آشنایی با تاثیر رسانه در تربیت اجتماعی کودکان (بخش سوم)

یکی از وسایل بسیار مهم و مؤثر در تربیت اجتماعی کودکان، ‌کتاب و مجله های کودکانه است.
 

چکیده : رسانه‌ها به عنوان یکی از عوامل جامعه‌پذیری، در کنار خانواده، محیط آموزشی و دوستان، نقش مهمی در رشد و تربیت جنبه‌های گوناگون زندگی کودک ایفا می‌کنند. نتایج نشان داده است که بین میزان استفاده از رسانه‌های جمعی و رشدِ شناختی و اجتماعی کودکان رابطه معنا‌داری وجود دارد.

تعداد کلمات 1381 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

تلویزیون ماهواره ای بر فراگیری تلویزیون افزود. در منطقه ی ایران،‌ در جریان مجرای خلیج فارس در سال های 1990- 1991 بود که پخش تصاویر ماهواره ای آغاز شد. ورود تلویزیون ماهواره ای به منطقه خاورمیانه،‌ مجادله و کشمکش بین پخش های تلویزیونی و فرهنگ را شدت بخشیده است. مطالعات مختلف نشان می دهند که ملی دوره پنجاه ساله ورود تلویزیون بر جهان اسلام، ‌کمک تلویزیون به احیاء و غنی سازی فرهنگ به مراتب کم تر از آن چیزی است که ادعا می شود.
 

امروز شبکه های ماهواره ای به طرز قابل توجهی درون خانه رسوخ کرده است و اکثریت خانواده ها این شبکه ها را بیشتر از شبکه های رسانه های تماشا می کنند تحقیقات نشان که درصد زیادی از شبکه های ماهواره برنامه های مفید دارند و فقط در صد ناچیزی از این برنامه ها دارای نکات منفی و مروج فحشا و فساد هستند و این در حالی است که اغلب،‌ خانواده ها از همان درصد ناچیز را برای تماشا استفاده می کنند و بیشتر از همه کودکان به تماشای تلویزیون علاقه نشان می دهند.(9)
زیرا این شبکه ها در تمام ساعات شبانه روز برنامه ها و فیلم های کارتونی و انیمیشن را به تماشا می گذارد و بچه ها هر زمان که اراده کنند فرصتی پیدا کنند می توانند به تماشای تلویزیون بنشینند و متاسفانه خانواده ها کنترلی روی این برنامه ها که بیشتر آن ها مروج پرخاشگری، سکس و برهنگی است،‌ ندارد این عوارض منفی تلویزیون است در صورتی که کودکان بیش از حد از تلویزیون استفاده می کنند،‌ احساس می کنند می توانند بیشتر مشکلات خود را خشونت حل کنند و در این صورت احساس خطر، وحشت و ناامنی افزایش می یابد.

برای کاهش چنین خطرهایی بهتر است خانواده ها یک برنامه ریزی برای تماشای تلویزیون فرزندان خود داشته باشند که چند نمونه از آن اشاره می شود: ابتدا بهتر است از کودک در مورد تماشای نوع برنامه ی مورد علاقه اش نظر خواهی شود و با ارشاد صحیح والدین او به سمت تماشای برنامه ها و شبکه های مفید تر،‌ آموزنده تر و جالب تر راهنمایی می شود. در مورد دیدن تلویزیون، ‌نوع برنامه و حتی صدای تلویزیون و ... قوانین وضع شود. در صورت رعایت این قوانین از طرف فرزند خوب است او را تشویق کرده و در صورت عدم رعایت او مؤاخذه می شود و برای تأثیر بیشتر والدین باید به رعایت قوانین پایند باشند.
 

پدران و مادران به دلیل تأثیر روز افزون رسانه های ارتباط جمعی بیش از پیش حس اعتماد به نفس خود را در تربیت کودکان از دست داده اند و به این باور کشانده شده اند که قادر به اعمال تربیت بوده و نمی تواند پاسخ گوی نیازهای فکری و جسمی فرزندانشان باشند. نتیجه ی قهری این بی اعتماد به خود و این احساس ناتوانی،‌ نه تنها سبب بی تفاوتی آنان نسبت به تأثیر رسانه ها گریده،‌ بلکه باعث شده است،‌ که به کارشناسان و متخصصانی روی آوردند که مدعی هستند،‌ بهتر از آنان می دانند خیر و صلاح کودکان شان در کجاست.

بدیهی است با رشد این دخالت ها،‌ حریم صفای امنیت، عاطفه، پیوندهای روحی و روانی و روابط زیبای سنتی خانواده ها از بین رفته و از استحکام پیوند ارتباطی والدین- فرزند پیوسته خواهد کاست. 
بهترین و روشن ترین قرینه ها را برای محو و زوال تصور و باور درباره ی کودکان و ضرورت ها و اقتضائات آن،‌ می توان در برنامه های پیام بازرگانی و صحنه های تبلیغاتی آن دید.این واقعیتی که چگونه دختران و پسران دبستانی با غرایز تحریک شده جنسی و چهره های برافروخته از لذایذ سکسی،‌ این چنین بدون شرم و احساس خجالت در مقابل دوربین ظاهر می شود و به عنوان هنر پیشگان درام های تبلیغاتی،‌ به ایفای نقش می پردازند(10).
 

وقتی کودک بدون توجه به محدودیت توجه به محدودیت های و ممنوعیت های جامعه ‌اقدام به نقض هنجارهای اجتماعی می کند،‌ او به نوعی دچار کاهش مسئولیت اجتماعی شده است.
اینترنت به دلیل داشتن ویژگی هایی مانند ناشناختگی، ‌کاهش نشتنه های دیداری و شکل دهی ارتباطات در اجتماعات بریده از واقعیت،‌ فرصت شگرفی را برای دست کاری و تجربه هویت در اختیار کاربران قرار می دهد. وجود این ویژگی ها می تواند موجبات تشویق کاربران به تأکید،‌ تغییر یا پنهان سازی برخی از ویژگی های ظاهری، ‌رها سازی آن ها از احساس محدودیت ها برای افشای ابعاد معینی از خود و در نتیجه جدا سازی زندگی واقعی از زندگی در فضای مجازی را فراهم نماید(11).

وقتی کودک خود را آزادانه در چنین فضای می بیند و خود را با هیچ قانون و قید و بندی مواجه نمی بیند،‌ رفته رفته چنین تصور می کند که در زندگی روزمره ی خود هم می تواند قوانین جامعه را نقض کند و این برای او بی مسئولیت بودن در تمام عرصه های زندگی را به همراه می آورد و چون در فضای مجازی کسی او را در مقابل بی قانون مؤاخذ نمی کند، ‌اگر کسی در زندگی و فضای حقیقی در مقابلش بایستد نمی تواند با او کنار بیاید در نتیجه در ارتباطات خود با دیگران دچار مشکل می شود. لذا خانواده ها در ابتدا باید برای استفاده کودکان خود از اینترنت،‌ میزان زمان مشخصی را در نظر یگیرند، دوم این که بهتر است تا جای که امکان دارد خودشان به عنوان راهنما با هم بازی در کنار کودکان به طور غیر مستقیم نظارت داشته باشند،‌ هم چنین کودکان خود را با سایت های خوب مفید آشنا کنند(12).
 

کودکی که از محیط خانوادگی گرمی برخوردار باشد و دوره های شیرخوارگی و کودکی اول را در کنار مادری مهربان، ‌متعال و کاردان به سربرد،‌ اعتماد به نفس و امنیت خاطر کسب می کند تا آن جا که می تواند هر روز چند ساعتی از مادر دور بماند، ‌بدون این که دست خوش اضطراب و نگرانی شدید بشود. از طرف چنین کودکی در همین مدت در یادگیری زبان مشترک تا آنجا پیش رفته است که می تواند مقاصد خود را به بزرگسالان تفهیم کند و با همسالان خود نیز ارتباط برقرار نماید.
از آن چه گذشت این نتیجه حاصل می شود که: باید فضای رسانه ای را شناخت و آن را عنوان مکمل برای رسانه های سنتی در تبلیغ دین و ارزش های دینی و اجتماعی به حساب آورد و در این مسیر از مزیت های سنی این رسانه نیز غافل نماید. تلویزیون دارای کارکردها شناخت و به تناسب در تقویت مکملی رسانه های سنتی همت گمارد. 
 

یکی از وسایل بسیار مهم و مؤثر در تربیت اجتماعی کودکان، ‌کتاب و مجله های کودکانه است. مجله و کتاب های کودکان کمتر در خانه ها راه یافته و مقداری از اوقات فراغت کودکان به خواندن یا سرگرم شدن به این کتاب ها و مجلات می گذرد. عده ای از خانواده ها هم اهل مطالعه هستند و کم و  بیش کتاب می خوانند،‌ از این رو در رواج این فرهنگ در بین اعضای خانواده از جمله کودکان نقش دارند.

ارباب مطبوعات می توانند مرَوج آموزش مهارت های اجتماعی از جمله: دانش دوستی،‌ وظیفه شناسی،‌ خدمت گزاری، ‌نیکوکاری، ‌عدالت خواهی،‌ فداکاری،‌ ثبات و استقامت گذشت و دیگر فضایل انسانی باشند؛‌ چنان که می توانند فرهنگ مادی گری،‌ سود پرستی،‌ خود خواهی،‌ شهوترانی، ‌بی بند و باری،‌ بی تعهدی و دیگر رذایل اخلاقی را ترویج کنند. آن ها با نوشته ها، ‌داستان سرایی ها تعریف و تمجیدها،‌ تجزیه و تحلیل ها،‌ نقد و انتقادها، ‌تصاویر و نقاشی و حتی با الفاظ و عبارات خود،‌ در گروهی عظیمی از اقشار مختلف جامعه از جمله تأثیر می گذارند. تأثیری خوب یابد.(13)

منبع: مقاله «سبک تربیت اجتماعی کودک در آموزه های اسلامی»، مریم احمدی و فروغ بلوچی، لیلا کرمیان، آمنه کریمی، هاجر کوچکی فرد، مدرسه علمیه فاطمه الزهرا، ویلاشهر، تابستان 1392

پی نوشت ها:
(1)   نیل پست من، نقش رسانه های تصویری در زوال دوران کودکی، مترجم صادق طباطبایی، اطلاعات ، تهران ، 1378، ص 16
(2)   خیری حسن، ‌دین رسانه ارتباطات اجتماعی،‌ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی،‌چاپ 1389،‌ص 32
(3)   همان، ‌ص 40
(4)   پدرام احمد،‌ اعتماد به نفس و مهارت های اجتماعی،‌کیاراد،‌ 1389،‌ چاپ سوم،‌ ص 106 و 107
(5)   خیری حسن ، همان، ‌ص 37
(6)   امینی، ابراهیم، ‌اسلام و تعلیم و تربیت،‌ موسسه بوستان کتاب،‌ قم،‌ چاپ اول،‌1384،‌ ص 156
(7)   همان،‌ ص 158
(8)   نیل پست من، همان، ص152
(9)   دانشمند، مهدی،‌ مجید زارعی،‌ چراغ های راهنمای قرمز و سبز در تربیت کودک،‌ شهید حسین فهمیده، ‌اصفهان، 1387،‌ چاپ اول،‌  ص118
(10) همان، ص 242
(11) کرم اللهی، نعمت ا...، ‌اینترنت و دین داری،‌ موسسه بوستان کتاب، ‌قم، ‌چاپ اول،‌1390،‌ص 306
(12) ‌دانشمند، مهدی، همان،‌ ص121
(13) امینی ،ابراهیم ، همان، ‌ص 161