آموزش مفاهیم اخلاقی و دینی در قالب بازی به کودکان

والدین ­می­ توانند مفاهیم اخلاقی و دینی را در قالب بازی­ های متنوع به فرزندان خود آموزش دهند.
 

چکیده : با استفاده از بازی ­های مختلف می‌توان به کودک مفاهیم فردی، اجتماعی و دینی را آموزش داد. همچنین با بهره­ گیری از بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های مناسب، می­ توان فرزند خود را به سمت رشد و معنویت و دین سوق داد.

تعداد کلمات 1324 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

کودک، بسیاری از اصول ارزشمند اخلاقی و اجتماعی مثل کمک به دیگران، مشارکت، همدلی، بخشش، احترام گذاشتن، قناعت و... را هنگام بازی می‌آموزد. لذا این گونه موارد و مفاهیم انتزاعی مثل «خدا»، «مرگ»، «قیامت» و «کیفر و پاداش اعمال» را می‌توان در قالب بازی‌‌های نمایشی و داستان‌های کودکانه آموزش داد. به عقیدۀ پژوهشگران غربی، مفاهیم دینی را می‌توان از طریق نقاشی، موسیقی، سرود و بازی‌های نمایشی به کودک آموخت؛ مثلاً وقتی به تقلید از پدر و مادر، نماز می‌خواند این عمل در نظرش یک بازی است. اگر والدین بعد از نماز با بوسیدن و در آغوش گرفتنش، این عمل را تقویت کنند، موجب می‌شود در آیندۀ نزدیک، به آسانی از نماز خواندن استقبال کند.[1]

در ذیل برخی بازی‌هایی بیان می‌شود که با کمک آن‌ها، می‌توان کودکان را با آداب دینی و اسلام آشنا کرد:[2]
1. قصه‌ای را حول محور احترام گذاشتن، کمک به مستمندان و سالمندان، نماز جماعت و... تعریف کرده، بعد با کودک نمایش آن داستان را اجرا کنید.
2. جهت آموزش پوشش و حجاب اسلامی نمایشی ترتیب دهید، که در آن از چادر استفاده شود؛ مثلاً طی بازی بگویید: «آفرین دخترم زود برو چادرم را بیار که دیر نشه» یا «چقدر با این روسری دوست داشتنی‌تر شدی».
 3. برای آموزش اسراف نکردن می‌توانید بازی آشپزی خیالی را انجام دهید که در آن کودک و شما مشغول تمییز کردن نخود و لوبیا هستید در ضمن به او گوشزد کنید که «خوب مواظب باش همراه آشغال‌ها عدس و نخود را دور نریزی» یا «کشک ته شیشه نماند» یا «پیازها نسوزد». وقتی غذا پخته شد، با «بسم الله» شروع به خوردن کرده و در آخر، خدا را به خاطر نعمت‌هایش شکر کنید.
4. وقتی کودک را به پارک می‌برید و در صف سُرسُره یا تاب بازی قرار می‌گیرد به او آموزش دهید نوبت را رعایت کند و به خاطر این عمل او را تشویق نمایید.
5. برایش اشعاری با موضوع ادب، نظافت، سلام، کمک، نماز و... با آهنگی زیبا خوانده و از او بخواهید آن‌ها را حفظ کند.
6. با درست کردن کاردستی به کمک کودک، انواع آداب اجتماعی را می‌توان به او آموزش داد؛ مثلاً با مقوا یک چراغ راهنمایی و چند تابلوی راهنمایی رانندگی، درست کنید، با استفاده از چند ماشین کوچک، بازی رعایت قانون و مقررات و رعایت حق دیگران را ـ که سفارش دین ماست ـ به او یاد دهید.
 7. صدای باد، باران، آبشار، پرندگان، حیوانات اهلی یا وحشی، رعد و برق، گریۀ نوزاد و... را تهیه کنید تا کودک آن‌ها را بشنود و تشخیص دهد. هم‌زمان با این بازی او را با نعمت‌های خدا آشنا کنید و فواید آن را در قالب جملاتی کوتاه بگویید.
8. برای آموزش توکل ـ چون درک و فهم آن برای کودک، مشکل‌تر از نوجوانان است ـ آن را در قالب داستان تعریف کنید و برای آموزش امیدواری از قصه، خاطره و نمایش کودکان بهره بگیرید. کودک، داستان‌ها و نمایش‌هایی را که از زبان حیوانات است بیشتر دوست دارد؛ استفاده از آن‌ها برای آموزش آداب بهتر خواهد بود، ولی نباید زیاد تکرار شود. بلکه مناسب‌تر است قصه را تعریف کنید و از کودک بخواهید آن را با اجرای نمایشی بیان کنید. حتی می‌توان در بازی قایم‌باشک به جای گفتن: «ده، بیست، سی، چهل و...» از سوره‌های کوچک قرآن مثل توحید، ناس، فلق و... استفاده کنید. این عملکرد باعث می‌شود آموزش قرآن توأم با شادی و بازی باشد. لذا سریع‌تر یاد می‌گیرد و به آن‌ها رغبت نشان می‌دهد.
بنابر آنچه گفته شد با استفاده از بازی تقلیدی، سازنده، وانمودسازی و با قاعده و با اندکی صبر می‌توان به کودک آداب فردی، اجتماعی و دینی را آموزش داد. انتخاب اسباب‌بازی مناسب نیز به کودک فرصت می‌دهد تا جنبه‌های جسمی، روانی، عاطفی، اجتماعی و اخلاقی خود را تربیت کند؛ در صورتی که بی‌خطر، مقاوم، قابل حمل و متنوع باشد.
 

در نظر گرفتن نکته‌های ذیل جهت انتخاب اسباب‌بازی حائز اهمیّت است:[3]

ـ اسباب‌بازی باید متناسب با سن و هم‌آهنگ با توانایی ذهنی کودک باشد.

ـ ساده بودن آن، تحرک ذهنی و قدرت ابتکارش را بیشتر خواهد کرد. ـ گوناگونی و تنوعش؛ موجب رشد و شکوفایی استعدادهای مختلف می‌شود.

 ـ اگر اسباب‌بازی با رنگ متنوع و شاد یا نمادی از حیوان یا اشیاء و موجودات دیگر مثل: هواپیما، ماشین، وسایل منزل و... باشد؛ باعث پرورش و گسترش خیالات و تصورات کودک می‌گردد.

 ـ اسباب‌بازی باید با ارزش‌های فرهنگی جامعه هم‌خوانی داشته باشد، پس در انتخاب عروسک دقّت کرده، عروسکی با معیارهای اسلامی، انتخاب کنید؛ از آن جایی که کودک به سبب علاقه به عروسکش، در ظاهر از او تقلید می‌کند، اگر نیمه عریان و متناسب با فرهنگ غرب باشد، نباید انتظار داشته باشید در آینده، حجاب را به راحتی قبول کند.

ـ از تماشای سی‌دی‌هایی با برنامه‌های پر زد و خورد، یا استفاده زیاد از اسباب‌بازی‌های جنگی مثل هفت‌تیر باید جلوگیری شود؛ به عقیدۀ نویسندۀ کتاب تغذیه و تربیت کودک این وسایل می‌تواند او را به انجام کارهای خشونت‌آمیز و پرخاشگرانه تشویق کند. وی در این باره می‌گوید: اگر فرزند تقاضای تفنگ اسباب‌بازی کرد، می‌توانید با نرم‌خویی به او بگویید که دوست ندارید او را در این وضعیت و بازی ببینید گر چه غیر حقیقی است؛ زیرا در دنیای ما قتل و کشتار وجود دارد و ما باید بیش از هر چیزی دوستی و مدارا کردن با دیگران را بیاموزیم. من از تو می‌خواهم به جای تفنگ هدیه‌ای دیگر از من بخواهی.[4] کودکان ـ به خصوص پسران ـ بیشتر به اسباب‌بازی‌های جنگی علاقه نشان می‌دهند و با منع کردن آن‌ها، نمی‌توان مدارا و دوستی را آموزش داد؛ بلکه باید در خرید آن‌ها دقت داشته و از زیاده‌روی اجتناب کرد. از طرفی، فیلم‌های خشن با حضور کودکان دیده نشود؛ هم چنین رفتار والدین کنترل شده و به دور از خشونت باشد.

ـ بازی‌های رایانه‌ای مناسب می‌تواند باعث افزایش اعتماد به نفس، رشد خلاقیت و قوه تخیل کودک شده، زمینۀ مناسب برای یادگیری مطلوب را به وجود آورد، حس رقابت سالم و برتری‌جویی را در کودک پرورش دهد و باعث هماهنگی چشم و دست و پرورش عضلات کودک گردد. البته این فواید در صورتی مشمول بازی رایانه‌ای می‌شود که تماشای بازی‌های خشن و کشت و کشتار کنترل شود. از طرفی، روزانه برای آن، زمان معین و محدودی در نظر گرفته شود؛ مثلاً روزی یک ساعت یا هفته‌ای سه یا چهار بار، زیرا اعتیاد به این بازی‌ها موجب چاقی، ضعف زودرس، کناره‌گیری از کتاب و سایر فعالیت‌های اجتماعی و بدنی شده و ضعف چشم و عصبی شدن کودک را به همراه داد.
امید است والدین با در نظر گرفتن نکته‌های ذکر شده و با استفاده از بازی‌ها و اسباب‌بازی‌های مناسب، فرزند خود را با ذوق و اشتیاق بیشتری به سمت رشد و معنویت و دین سوق دهند.


منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.