بازی­ های کودکانه، چرا و چگونه (بخش اول)

 والدین ­می ­توانند با انجام بازی­ های مختلف، فرزندان خود را با مهارت ­های زندگی آشنا کنند.
 

چکیده : بازی کردن، برای کودک ثمرات فراوانی دارد؛ اما در عین حال هر بازی و فعالیتی برای او مفید نیست. با تربیت صحیح می‌توان کودکی با عزّت نفس بالا پرورش داد که می‌داند چگونه و به چه وسیله‌ای اوقات فراغت خود را پُر کند.

تعداد کلمات 1000 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

بازی کردن، برای کودک ثمرات فراوانی دارد؛ اما هر بازی و فعالیتی برای او مفید نیست. بنابراین در عین این که باید آن‌ها را تشویق کنید تا سرگرمی‌هایشان را گسترش دهند، نظارت داشته باشید، به وسیلۀ کدام بازی و اسباب‌بازی سرگرم می‌شوند و فواید و مضرّات آن را در نظر بگیرید.
در قرآن کریم آمده است که حضرت یعقوب برای بازی کردن فرزندانش هیچ مخالفتی نکرد، بلکه آن‌ها را از خطراتی که ممکن است موقع بازی کردن تهدیدشان کند آگاه ساخت.[1] با تربیت صحیح می‌توان کودکی با عزّت نفس بالا پرورش داد که می‌داند چگونه و به چه وسیله‌ای اوقات فراغت خود را پُر کند.
 

از دید اسلام، مفیدترین بازی و سرگرمی در نزد خدا، برای کودکان، شنا، تیراندازی و اسب‌دوانی است. در روایات آمده است: به کودکان خود شنا و تیراندازی بیاموزید.[2] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: بهترین سرگرمی نزد خدا، اسب‌دوانی و تیراندازی است.[3]
 

از آن جایی که این کتاب، برای کودکان زیر هفت سال در نظر گرفته شده به نظر می‌رسد، سرگرمی‌های ذکر شده مناسب کودکان بالای هفت سال است که از نظر قدرت بدنی و درک خطرات به سطح فکری بالاتر رسیده‌اند، اما روایات دیگر بر مطلق بازی کردن اطفال قبل از هفت سال دلالت دارد. به نظر «مری دی شرایدن» انواع بازی‌هایی که برای کودک زیر پنج سال می‌توان در نظر گرفت عبارتند از:[4]
الف) بازی فعال: از سر، تنه، دست و پا، برای انجام اعمالی مثل نشستن، خزیدن، ایستادن، دویدن، بالا رفتن، پریدن، لگد زدن، و گرفتن استفاده می‌شود. آغاز بازیِ فعال وقتی است که کودک بتواند سر و دست و پا را کنترل کند.
ب) بازی اکتشافی و مهارتی: این نوع بازی برای رشد حواس پنج‌گانه، رشد مهارت‌های حرکتی ظریف و تقویت و هماهنگی بین چشم و دست کودک اهمیّت دارد و موجب درک ثبات شیء و پی بردن به مفاهیم زمان و مکان شده و درست از زمانی شروع می‌شود که طفل با انگشتان بازی می‌کند.
ج) بازی تقلیدی: تکرار کارهای دیگران می‌باشد که حاکی از رشد شناختی و اجتماعی در او بوده و بازتاب امری است که در محیط‌های فرهنگی و اجتماعی می‌بیند و می‌شنود. به وسیلۀ بازی تقلیدی، طفل، با سریع‌ترین و مؤثرترین شیوه، افعال مهم را یاد گرفته و انجام می‌دهد.
د) بازی سازنده: در این بازی، کودک چیزی را خلق می‌کند مثل ساختمان‌سازی؛ البته او با استفاده از مهارت‌های حرکتی ظریف، توانایی‌های جسمی و ادراکات شناختی خود، این بازی را انجام می‌دهد.
هـ) بازی وانمودسازی: نقش بازی کردن، از راه مشاهده و تقلید است که با کمترین امکانات انجام می‌شود. این عمل به کودک اجازه داده تا بینش‌ها و مهارت‌هایش را به نمایش بگذارد. البته این بازی به قدرت تخیّل و خلاقیت کودک وابسته است.
و) بازی با قاعده: که در حدود چهار سالگی شروع می‌شود و مستلزم آن است که کودک تا حدّی بتواند ارزش‌هایی مثل همکاری، رعایت نوبت، عدالت و انصاف را درک کند.
آنچه گفته شد عقیدۀ «شرایدن» بود که به صورتِ کلّیِ بازی‌ها، اشاره داشت. در ادامه انواع بازی‌ها را با توجه به سن کودکان شرح می‌دهیم.
 

ـ بازی از نوع واکنش‌های حسی ـ حرکتی مثل دویدن به اطراف یا چکش زدن، به سمت بازی‌های نمادی مثل تظاهر به ماشین‌سواری تغییر می‌کند.[5] ـ قدرت توجهش به سرعت توسعه می‌یابد. ـ از تجربیّات چند حسی مثل دیدن، شنیدن و حسِّ پاره کردن کاغذ لذت می‌برد. ـ تمایل شدید به بررسی، دست زدن، بوییدن و مزه کردنِ اسباب‌بازی‌هایی دارد که درون جعبه باشند. ـ علاقۀ روزافزونی به نام بردن اشیا در تصاویر، تکرار کلمات، نگاه کردن و گوش دادن به صحبت‌های افراد از خود نشان می‌دهد. با توجه به موارد بالا، اسباب‌بازی طفل را در سال‌های گوناگون می‌توان این گونه شرح داد:
 

تماشای اسباب‌بازی‌های برّاق، که با نخ به کنار میلۀ رخت‌خوابش آویخته شده و با جریان هوا در حرکت است یا فرفره، اسباب‌بازی‌های فشاری یا مَکیدنی، جغجغه، زنگوله، عروسک‌های صدادار و اسباب‌بازی‌هایی که با پرتاب کردن، زدن، فشار دادن، مکیدن یا تکان دادن سر و صدا ایجاد می‌کنند.
 

علاقه به تکان دادن، صدا در آوردن و جویدن اشیائی مثل اسباب‌بازی‌های پلاستیکی دارد. تهیه کتاب‌هایی از جنس پارچه یا مقوای ضخیم، ماشین‌ها یا جانورانی که روی چرخ‌های لاستیکی حرکت می‌کنند، حیوانات عروسکی پارچه‌ای و اسباب‌بازی‌های شناور در آب، برای این سن مفید هستند.[6]

ادامه دارد...

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.