توصیه اخلاقی برای پیاده روی اربعین

مقدمه
حضور در مراسم معنوی و زیبای پیاده روی اربعین که تجلی ارزش‌های الهی و عظمت سیاسی و اجتماعی شیعه است، توفیقی است که در طول سال فقط یک بار نصیب انسان می شود.

با توجه به دسته جمعی بودن سفر و همراهی با میلیون‌ها زائر، شایسته است نکاتی را از جهت اخلاقی رعایت کنیم تا علاوه بر بهره معنوی بیشتر، سفر را نیز به کام خویش و دیگران شیرین سازیم.

زائر در سفر پیاده روی اربعین که با میلیون ها زائر همراه است نکاتی مانند نوشتن وصیت، حلالیت طلبیدن، صدقه دان، سعه صدر داشتن، پرهیز از مزاحمت نسبت به دیگران، اسراف نکردن، در حال خود بودن و زیاده گویی نکردن، رعایت نظافت، ایثار داشتن و تشکر از خادمین زوار الحسین (صلوات الله علیه) را رعایت کند. 

توصیه اخلاقی برای پیاده روی اربعین

نوشتن وصیت
وصیت کردن از ویژگی های یک مؤمن است؛ مخصوصا وقتی انسان به سفر عزیمت می کند، اهمیت آن چند برابر می شود چنانچه در روایت داریم وصیت کردن، وظیفه هر مسلمانی است.(1)

و در روایتی رسول خدا صلی الله و علیه و آله می فرمایند: کسی که بدون وصیت کردن بمیرد، به مرگ جاهلیت مرده است. (2)

خداحافظی کردن و حلالیت طلبیدن
رسول گرامی اسلام صلی الله و علیه و آله فرمود: بر مسلمان است هنگامی که به سفر می رود، برادرانش را با خبر کند و بر برادران اوست زمانی که او از سفر بازمی گردد، به پیشوازش بروند. (3)

نیت کردن
توجه داشته باشیم که با نیت می توانیم اثر عمل را هزاران برابر کنیم؛ هر عملی نیاز به نیت دارد. برای سفر زیارتی نیت رضای خدای متعال، رسول اکرم (صلی الله و علیه و آله)، امیرالمؤمنین و فاطمه زهرا و ائمه هدی (علیهم السلام) را در نظر بگیر.(4)

در روایت آمده هیچ گاه برای ریا و خودنمایی قصد رفتن به زیارت نداشته باش.(5)

امام صادق (علیه السلام) به برخی اصحابشان فرمودند: آیا به زیارت قبر اباعبدالله (علیه السلام) می روید؟ گفتم: بله. حضرت فرمود برای این سفر سفره بر می دارید؟

کردم، بله. حضرت فرمودند: یقیناً اگر به زیارت قبول پدران و مادرانتان می رفتید، چنین نمی کردید. عرض کردم: پس چه چیزی بخوریم؟ فرمودند: شیر و نان.

روزه گرفتن قبل از سفر
امام صادق (علیه السلام) توصیه فرموده است که قبل از اینکه بخواهی از خانه خودت به قصد کربلا عزیمت کنی، روز چهارشنبه و پنج شنبه و جمعه را روزه بگیر (3 روز روزه بگیر) و روز سوم غسل کند:

إِذَا أَرَدْتَ الْمَسِیرَ إِلَى قَبْرِ الْحُسَیْنِ علیه السلام فَصُمْ یَوْمَ الْأَرْبِعَاءِ وَ الْخَمِیسِ وَ الْجُمُعَةِ. (6)

دعای سفر
دعا کردن پیش از سفر، سبب آرامش خاطر انسان می شود و بر لذت سفرش می افزاید و از نگرانی و اضطراب او می کاهد.
پیامبر از جبرئیل علیه السلام نقل می کند: هر کس هنگام تصمیم گرفتن به مسافرت، در آستانه خانه خود یازده مرتبه سوره توحید را بخواند، خداوند نگهبان او در سفر خواهد بود تا زمانی که بازگردد.(7)

صدقه فراموش نشود
قبل از سفر صدقه بدهد که در روایتى از امام باقر (علیه السلام) آمده: «هر زمان امام سجّاد (علیه السلام) پاى در رکاب مى گذاشت با صدقه دادن در حدّ توان خود، سلامتى را از خداوند عزّوجل طلب مى کرد .

هنگام بازگشت از سفر نیز به شکرانه سلامتى سفر به اندازه توان خویش صدقه مى داد و حمد و شکر خدا بجاى مى آورد».(8)نیز آمده است: صدقه بده و هر روز که خواستى از منزل خارج شو(9)

و اگر چیز ناگوارى به دلت راه پیدا کرد، به اوّلین مسکینى که برخورد مى کنى صدقه بده سپس حرکت کن که خداوند، خطر را از شما دور مى کند.(10)

نشان دادن اوج محبت و برادری دینی
در رأس آداب پیاده روی اربعین «نشان دادن محبت و احساس برادری دینی» قرار دارد. باید این محبت و برادری در دل عزاداران امام حسین (علیه السلام) باشد و در رفتارهایشان دیده شود که چگونگی بیان این محبت و ابراز آن به دیگران به هنر هر کدام از زائران عزیز بستگی دارد.

با یک لبخند یا سلام و علیک گرم، با یادگیری چند کلمه عربی محبت آمیز و ابراز آن به عزیزان عرب در راه و یادگرفتن کلمات معروف عربها.خنده و تبسم به مردم عراق.

صبور باشیم و از جدال و نزاع پرهیز کنیم
در مسیر اربعین امام حسین (علیه السلام) ممکن است افرادی را ببینید که با عقاید و افکار شما مخالف باشند و حتی به شما توهین هم بکنند. مواظب باشید! زمان اربعین، زمان اوج صبوری و انعطاف پذیری است.

در این سفر زیاد هوس «برخی نهی از منکرها» به سرتان نزند ... یادمان باشد «دعوا درست نشدن» اولویت دارد بر اینکه رفتار غلط اصلاح شود. پس مراقب باشید که یک دفعه ای تصمیم نگیرید که در آنجا همه چیز را درست کنید! (به نقل از بیانات حجت الاسلام پناهیان)

در این رابطه شما را به نسخه ای از امام صادق علیه السلام ارجاع می دهیم:
امام صادق (علیه السلام) یکی از دوستانشان را دیدند و فرمودند: این طوری که من به تو نگاه می کنم، احساس می کنم اگر کسی دشنام به علی (علیه السلام) بدهد، تو حاضری او را به قتل برسانی؟

او گفت: بله، من نمی توانم تحمل کنم. حضرت فرمود: ولی می دانید ما چگونه هستیم؟ کسی که جدّ من یعنی علی (علیه السلام) را صبّ کند و به ایشان نفرین کند، من از او فاصله می گیرم تا عصبانیت او فروکش کند و بعد می روم با او مصافحه می کنم. (محاسن/1/260)

در بیانی دیگر داریم که پیامبر گرامی اسلام می فرماید: می خواهید شما را از  کسی که آتش جهنم بر او حرام است خبر کنم؟

هر کسی که صمیمی، سهل الوصول، نرم و انعطاف پذیر است. خدا این آدم ها را جهنم نمی برد: لاُخْبِرَنَّکُمْ عَلى مَنْ تَحْرِمُ النّارُ عَلَیْهِ غَداً، عَلى کُلِّ هَیِّنٌ لَیِّنٌ قَریبٍ سَهْلٍ. (ارشاد القوب/ 1/195)
 
اگر توانستید که به حرم رفته و زیارت کنید، اگر بین الحرمین ازدحام بود، همان جا را حرم قرار دهید... فراموش نکنیم که زیارت مستحب است و رعایت حق الناس واجب.

استفاده از بهترین لحظاتی که در اختیار داریم:
در فرصتی که در این چند روزه به دور از دغدغه های روزمره و گرفتاری های دنیوی برایتان به وجود آمده، بهترین استفاده معنوی را داشته باشید.

این زمان ها بهترین وقت است برای تفکر کردن، توجه بیشتر به نماز ها؛ اول وقت خواندن و به جماعت خواندن آن ها، تعقیبات نماز را طولانی تر از همیشه و مداومت به ذکر داشته باشید.

در این مدت توفیق ختم کل یا قسمتی از قرآن را از دست ندهید و آن را هدیه به امام زمان علیه السلام، 14 معصوم علیهم السلام و رفتگان و شهدا کنید.

خدمت کردن به زوّار
در رابطه به خدمت کردن به مردم روایاتی را به عنوان نمونه از امام صادق علیه السلام خدمتتان تقدیم می کنیم:امام صادق (علیه السلام) فرمود: محبوبترین آنان نزد من کسانی هستند که با مردم مهربان تر و در راه برآوردن نیازهای آنان کوشاتر باشند. (الکافی، ج2، ص199)

کسی که در فکر برآوردن نیاز برادر مؤمن مسلمان خود باشد تا زمانی که در فکر نیاز او هست، خداوند نیز در (فکر) نیاز وی باشد (نیازش را برطرف می کند).(امالی شیخ طوسی، ص79، ج741)

حال اگر این برادران مؤمن که به آنها خدمت می شود، زائر یکی از عزیزترین و بهترین مخلوقات حضرت حق باشند، خودتان پاداش و ثواب آن را حساب و کتاب کنید...

زیارت با آرامش و بدون آزار و اذیت
آرامش و وقار ظاهری، نشانی طمأنینه درونی است. رفتار شتاب زده هم گویی باطن آشفته و نابسامان است. در توصیه ی مربوط به زیارت آمده است که:

با وقار و آرامش راه بروید، قدم ها را کوچک بردارید، حالت طمأنینه داشته باشید، با حالت ذکر و تسبیح و تکبیر، وارد حرم و مزار شوید.

از ائمه معصومین علیهم السلام است که به محض ورود به کربلا با همان سر و روی خاکی به زیارت بروید.

اگر توانستید که به حرم رفته و زیارت کنید، اگر بین الحرمین ازدحام بود، همان جا را حرم قرار دهید... فراموش نکنیم که زیارت مستحب است و رعایت حق الناس واجب...

در روایت داریم که پیامبر مکرم اسلام (صلی الله و علیه و آله) فرمودند : "انسان مسلمان و مومن آن کسی است که دیگران نسبت به اموال و جانشان از جانب او در امان باشند" (نهج البلاغه، نامه 45 و خطبه 167)

شیرینی و لذت این سفر معنوی گوارای وجودتان ... در هنگام دعا، فرج مولایمان و منتقم خون حسین بن علی علیهما السلام، پدر و مادر، حق و حق داران، مظلومین، جاماندگان، ملتمسین دعا را فراموش نکنید 

 سعه صدر داشتن
طبیعی است حضور در این سفر با مشارکت و همراهی میلیون‌ها زائر، قطعا انسان را با سختی‌هایی روبرو خواهد کرد، لذا باید از جهت روحی و روانی آمادگی مواجه شدن با مشکلات پیش رو را داشته باشیم، سعه صدر و بردباری را چاشنی سفر خود کنیم.

و از بی حوصلگی، کم ظرفیتی، بی تابی و گلایه نمودن از دیگران خود داری کنیم. برای بالا بردن آستانه صبر و تحمل باید تمرین صبوری نمود که امیرالمومنین (علیه السلام) فرمودند:

«إِنْ لَمْ تَکُنْ حَلِیماً فَتَحَلَّمْ‏ فَإِنَّهُ قَلَّ مَنْ تَشَبَّهَ بِقَوْمٍ إِلَّا أَوْشَکَ أَنْ یَکُونَ مِنْهُم‏ (11)اگر بردبار نیستی خود را وادار به بردباری کن، زیرا کسی که خود را به گروهی شبیه کند، به زودی از آنان می شود».

 پرهیز از مزاحمت نسبت به دیگران
در پیاده روی اربعین، زائر با ازدحام جمعیت، محدودیت های مکانی برای استراحت، عدم وجود وقت مشخص برای خواب و بیداری مواجه خواهد بود لذا باید مراقب باشد .

وقتی به مکان هایی که برای استراحت تعبیه شده وارد می شود با سر و صدا کردن، بلند حرف زدن و... موجبات آزار و اذیت و مزاحمت برای زائرینی که بر اثر خستگی راه به استراحت پرداخته اند را فراهم نکند.

و این سفر معنوی را با گناه همراه نکند که پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلّم) در بیانی فرمودند: «مَنْ‏ آذَى‏ مُؤْمِناً فَقَدْ آذَانِی‏ وَ مَنْ آذَانِی فَقَدْ آذَى اللَّهَ عَزَّ وَ جَل‏... (12)

هر که مؤمنى را بیازارد مرا آزار داده است، و هر که مرا بیازارد خدای عزوجل را آزار داده است».

 پرهیز از اسراف و زیاده روی در خوردن و آشامیدن
 گر چه در این سفر معنوی، مردم سخاوتمند عراق با جان و دل، از عمق وجود، بدون هیچ منتی و با افتخار در خدمت زائرین هستند و انواع و اقسام غذاها را حتی با اصرار و التماس بذل و بخشش می کنند.

ولیکن باید مراقب بود که غذا به اندازه نیاز برداشته شود تا هم از اسراف، حیف و میل ها جلوگیری شود و هم پرخوری صورت نگرفته باشد.

خصوصا آن‌که زائر در یک سفر معنوی گام برداشته است و پرخوری قلب را می میراند. پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«لَا تُمِیتُوا الْقُلُوبَ‏ بِکَثْرَةِ الطَّعَامِ‏ وَ الشَّرَابِ فَإِنَّ الْقُلُوبَ تَمُوتُ کَالزُّرُوعِ إِذَا کَثُرَ عَلَیْهَا الْمَاء (13) دل را به زیادی در خوردن و نوشیدن نمی رانید چون دل می میرد همان طور که زراعت اگر آب زیاد در آن رود از بین می رود».

 پرهیز از زیاده گویی
خودداری کردن از پرحرفی، گزافه گویی، بیهوده گویی از اموری است که همه جا، خصوصا در این سفر معنوی باید رعایت شود تا مبادا به دل شکستن، بحث و جدل، غیبت، سوء تفاهم، عیب جویی، منجر نشود که امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند:

«مَنْ‏ کَثُرَ کَلَامُهُ‏ کَثُرَ خَطَؤُهُ‏ وَ مَنْ کَثُرَ خَطَؤُهُ قَلَّ حَیَاؤُهُ وَ مَنْ قَلَّ حَیَاؤُهُ قَلَّ وَرَعُهُ وَ مَنْ قَلَّ وَرَعُهُ مَاتَ قَلْبُهُ وَ مَنْ مَاتَ قَلْبُهُ دَخَلَ النَّار (14)

هر کسى که سخنش افزایش یافت، اشتباهات او نیز فزونی خواهد یافت، و هر کس خطایش افزایش یافت، حیایش کم می شود، و هرکس حیایش کم شد، تقوایش کم می شود، و کسی که تقوایش کم شود، دلش می میرد.

و هر کس قلبش بمیرد، به دوزخ وارد خواهد شد». در حال خویش بودن، به ذکر و صلوات مشغول شدن، تأمل و تفکر در حوادث عاشورا، جایگزین های مناسبی در این سفر برای پرحرفی خواهد بود.

 رعایت ایثار
حادثه عاشورا با ایثار، از خود گذشتگی و فداکاری عجین شده و شهدای کربلا از بالاترین سرمایه وجودی خویش یعنی جانشان در راه خدا و بقای مکتب اسلام گذشتند و مصداق بارز این آیه شریفه قرار گرفتند:

«وَ یُؤْثِرُونَ عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ وَ لَوْ کانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ... [حشر/9] و آنان را بر خود ترجیح مى‏ دهند، گرچه خودشان را نیاز شدیدى باشد».

لذا زیبنده است که زائر حسینی در این سفر با تأسَّی از سیّد الشهداء (علیه السلام)، این فضیلت اخلاقی را ظهور و بروز ببخشد و در مقدم داشتن دیگران خصوصا سالخوردگان، بزرگ ترها، بانوان، بچه ها بر خود در صف های توزیع غذا، سوار شدن بر وسایل نقلیه، مکان‌های عبادت، زیارت و صف های جماعت و مانند این ها پیش گام باشد.

رعایت نظافت
 کثرت جمعیت زائرین، جنگ زدگی کشور عراق، وضعیت نامساعد محیط زیستی این کشور بطور طبیعی زمینه بروز برخی مشکلات و نارسایی های بهداشتی را فراهم می کند.

لذا هر زائری ضمن اهتمام به حفظ بهداشت فردی باید از هر گونه اقدامی که موجب آلودگی محیط پیرامون می شود، مانند زباله و آشغال ریختن در مسیر سفر، و جاده پرهیز کند که امام رضا (علیه السلام ) فرمودند: «مِنْ أَخْلَاقِ الْأَنْبِیَاءِ التَّنَظُّفُ[(15) پاکیزگی از اخلاق انبیاست».

تشکر از میزبان
 وظیفه اخلاقی ایجاب می کند که زائرین علی رغم مشکلات، کمبودها و نقص هایی که ممکن است با آن مواجه شوند از خادمین، مسئولین و دست اندرکاران تشکر و سپاس گذاری کنند که فضا و بستر را مهیا کرده اند تا عاشقان سید الشهداء (صلوات الله علیه) بتوانند در مراسم معنوی و همایش عظیم جهانی پیاده روی اربعین، حضور داشته باشند.
 
امام سجاد (علیه السلام) در این رابطه می فرمایند: «یَقُولُ اللَّهُ تَبَارَکَ وَ تَعَالَى لِعَبْدٍ مِنْ عَبِیدِهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ أَ شَکَرْتَ فُلَاناً فَیَقُولُ بَلْ‏ شَکَرْتُکَ‏ یَا رَبِ‏ فَیَقُولُ لَمْ تَشْکُرْنِی إِذْ لَمْ تَشْکُرْهُ ثُمَّ قَالَ أَشْکَرُکُمْ لِلَّهِ أَشْکَرُکُمْ لِلنَّاس‏ (16)

خداوند در روز قیامت به بنده اش می فرماید: آیا از فلانی تشکر کردی؟ او می گوید: پروردگارا، از تو تشکر کردم؛ خداوند می فرماید: چون از او سپاس گزاری نکردی، شکر و سپاس مرا هم نکرده ای، آن گاه حضرت فرمودند:

شکرگزارترین شما در برابر خداوند شکرگزارترین شما در برابر مردم است». امید است که با رعایت این نکات اخلاقی سفری ماندگار و شیرین برای خویش رقم بزنیم

نتیجه:
جریان اربعین، و رعایت توصیه های اخلاقی اربعین، تمرینی جهت همسویی با منویات امام عالم و تمرینی در مسیر قرارگیری در نور ولایت اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) است.

افرادی که تجربه حضور در سفر زیارت اربعین را دارند، معترفند که در این سفر، سبک جدیدی از زندگی را تجربه می‌کنند.

زیرا هم اخلاق واقعی را یاد می گیرند و هم خود به معلم اخلاق تبدیل می شوند. لذا رعایت کردن توصیه های اخلاقی یکی از عالی‌ترین ارزش‌های انسانی در پیاده روی اربعین است.

پاک‌طینتان عالم با رعایت توصیه های اخلاقی در این همایش جهانی کنار یکدیگر جامعه‌ای را تشکیل می‌دهند که محبت و مودت پایه آن، و ایثار و از خودگذشتگی و برادری و برابری از جلوه‌های بی‌بدیل آن است به عبارتی اوج اخلاق مداری در این مسیر نمایان است.

پی نوشت:
1.وسائل الشیعه، ج 13، ص 352
2.وسائل الشیعه، کتاب وصایا
3.شیخ حسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج 11، ص226
4.کامل الزیارات ص 141و142
5.همان ص 144، تهذیب الاحکام: ج6 ص44
6.کامل‌الزیارات/صص223-225
7.شیخ عباس قمی، سفینه البحار، ج 1، ص 626
8.وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 5
9.(کافى، جلد 4، صفحه 283، حدیث 4 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 1)
10.محاسن، جلد 2، صفحه 349، حدیث 26 و وسائل الشیعه، جلد 8، باب 15 از ابواب سفر، حدیث 3)
11. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغه (للصبحی صالح)، ص 506، ناشر: هجرت‏، مکان چاپ: قم‏، 1414ق.
12. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار (ط- بیروت)، ج64، ص 72، ناشر: دار إحیاء التراث العربی‏، مکان چاپ: بیروت‏، 1403 ق‏.
13. همان، ج63، ص 331.
14. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة (للصبحی صالح)، ص 536، ناشر: هجرت‏، مکان چاپ: قم‏، 1414ق.
15. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق‏، الکافی (ط- الإسلامیة)، ج5، ص567، ناشر: دار الکتب الإسلامیة، مکان چاپ: تهران‏، 1407 ق‏.
16. همان، ج2، ص99.

منبع:
https://article.tebyan.net/307031
سایت فردا 
* این مقاله در تاریخ 1401/7/14 بروز رسانی شده است