غیر معمول نیست . در نزدیک شروع بلوغ در سنین 10 تا 12 سالگی معمولا" در ناحیه شکم ، رانها ، گردن و گونه چربی جمع می شود ولی بعد از کامل شدن بلوغ و زمانی که رشد سریع قد شروع می شود این چربیها به تدریج کمتر می شوند. تغییر در اندامهای بدن بعضی از نقاط بدن که در سالهای اولیه زندگی به تناسب خیلی کوچک هستند در زمان بلوغ بزرگ می شوند؛ این حالت بخصوص در بینی ، پاها و دستها بیشتر مشاهده می شود . به هر حال بیشتر این تغییرات قبل از بلوغ پایان می پذیرد. در کودکان بزرگتر، در مقابل تنه باریک و بلند، شانه ها و قسمت تهیگاه ، پهن می شوند و کمر هم عریض می شود .ساقها به تناسب بیشتر از تنه رشد می کنند و فرد در ابتدا بلند به نظر می رسد. به تدریج وقتی تنه کشیده شد و رشد کمر متوقف گردید ، بدن اندازه و نسبتهای فرد بالغ را پیدا می کند. درست قبل از بلوغ، رشد ساقها متناسب با رشد تنه نیست و این حالت تا 15 سالگی ادامه می یابد . در کودکانی که بلوغ دیررس دارند رشد ساقها برای مدت طولانی ادامه دارد و در نتیجه این کودکان ساقهای بلندتری نسبت به همسالان خود دارند. خیلی از تغییرات یاد شده در بالا در بازوها هم اتفاق می افتد و کودکانی که بلوغ دیررس دارند بازوهای بلندتری دارند. این تغییرات باعث می شود یک نوجوان در ابتدای دوران رشد ظاهر متناسبی نداشته باشد . صفات اولیه جنسی صفات اولیه جنسی مربوط به فعالیت بیضه ها و آلت تناسلی است . بیضه ها غدد جنسی مردانه و عضو اصلی تولید مثل مرد هستند . این غدد اسپرم مردانه و هورمون تستوسترون تولید می کنند و تولید اسپرم در تمام طول حیات مرد ادامه دارد. بیضه ها در 14 سالگی فقط 10% رشد دارند و بعد از یک یا دو سال سرعت رشد آنها افزایش می یابد و سپس کند می شود به طوریکه در 20 تا 21 سالگی این رشد کامل می گردد. بیضه ها در هوای گرم از بدن فاصله می گیرند و بر عکس در هوای سرد به بدن نزدیکتر می شوند. به طور طبیعی بیضه سمت راست کمی بالاتر از بیضه سمت چپ قرار دارد. بیضه ها در کیسه ای خارج از بدن قرار دارند و به خوبی قابل لمس اند. اگر فردی تورم، قرمزی یا سنگینی در بیضه هایش احساس کند و یا در هنگام لمس به توده سفتی بر بخورد و یا اینکه یکی از بیضه ها را لمس نکند باید با مشورت با والدین خود به پزشک مراجعه کند. کمی بعد از آنکه رشد سریع بیضه ها شروع شد رشد آلت تناسلی مشخصا" نمایان می شود . اولین مرحله رشد طولی است و در تعقیب آن به تدریج بر قطر آلت افزوده می شود. اندازه آلت تناسلی مانند سایر اندامها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بعضی از نوجوانان از نازکی آلت تناسلی خود نگرانند و برای مدتی این احساس را دارند که رشد آن عادی نیست و ممکن است نتوانند وظایف زناشویی را انجام دهند ، که البته باور غلطی است. وقتی اعضای تناسلی فرد عملا" فعال و بالغ شدند، در اثر تحریک جنسی آلت تناسلی بزرگ و سفت می شود که به این حالت نعوظ می گویند . علت نعوظ تجمع خون در آلت تناسلی است. بعد از نعوظ ممکن است منی (مایع لزجی است که حاوی اسپرم یا نطفه مرد است) از آن خارج شود. این اولین انزال که یکی از معیارهای بلوغ است معمولا" در هنگام خواب پیش می آید . اگر در مورد انزال چیزی به نوجوان گفته نشده باشد دچار نگرانی و اضطراب خواهد شد ، ولی باید بداند که این یکی از مراحل رشد و تکامل است و امری طبیعی است که از سلامت وجود او خبر می دهد و نباید باعث نگرانی شود. صفات ثانویه جنسی ظاهر پسران و دختران در مراحل رشد و تکامل دوران بلوغ به طور فزاینده ای با هم تفاوت پیدا می کند . این تغییر که معلول رشد تدریجی صفات ثانویه جنسی است آنها را از هم متمایز می سازد . چون صفات مورد نظر مستقیما" ارتباطی با توالد و تناسل ندارند به آنها ثانویه گفته می شود . تا وقتی که ظاهر پسر و دختر کودکانه است کششی نسبت به هم ندارند ولی وقتی صفات ثانویه جنسی نمایان شد این کشش پیدا می شود. صفات ثانویه جنسی در مردان عبارتند از: ý رویش موی زهار (شرمگاه) : این موها حدود یک سال بعد از شروع بزرگ شدن بیضه ها و آلت تناسلی ظاهر می شوند. شروع رویش موها از ابتدای بلوغ تا 15 سالگی و قبل از اولین انزال می باشد . در ابتدا این موها کم ، نازک و ظریفند و به تدریج تیره رنگ، زبر و مختصری پیچ دار می شوند. ý رویش موی صورت ، زیر بغل و افزایش موی بدن: رویش این موها پس از تکمیل رشد موهای زهار اتفاق می افتد . بعضی افراد پرموتر از دیگران هستند و در بعضی ها ممکن است موهای روی قفسه صدری رشد نکند. ý زبر شدن پوست: پوست زبر می شود و رنگ آن خاکستری می گردد . منافذ پوست بازتر و وسیعتر می شوند. ý فعالیت غدد چربی: غدد چربی در پوست بزرگ و فعال می شوند . در اثر افزایش فعالیت غدد چربی ممکن است جوشهایی روی صورت و پوست بدن ظاهر شوند که به آنها آکنه می گویند و محل شایع آنها صورت است. این جوشها نباید دستکاری شوند زیرا در اثر دستکاری حالت چرکی پیدا می کند و احتمال آنکه جایشان به صورت فرورفتگی در صورت باقی بماند بیشتر می شود . اگر این جوشها زیاد شدند و ایجاد ناراحتی کردند بهتر است با مشورت والدین به پزشک مراجعه شود و از خوردن شیرینی و غذاهای چرب و پرادویه حتی المقدور خودداری شود. در ضمن غدد عرق زیر بغل شروع به فعالیت می کند و عرق کردن در مراحل پیشرفته بلوغ افزایش می یابد . این فعالیتهای غدد چربی و عرق ممکن است سبب تولید بوی خاصی کند که کمی ناراحت کننده است. ý تغییر صدا: تغییر صدا ناشی از رشد طنابهای صوتی است . تغییر صدا در زمان رشد کامل صورت می پذیرد . صدا در ابتدا خشن و بعد بم می شود و در ابتدا کمی ناهنجار و شاید دورگه است ولی به تدریج آهنگ صدا مطلوبتر می شود. ý رشد عضلات: عضلات بخصوص عضلات سینه رشد می کنند و نیرو می گیرند ؛ ساقها و بازوان و شانه ها شکل می گیرند. ý برآمدگی در محل پستان: برآمدگیهای مختصری در اطراف نوک پستان در مردان بین 12 تا 14 سالگی ظاهر می شود. این حالت چند هفته طول می کشد و سپس هم در تعداد و هم در اندازه کاهش می یابند. پس : تغییر در اندازه و اندامهای بدن و بروز صفات اولیه و ثانویه جنسی از علائم بلوغ هستند. دوران نوجوانی و بلوغ یکی از مهمترین دوران زندگی فرد است و باید به آن توجه لازم شود زیرا: بخش قابل ملاحظه ای از جمعیت کشورهای در حال توسعه را نوجوانان تشکیل می دهند. بلوغ یکی از مراحل رشد و نمو است که ویژگی های خاص خود دارد و اگر این خصوصیات شناخته نشوند و رفتار و برخورد مناسبی با آنها نداشته باشیم مشکلات فراوانی به بار می آورند. بلوغ در واقع یعنی بلوغ جنسی . رفتار جنسی اگر در مسیر هدایت شده و درست قرار نگیرد آسیب پذیری و مخاطرات فراوانی را به وجود می آورد . باید با آموزش صحیح و بیان روشن نوجوانان را برای یک زندگی سالم و با نشاط همراه با مسئولیت پذیری خانوادگی آماده کنیم.