موانع تحصیل را قورت بده!

مقدمه

وجود موانع در مسیر زندگی، امری طبیعی و قابل پیش‌بینی است. اساساً، فلسفه خلقت انسان؛ زندگی او در سختی‌ها و ناملایمات است[1] و این انسان است که باید با قدرت ایمان و مهارت‌های فکر و اندیشه خود، از پس مشکلات و سختی‌های زندگی برآمده و به رشد و شکوفایی برسد.
با توجه به اهمیت تحصیل علم و دانش و دشواری مسیر آن، تعدد موانع در این راه دور از انتظار نیست. لذا مهارت‌های شناختی و ارتباطی دانش‌پژوهان برای رفع مشکلاتی از این قبیل، کارساز خواهد بود.

انواع موانع

موانع تحصیل را در یک دسته‌بندی می‌توان به موانع روان‌شناختی و موانع اجتماعی تقسیم کرد که هرکدام دارای زیرمجموعه‌هایی خواهند بود.

موانع روان‌شناختی

این دسته از موانع، مشکلاتی هستند که از درون فرد جاری می‌شوند. که به بررسی برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

1- تردیدها: تردیدها به شما خیانت می‌کنند! سؤالاتی مانند: «ادامه تحصیل من درست است یا غلط؟» «آیا این رشته را ادامه بدهم یا نه؟» «آیا انتخاب این استاد درست بوده یا نه؟» جز آنکه وقت شما را بسوزاند، ثمری نخواهد داشت. تردیدهای نابجا سبب می‌شود تا شما درعین‌حال که در حال گذراندن زمان هستید، انگیزه کافی برای ادامه تحصیل نداشته و سعی و تلاشی نیز بالطبع نداشته باشید. برای اینکه این تردیدها از بین برود، باید به سراغ اولین مرحله از مراحل تحصیل بنام «مرحله هدف گزاری» بروید. اگر این کار کمی وقت و فکر شما را درگیر کند، اشکالی ندارد. در عوض از بلاتکلیفی درآمده و از تردید خارج خواهید شد.

2- افکار منفی: وجود افکار منفی نه‌تنها سبب عادت کردن ذهن به منفی‌بافی می‌شود، بلکه انسان را از طی کردن مسیر دلسرد کرده و فرد، انگیزه کافی برای تلاش را از دست می‌دهد. افکاری مانند: «این درس به چه درد میخوره؟» «حالا درس هم خوندیم، مگه کار پیدا میشه؟» راهزنانی برای از بین بردن تلاش شماست. توجه کنید که اگر در مرحله هدف گزاری، هدفی را با دقت انتخاب کرده و به آن علاقه و ایمان دارید، باید با پایه‌ریزی مراحلی کوتاه و دست‌یافتنی، برای رسیدن به آن تلاش کنید و با مثبت اندیشی، انرژی کافی را در خود ایجاد نمایید.

تحقیقات اخیر نشان می‌دهد که افراد مثبت اندیش نه‌تنها ازنظر جسمی سالم‌ترند، بلکه تفکر مثبت بر ذهن آن‌ها اثر مثبت گذاشته و اضطراب کمتری دارند.
 

3- نبود مهارت‌های تحصیلی: مهارت‌های گوناگون تحصیلی سبب صرفه‌جویی در وقت شده و امیدواری فرد نسبت به توانایی‌های خود و رسیدن به هدف را در بردارد. به‌عنوان مثال، فردی که از مهارت‌های مطالعه بی‌بهره است، با روش غلط مطالعه خود، نه‌تنها خود را بسیار به زحمت می‌اندازد، بلکه شکست‌های مداوم تحصیلی که ثمره روش غلط اوست، سبب می‌شود تا از توانایی‌های خود، و از رسیدن به هدف در آینده نیز ناامید شود.

استفاده از روش‌های علمی مهارت‌های مطالعه، تمرکز، به یادسپاری، برنامه‌ریزی و ... سبب نهایت استفاده از زمان و انرژی خواهد بود.
 

4- عدم مهارت‌های ارتباطی: در راه رسیدن به هدف و رشد و شکوفایی باید رودربایستی را کنار بگذارید. اینکه به خاطر دل دیگران و نشکستن دل آن‌ها کاری را با عدم رضایت باطنی‌تان انجام دهید، سبب فرصت سوزی و از دست رفتن زمان خواهد شد. باید با کسب مهارت‌های ارتباطی مانند «مهارت نه گفتن» از پس این مشکلات برآیید.

5- مشغولیت‌های ذهنی: وجود افکار گوناگون در ذهن سبب می‌شود تا بخشی از انرژی فکری ما صرف آن شده و در مسیر تحصیل با مشکل مواجه شویم. برای در دست گرفتن کنترل این افکار از «تکنیک بستن فایل‌های باز» کمک می‌گیریم. ابتدا تک‌تک افکار را بر روی برگه‌ای بنویسید. سپس برای آن‌ها اولویتی قرار داده و درنهایت زمانی برای پرداختن به آن و انجام آن قرار دهید. برای مثال، اگر شخصی در نظر دارد یک کتاب برای دوستش بخرد و نیز رایانه‌ای برای خود تهیه کند، باید در برگه‌ای این دو کار را یادداشت کند و مشخص کند که کدام مهم‌تر است و باید زودتر انجام شود. درنهایت باید مشخص کند با توجه به منابع مالی که دارد چه زمانی برای تهیه آن‌ها مناسب است و این برگه را درجایی قرار داده و در موعد مقرر برای انجام آن اقدام نماید.

موانع اجتماعی

1- دوستان: انسان موجودی اجتماعی است که نا گریز است تا با دیگران ارتباط و تعامل داشته باشد. این ارتباط سبب می‌شود تا برخی نیازهای روانی انسان برطرف شود. اما انتخاب یک دوست خوب و مناسب که در برهه‌ای از زمان حساس جوانی و یا نوجوانی همراه ما خواهد بود، انتخابی مهم است. امام صادق (ع) فرمودند: «أَمَرَنِی وَالِدِی بِثَلَاثٍ وَ نَهَانِی عَنْ ثَلَاثٍ فَکَانَ فِیمَا قَالَ لِی یَا بُنَیَّ مَنْ‏ یَصْحَبْ‏ صَاحِبَ‏ السَّوْءِ لَا یَسْلَم‏»[2] پدرم مرا به سه چیز امر نمود، به من فرمود:  فرزندم! کسی که با دوست بد هم‌نشین شود، سالم نمی‌ماند.

طبق عقیده روانشناسان، تأثیر پذیرفتن از دوستان و همسالان امری غیرقابل‌انکار است. انسان ناخودآگاه از محیط و همراهان خود تأثیر می‌پذیرد. دوست خوب سبب می‌شود تا انسان یار و همراهی دلسوز در مسیر تحصیل به همراه داشته و انگیزه او در رسیدن به هدف تقویت شود. اما اگر در انتخاب دوست دقت مناسب صورت نپذیرد، تأثیرات منفی این انتخاب، سرنوشت فرد را تحت تأثیر قرار خواهد داد. از ارسطو نقل شده که در مورد دوست می‌گوید: «در دوستى، روح‌ها چنان به یکدیگر در مى‏آمیزند که هرگونه جدائى از میان مى‏رود.».
 

2- وسایل ارتباطی: وسایل ارتباطی از قبیل تلفن همراه، اینترنت، پیام‌رسان‌های اینترنتی و حتی تلویزیون، ابزارهایی هستند که می‌توانند ساعت‌ها شما را مشغول به خود کرده و بدون آنکه حواستان باشد، با گذشت زمان از هدفتان دور کنند. برای جلوگیری از این امر، باید برای اوقات روز خود برنامه داشته باشید. اگر در برنامه‌ریزی خود برای اوقات فراغت، استفاده از این‌گونه وسایل را قرار دادید، باید مراقب باشید که سر زمان تعیین شده این وسایل را کنار بگذارید. روانشناسان معتقدند اگر چند لحظه در برابر این وسایل وسوسه انگیز مقاومت کنید، می توانید دوباره کنترل خود را بدست آورید[3].

3- مهمانی‌ها و ملاقات‌ها: شکی نیست که تفریحات باید در برنامه ریزی ها لحاظ شوند. در فرمایشی امام رضا(ع) می‌فرمایند: "کوشش کنید اوقات روز شما چهار ساعت باشد: ساعتی برای عبادت و خلوت، ساعتی برای تأمین معاش، ساعتی برای معاشرت با برادران و ساعتی را هم به تفریحات و لذایذ خود اختصاص دهید و در مسرّت و شادیِ ساعات تفریح، نیروی انجام وظایف اوقات دیگر را تأمین کنید"[4]. ملاقات‌ها، مهمانی‌ها و تفریحات اگرچه برای سلامت روحی و روانی انسان ضروری است، اما اگر بدون برنامه‌ریزی و غیرمترقبه صورت گیرد، حتماً شما را از بخشی از برنامه های روزانه تان محروم خواهد کرد. برای جلوگیری از این مشکل، اولا باید برنامه ریزی شما به‌صورت طیفی صورت بگیرد تا با اندکی جابجایی، برنامه شما خراب نشود. مثلاً از ساعت 10 تا 12 را به مطالعه ریاضی و استراحت‌های مربوطه اختصاص دهید. مطمئناً تمام این دو ساعت را به مطالعه ریاضی اختصاص نخواهید داد. اما این کمک می‌کند که اگر مشکلی در این زمان برای مطالعه‌تان صورت گیرد و حتی یک ساعت شما را مشغول کند، باز فرصت برای جبران خواهید داشت. ثانیاً از قبل به خانواده و دوستان بگوئید که من ساعاتی که برای کارهای متفرقه قرار داده‌ام از این قرار است. تا آنها نیز بتوانند برنامه های خود را تنظیم نمایند.

نتیجه‌گیری:

بروز مشکلات در مسیر تحصیل، امری طبیعی است و باید برای پیشگیری و رفع آن از روشهای علمی و تجربی مربوط به خود بهره گرفت.

منابع