بازی ­های کودکانه، چرا و چگونه (بخش دوم)

بازی­ ها و سرگرمی­ های کودکانه ، با توجه به رشد همه­ جانبه کودک در طی پنج سال اول زندگی، تغییر می­ کند.
 

چکیده : کودکان به مرور زمان، توانایی­ های و قابلیت­ های مختلفی از خود نشان می­ دهند. این توانایی­ ها خود را به بهترین صورت ممکن در قالب بازی­ های و سرگرمی­ های مختلف نشان می­ دهد. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1175 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

در بخش اول این مقاله به تقسیم ­بندی انواع بازی­ها از دیدگاه «مری دی شرایدن» پرداختیم. سپس به اهمیت بازی در پنج سال اول زندگی کودک اشاره کردیم. در ادامه مقاله به انواع و اقسام سرگرمی ­ها قبل از پنج سالگی کودک اشاره می ­کنیم.

انواع سرگرمی قبل از پنج سالگی کودک

لوازم رنگ‌آمیزی، بازی، کتاب‌هایی با جنس‌های مختلف و خوش‌رنگ، اسباب‌بازی‌های روی هم چیدنی، هل دادنی و کشیدنی مناسب‌اند. در این سن کودک، به اسباب‌بازی‌های اطراف خود بیشتر علاقه نشان می‌دهد تا به سایر کودکان. البتّه گاه به هم لبخند زده، اسباب‌بازی‌هایشان را با هم عوض می‌کنند،[1] از یکدیگر یا حتی از اطفال بزرگ‌تر و بزرگسالان تقلید می‌کنند، از همین‌رو مشاهده می‌کنید، گاه اسباب‌بازی‌ها را رها کرده و فقط با کاسه و بشقاب بازی می‌کند، یا دوست دارد جارو کند و ظرف بشوید؛ زیرا مادرش با آن‌ها سر و کار دارد.
با توجه به این مطلب، خواندن شعر کودکانه به همراهی او، برای رشد زبانی‌اش مناسب است. گاه دیده شده که به اسباب‌بازی‌های ساده، بیشتر علاقه نشان می‌دهد، زیرا قوۀ تجسّم و تخیل در آن‌ها بسیار شدید است؛ مثلاً با چند قطعه مکعب می‌تواند قطار بسازد، بعد در آب بیندازد و به عنوان کشتی با آن بازی کند؛ در حالی که اگر قطاری فلزی داشت فقط می‌توانست آن را براند.[2]
 

بازی‌های ساخت و ساز، لوازمِ خانه‌داری، پازل، لوازم خیالی مثل پزشکی و پلیسی، بازی مسابقۀ صندلی‌ها با قطع موسیقی، مدادسایی (کپی کردن نقش سکه) کاشتن گیاه، جمع کردن انواع برگ‌ها و گل‌ها، خواندن کتاب‌هایی با داستان ساده و تصاویر بزرگ، بازی با خمیر، گِل‌بازی، توپ‌بازی[3] بیشترین سرگرمی او را تشکیل می‌دهند.
 

طفل در این سن، علاقه به بازی دسته جمعی ندارد، بلکه دوست دارد بازی دیگران را تماشا کند، لذا باید او را به معاشرت تشویق کرد.[4] تمایل دارد با تقلید کردن از افراد بزرگسالی که در اطرافش هستند، جلب توجه کند، از موافقت آن‌ها لذت ببرد. در طول تقلید و بازی تخیلی، با خودش بلند حرف بزند، گزارش پی‌درپی از اعمالش داده و نشان دهد که شروع به استفاده از برنامه‌ریزی برای آینده کرده است؛ مثلاً چیزهایی برای رفتن به سفر خیالی‌اش جمع می‌کند.[5]
با توجه به آنچه بیان شد در این سن، بازی‌های الفبایی و شمارشی انجام داده و لطیفه‌های ساده و جملاتی که تلفظ آن‌ها دشوار است (مثل امشب شب سه‌شنبه است) به او یاد دهید. چاپ با سیب‌زمینی، ساخت مهرهای ساده با هویج و اسفنج را با او کار کنید. فعالیت‌های مربوط به طبیعت مثل بحث دربارۀ طلوع و غروب آفتاب، رنگین‌کمان و ستاره‌ها، جمع‌آوری برگ‌ها و گل‌ها، کاشتن بذر گیاهان نیز همچنان ادامه داشته باشد. مراجعه به کتاب‌فروشی و کتاب‌خانه از این سن به بعد مفید است؛ در آن جا اجازه دهید کودک، کتاب‌های مورد علاقه، ساده و با تصاویر بزرگ انتخاب کند.[6]
 

در این سن تمایل به بازی‌های گروهی، نمایشی یا تخیلی افزایش می‌یابد. امکان دارد نمایش‌های عروسکی و برنامه‌های تلویزیونی مناسبی را که دیده است، اجرا کند یا اگر با دوستانش بازی گروهی تشکیل داد، نقش‌های آن‌ها را تعیین نماید.[7] در این نقش بازی کردن همدلی و همکاری، تقویت می‌شود؛ زیرا در گفت‌وگو، نوبت را رعایت کرده، درخواست می‌نماید، و دستور می‌دهد؛ در نتیجه اعتماد به نفسش افزایش یافته و بر خود مسلّط می‌شود.[8] بازی تخیلی در رشد کودک کارکردهای بسیاری دارند و او را وادار به تفکّر و در ضمن آزمون و تمرین می‌کند. در این سن، کودک گاه اهل بحث و جدل بوده، پرسش‌هایش دربارۀ گذشته زیادتر می‌شود، حسِّ شوخ‌طبعی او افزایش می‌یابد، شعر، معما، لطیفه‌های ساده و شوخی کلامی را دوست می‌دارد، هم چنین بازی‌هایی مثل منچ، شطرنج، که در آن مهره‌ها را حرکت می‌دهند، برایش دوست داشتنی است؛ گرچه استفادۀ صحیحش را نمی‌داند. از خواندن داستان توسط دیگران در حالی که تصویر آن را می‌بیند، لذّت برده، بهتر از سه سالگی می‌تواند با استفاده از کلمات دربارۀ موضوعی گفت‌وگو کند؛[9]لذا می‌توانید شعرها و آوازهای مربوط به اعداد و شمارش را زیاد به کار ببرید.
اسباب‌بازی‌های مناسب این سن عبارتند از:
وسایلی با قطعه‌های کوچک‌تر مثل مجموعه ساختمانی، ماشین‌های کوچک، تابلوهای مغناطیسی یا پارچه‌ای برای چیدن حروف، اعداد، تصاویر، اسباب‌بازی‌های ورزشی، مدل‌های کوچک از چیزهایی واقعی مثل اثاثیه خانه عروسکی، ماشینِ باری و مسافرتی، دستگاه ضبط صوت برای پخش سرودها و داستان‌های مورد علاقۀ کودک و ذره‌بین و دوربین، جهت تحقیق و کاوش دنیای بیرون.[10]
با توجه به مطالب بیان شده، ساختن عروسک‌های دستی با کاغذ، جوراب، پارچه و درست کردن اثاثیه منزل، خانۀ اسباب‌بازی و وسایل نقلیه با استفاده از مقوا، کارتن و کاغذ برایش جذاب بوده و از آن جایی که درکش در این سن بیشتر شده، برای هیجان بیشتر، می‌توانید او را به باغ وحش، باغ گل‌ها، سینما، تئاتر و موزه‌هایی که مربوط به کودک است ببرید.[11]
 

در این سن ممکن است شروع به نشان دادن استعداد یا حرفۀ ویژه‌ای در ورزش، کاردستی یا فعالیتی خلاقانه بکند. به نیازهای دیگران توجه دارد و قادر به راهنماییِ کودک کوچک‌تر از خود است.[12] فعالیت‌ها در سن پنج سالگی آگاهانه؛ جهت‌دار و پیچیده‌تر شده و مهارت بازی با کودکان دیگر رشد نسبتاً خوبی پیدا می‌کند.[13] فعالیت‌های هنری مثل تهیۀ آلبوم از بریده نشریات، جمع‌آوری تمبر یا سکه، ساختن تابلو با چسباندن گلبرگ‌های خشک شده بر روی مقوا، اسباب‌بازی‌هایی از نوع قطارهای برقی یا کوکی، نمونه‌های کوچک از دستگاه‌های بزرگسالان مثل کامپیوترِ اسباب‌بازی و بازی‌هایی که با تاس انجام می‌شود و نیاز به شمارش دارند، می‌تواند برای این سن مناسب باشد.

منابع: آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

پی نوشت : 

[1] . پاول هنریف همان، ص 476.
[2] . بنیامین اسپارک، همان، ص 346 ـ 347.
[3] . شرکت نرم‌افزاری صافات، تربیت کودک، بخش سرگرمی.
[4] . بنیامین اسپارک، همان، ص 414.
[5] . مری شرایدن، بازی و رشد کودک، ترجمه حمید شبانی حصار، ص 50 ـ 51.
[6] . میربام استادپرد، همه کودکان تیزهوشند اگر، ترجمۀ صادقی بابلان، ص 151.
[7] . مری شرایدن، همان، ص 57.
[8] . پاول هنری، همان، ص 479.
[9] . مری والاس، کلیدهای رفتار با کودک چهار ساله، ترجمۀ مینا اخباری، ص 55.
[10] . میربام استادپرد، همه کودکان تیزهوشند اگر، ترجمۀ صادق بابلان، ص 152 ـ 153.
[11] . همان، ص 153.
[12] . مری شرایدن، همان، ص 59.
[13] . مارتی وایت، کلیدهای رفتار با کودک پنج ساله، ترجمۀ اکرم اکرمی، ص 23.