ایمان در دوران کودکی

کودک در این سن هنوز خدا را موجودی به مانند انسان می داند.
 

چکیده: پژوهش های روان شناسان و نظریات شان در زمینه رشد دینی اطلاعات مفیدی  در مورد نحوه درک و فهم کودکان و نوجوانان از مفاهیم مجردی مثل خدا، شیطان، بهشت و... روشن می کند که می توانیم براساس ظرفیت فرزندمان روش های آموزشی مذهبی را در پیش گیریم. با ما همراه باشید تا با ایمان فرزندانمان در دوران کودکی بیشتر آشنا شوید.

تعداد کلمات 1186 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه 

زمانی که کودک به سن مدرسه می رسد، یا به قول پیاژه به دوره «عملیات عینی» پای می گذارد (حدود هفت تا یازده سالگی) رفته رفته توان چیرگی بر محدودیت های فکری دوره پیش را پیدا می کند. برای مثال، می تواند از چند جنبه به پدیده ها بنگرد. همچنین از حالت خودمحوری اش کاسته می شود.
وی می کوشد از راه توجیه های فیزیکی، پدیده ها را توضیح دهد. بنابراین کودکان دبستانی نیز خدا را مانند یک انسان می پندارند، اما انسانی خارق العاده و شگفت انگیز توجیه های آنان گاهی مادی و خام و گاه فوق مادی است. برای مثال، گاهی خدا را مرئی و دیدنی و به شکل آتش و نور و گاه نامرئی می پندارند و این مسئله بیانگر آن است که کودک بین مرحله تفکر شهودی و عینی دست و پا می زند. به باور گلدمن، این تفکر تا نه سالگی ادامه دارد. اما از نه تا سیزده سالگی دیدگاه کودک درباره خدا از انسانی فوق العاده به موجودی فوق طبیعی تغییر می کند. گلدمن این مرحله را به طور کلی دوره تفکر «مذهبی - عینی» می خواند.

با ورود به مدرسه، مرحله جدیدی از زندگی کودک آغاز می شود. او با کودکان هم سن وسال خود دیدار کرده، دوستان جدیدی خواهد یافت. در این دوره، آموزگاران نیز وارد زندگی او شده، همانند پدر و مادر الگوی آموزشی وی خواهند شد. رفته رفته با گسترش دنیای کودک، ایمان او نیز توسعه می یابد. زندگی معنوی او که تاکنون گرد خودش (اضطراب ها، آسایش و خوشحالی) متمرکز بوده، اکنون دنیای بزرگ تری را در برمی گیرد. او اکنون بهتر از گذشته می تواند به جایگاهی که به منزله یک فرد در خانواده، مدرسه و جمع دوستانش دارد، پی ببرد.
قدرت بیان او به مهارت های جدید وی در زمینه خواندن و نوشتن افزوده می شود. این توانایی ها به او کمک می کند تا بتواند تجارب و یافته های ذهنی خود را برای دیگران توضیح دهد. بین پنج تا ده سالگی، کودکان می آموزند که رفته رفته منطقی تر بیندیشند و انسجام فکری آنان افزایش می یابد. در این سنین، کودک نخست باورهای ساده را می آموزد. آن گاه بینش گسترده تری پیدا می کند.

در پی گسترش ایمان در کودک، ویژگی های شخصیتی زیر در او شکل می گیرند و آشکار می شوند:

به دست آوردن قوه درک و فهم داستان ها، مرحله مهمی در رشد کودکان به شمار می آید. کودک در این سن می تواند باورهای خود را با ساختن نمادهای خوبی و بدی بیان کند؛ نمادهایی که از داستان ها آموخته است. او می تواند حقایق ساده مذهبی را دریابد و در مراسم مذهبی شرکت کرده، حتی تا اندازه ای معنای آنها را درک کند. در این سنین، کودکان خواهند توانست درباره خود و دیگران صحبت کنند. نوشتن انشا و داستان موجب می شود تا کودک قدرت ابراز عقیده را در خود پرورش داده، توانایی درک معنویات را افزایش دهد. مناسب ترین داستان ها برای این منظور، داستان هایی ساده با پیام هایی روشن اند؛ چراکه کودکان ظاهر داستان ها را درک می کنند، اما معانی عمیق آنها را به خوبی درنمی یابند. پدر و مادر باید کودکان این گروه سنی را در مراسم مذهبی انفرادی و جمعی شرکت داده، هدف از اعمال مذهبی را به طور منطقی برای آنان توضیح دهند. همچنین باید راه و روش درست انجام تکالیف مذهبی را به ایشان بیاموزند. آموزش مبانی اعتقادی مذهب را می توان در این سال ها شروع کرد. خوشبختانه کتاب های آموزشی مناسب با این سن را در بازار می توان یافت.
 

این توانایی موجب می شود که این سن، بهترین دوران برای آموزش احترام گذاشتن به دیگران و احساس هم دردی با افراد دردمند و رنجور باشد. این توانایی اغلب به صورت عشق و علاقه به عدالت و انصاف در کودکان ظاهر می شود. وقتی با انصاف، راستی و عدالت با آنان برخورد می شود، بسیار شادمان می شوند. عدالت در ذهن آنان بخشی از جهان طبیعت است و مانند یک درخت، اتومبیل یا باران، عینیت و واقعیت دارد. کودکان می پندارند که بی عدالتی و بی انصافی به معنای زیر پا گذاشتن قانون جهان است. عدالت خواهی ممکن است موجب سرسختی و ایجاد حس حق به جانب بودن در کودکان شود. اما هنگامی که این احساس با آموزش «رعایت حقوق دیگران» آمیخته شود، به مبنایی برای رشد اخلاقی کودکان در آینده تبدیل می شود. این کودکان خدا را نیز موجودی عادل می دانند که اگر کاری را برای رضای او انجام دهند، جبران خواهد کرد.
 

اگرچه ممکن است کودک خدا را بالاتر از همه چیز بداند - که این نشان تحول او در قیاس با دوره پیشین است- هنوز خدا را مانند انسان ها می پندارد؛ موجودی که دست و پا دارد؛ راه می رود و سخن می گوید. حتی ممکن است در خیال خود خداوند را در خانه ای ببیند که مهمانانی دارد و در زمان مقرر غذا می خورد یا می خوابد. کودک، خدا را دارای احساساتی چون خوشحالی و ناراحتی، عصبانیت و آرامش می پندارد. این پندارها خدا را برای کودک واقعی تر ساخته، موجب می شود راحت تر با او رابطه برقرار کند. کودک پنج تا ده ساله پذیرش ویژه ای درباره این تصاویر دارد. تصور هر یک از پدیده ها و موجودات به کودک کمک می کند که بتواند دریافت های خود را درباره خدا بر زبان بیاورد. در حقیقت، کودکان با گفتن جمله هایی مانند: «من فکر می کنم خدا نور است؛ زیرا.... » می کوشند برترین و زیباترین ویژگی هایی را که تاکنون درک کرده اند، به خداوند نسبت دهند. در این دوره، پدر و مادر باید مراقب باشند که این پندارها رفته رفته موضوع پرستش او قرار نگیرند و به انحراف های معنوی و شرک نینجامند.
 

هنگامی که کودکتان می گوید: «خدا سرپرست و ولی ماست»،[1] خدا را به پدر و مادر خودش تشبیه کرده است. به این ترتیب، همه توانایی ها و حتی ناتوانی های آنان را نیز به خدا تسری می دهد. به بیانی دیگر، باورهای دینی برای کودکان در ساده ترین شکل و مفهوم آن معنا می یابد. ویژگی ساده گزینی آنان موجب می شود تا مستعد پی ریزی سلسله اصولی اعتقادی شوند تا راهنمای تفکر آنان در سنین بالاتر باشد. بی شک زمانی فرا می رسد که باورهای ساده و بنیادین خود را نقد و بازنگری کرده، به درک و دریافت های عمیق تری خواهند رسید.[2]
 
 منبع: کتاب «خدا در زندگی کودکان (بررسی زندگی معنوی کودکان)»
نویسنده: ابراهیم اخوی